Albanski gradonačelnici na severu izabrani pre dve godine: Po čemu će biti upamćen njihov mandat?

Skidanje zastava Srbije sa opštinskih zgrada, pristupanje opština Zajednici kosovskih opština, upravljanje prema interesima centralne vlade u Prištini a ne na osnovu potreba većinskog srpskog stanovništva... Ovako dve godine posle lokalnih izbora u opštinama na severu koje su Srbi bojkotovali i posle kojih su u Severnoj Mitrovici, Zvečanu, Leposaviću i Zubinom Potoku na vlast došli albanski gradonačelnici, analitičari sagledavaju po čemu će biti upamćen njihov mandat. Osim poteza usmerenih na provokaciju Srba, bilo je, kažu, i pokušaja dodvoravanja lokalnom stanovništvu.

Piše: Dušica Radeka Đorđević

Ima manjih stvari koje su gradonačelnici uradili u korist građana, ali to je zanemarljivo u odnosu na opšti osećaj nesigurnosti i pritiska, rekao je jedan građanin Severne Mitrovice reporterima Kosovo onlajna.

„Unuku su mi kaznili 500 evra zato što je slušala muziku u kolima. To nema nigde, samo ovde“, naveo je on. 

Retko gde ima i da neko bude na vlasti tako što je za njega glasao jedan odsto birača, zbog čega su od prvog dana ovi  gradonačelnici neretko nazivani nelegitimnim. I Kvinta je posle izbora 2023. bila na stanovištu da dobijeni rezultati nisu dugoročno političko rešenje za četiri opštine na severu. Do novih izbora, ipak se nije stiglo. 

Prema podacima Centralne izborne komisije, na izborima održanim na današnji dan pre dve godine glasalo je 1.567 birača, od ukupno 45.000 građana sa pravom glasa u četiri opštine, odnosno svega 3,47 odsto. U Leposaviću je glasao 141 birač ili 1,06 odsto od ukupno upisanih u birački spisak, u Zubinom Potoku - 385 birača ili 5,78 odsto, u Zvečanu - 204 birača ili 2,92 odsto i u Severnoj Mitrovici - 837 birača ili 4,62 odsto.

Na vlast u Severnoj Mitrovici došao je Erden Atić iz Samoopredeljenja, iz iste stranke je i Ljuljzim Hetemi koji je gradonačelnik Leposavića, dok su Iljir Peci i Izmir Zećiri, predstavnici Demokratske partije Kosova, preuzeli mesta gradonačelnika u Zvečanu i Zubinom Potoku.

Novinar Lazar Stević iz Severne Mitrovice, kaže za Kosovo onlajn da albanski gradonačelnici u sve četiri opštine na severu nisu ništa uradili za srpsku zajednicu koja je u u ovim sredinama većinska. 

„Svaka odluka koju su doneli u protekle dve godine bila je samo na štetu Srba koji žive u ovim opštinama i nasuprot željama srpskog stanovništva. Poskidali su zastave, krečili su grafite na kojima su bile srpske zastave. Preuređivali su trgove u nekim bojama koje nisu naši nacionalni simboli. Svaka odluka je bila nametanje njihove volje i njihovih želja nasuprot željama većinskog srpskog stanovništva“, navodi Stević, dodajući da je primetno da su u Bošnjačkoj mahali i gde god žive Albanci putevi asfaltirani.

Kao potez koji je uneo najviše nemira među srpske građane u Severnoj Mitrovici on ističe odluku o otvaranju mosta na Ibru kojoj su se Srbi odmah usprotivili.

„Usledio je veliki protest blizu glavnog mosta gde su se Srbi sami organizovali, glasali i velikom većinom odlučili da most ne treba da bude otvoren. Pozivali su i međunarodnu zajednicu da reaguje i da to ne dozvoli nasuprot željama Albanaca jer zaista nije bilo potrebe otvarati most u tom trenutku kada su međuetničke tenzije rasle svakog dana sve više i više. Na svu sreću Kfor je reagovao adekvatno i nije dozvolio da se most otvori“, ističe on.

Stević ukazuje i da je bilo dosta pokušaja da albanski gradonačelnici na neki način priđu srpskoj zajednici, ali kaže da su Srbi bili istrajni jer znaju da su ti gradonačelnici na vlast došli na nelegitiman način i da je davna želja Samoopredeljenja i Aljbina Kurtija bila da osvoje opštine na severu. 

Konstatuje i da je posle izbora 23. aprila 2023, na kojima je izlaznost bila mala zbog bojkota Srba međunarodna zajednica blago reagovala dok je srpska zajednica tada računala na oštriju reakciju, verujući da će se konačno uvideti kakav je položaj Srba.

„Ono što sada Srbe očekuje su novi lokalni izbori na koje moraju da izađu kako znaju i umeju i da budu jedinstveni, kako bismo konačno vratili vlast u naše ruke. Ne ide da 3 ili 3 ,5 odsto odlučuje o 97 odsto građana na severu. Moramo sami da donosimo odluke o daljoj budućnosti i našim životima na ispravan način“, zaključuje Stević.
 
Prema oceni politikologa Ognjena Gogića, albanski gradonačelnici svoje mandate sprovodili su u ograničnom kapacitetu jer lokalne samouprave nikada nisu postavile potreban kadrovski potencijal nakon što su Srbi dali otkaze u opštinskim službama, kao i da je, sa izuzetkom Severne Mitrovice, delovalo da oni oklevaju da preduzimaju mere za koje se znalo da bi naišle na protivljenje Srba koji u tim opštinama čine većinu.

Opština Severna Mitrovica, je po njegovom mišljenju, bila najkontroverznija po odlukama koje su donosili ne samo gradonačelnik, nego i odbornici, odnosno Skupština Opštine. 

„Oni su donosili odluke koje su nailazile na protivljenje lokalnog stanovništva, to se pre svega odnosi na stavljanje određenih nepokretnosti koje pripadaju opštini na raspolaganje organima centralne vlasti, kao što su recimo neke zgrade prepuštene Ministarstvu unutrašnjih poslova Kosova uprkos tome što su se Srbi tome protivili. Takođe, sve opštine su načinile neke simbolične korake, kao što su recimo promene znamenja, zastava, grbova koji su bili istaknuti na njihovim zgradama i to jeste iritiralo lokalno stanovništvo. Ali s druge strane te opštine su i pokušavale da se donekle dodvore nekim merama i lokalnom stanovništvu, ali i zapadnoj međunarodnoj zajednici, recimo, time što su dodeljivale socijalnu pomoć i finansku podršku raznim kategorijima stanovništva, kako bi pokazali neku vrstu dobre volje“, navodi Gogić. 

U Opštini Severna Mitrovica, kako dodaje, bilo je odluka o komunalnom redu i infrastrukturnih projekata koji su nailazili na mešovite reakcije stanovništva, pa su neke prihvaćene kao dobrodošle, a druge shvaćene kao provokacije, kao što su drugačije definisanje rada ugostiteljskih i trgovinskih objekata ili odluke o radovima na saobraćajnicama. 

„Generalno, Srbi su u prvoj godini pokazivali vidno nezadovoljstvo činjenicom što su gradonačelnici iz albanske zajednice, dok se druge godine, nakon referenduma koje su Srbi bojkotovali, to se nije toliko manifestovalo. Naučili su da žive sa tim“, kaže Gogić i ocenjuje da ove lokalne samouprave, ni u vreme dok su Srbi njima upravljali, a i kasnije, nikada nisu profunkcionisale na pravi način. 

Zbog toga će, smatra, kada se promeni lokalna vlast posle izbora koji se očekuju u oktobru zadatak biti da se uloži ozbiljan napor kako bi se u ovim lokalnim samoupravama izgradili i kadrovski i stručni kapaciteti kako one radile u korist građana. 

Etnički albanski gradonačelnici prema mišljenju Miloša Pavkovića, saradnika Centra za evropske politike iz Beograda, nisu u protekle dve godine imali sluha za većinsku zajednicu koja je na severu Kosova srpska, već su radili na svoju ruku i ono što je odgovaralo centralnoj vladi.

Pokazalo se, kaže, da su bili izrazito nastrojeni protiv srpske zajednice, što se videlo i na konkretnim potezima koje su vukli. 

„Neki od primera su potpisivanja inicijativa za pristup Zajednici albanskih opština, zatim imenovanje notara isključivo albanske nacionalnosti, kao i to što se nije izašlo u susret inicijativi za održavanje vanrednih lokalnih izbora, odnosno za smenu gradonačenlika. Sve su to stvari koje pokazuju da ti gradonačalici nisu predstavljali duh naroda i volju većine, već su zapravo bili tu da popune vakuum i da što više iritiraju srpsku zajednicu, jer nisu imali nikakav legitimitet i apsolutno su sarađivali samo sa centralnom vladom, a nisu uzimali u obzir želje i zahteve većinske zajednice koja tu živi“, ukazao je Pavković za Kosovo onlajn.

Imajući u vidu da na jesen slede novi lokalni izbori, on kaže da će u slučaju učešća srpske zajednice na njima sasvim sigurno doći do smene ovih gradonačnilika i do postavljanja novih, ali da je problematično pitanje mogućnosti povlačenja odluka koje su usvajane tokom prethodne dve godine u četiri opštine na severu.

„Pretpostavljam da će neke moći da budu povučene, a neke ne. Biće tu otpora i centralnih vlasti, ali to je sve pitanje za neku kasniju fazu kada do lokalnih izbora dođe i kada budemo imali potencijalno nove gradonačelnike u ovim opštinama“, zaključuje Pavković.

U susret novim lokalnim izborima, Gogić ocenjuje da će stranke koje dolaze iz albanske i bošnjačke zajednice sigurno nastaviti da mobilišu svoje pristalice i da će na njima probati da zadrže vlast ili da u što većoj meri ostanu zastupljene u skupštinama opština na severu Kosova. 

„Bez obzira na brojnost koju Srbi imaju u tim opštinama, posebno ukoliko budu podeljeni i ukoliko budu nastupali u više kolona, neće biti lako da povrate vlast. S druge strane, jedan broj pripadnika albanske i bošnjačke zajednice, koji nisu tu ranije živeli, prijavljuje prebivališta u ovim opštinama. To je legitimno i ne može da se zaustavi ako oni imaju gde da se prijave, a to doprinosi promeni demografske strukture tih opština. Vodiće se borba za njihov izlazak na izbore, a u Severnoj Mitrovici se pokazalo da su ove zajednice vrlo vitalne politički gledano, i albanska i bošnjačka pa i romska. Tako da će Srbi morati ozbiljno da shvate proces povratka u institucije“, navodi on.

Izbori 23. aprila 2023, inače, bili su raspisani jer su politički predstavnici Srba u novembru 2022. godine napustili kosovske institucije, revoltirani kršenjem prava Srba i sporazuma postignutim u dijalogu Beograda i Prištine. Neposredni okidač bila je odluka Prištine da suspenduje Nenada Đurića koji je bio direktor Regionalne direkcije policije Sever, jer je odbio da svojim sunarodnicima izdaje opomene pošto na vozilima imaju KM registarske oznake.