Podeljeni istom kulturom: Hrvatsko-srpski muzički rat

Piše za Kosovo onlajn: Srđan Garčević, osnivač The Nutshell Times-a

Godine 2016., kada sam se upravo vratio iz Velike Britanije u Srbiju i želeo da se provedem kao nikada u životu, otišao sam na svetski poznati festival trube u Guči, na kojem je te godine glavna zvezda bila Severina Vučković, hrvatska pop muzička senzacija.

To je bio čudan, ali zabavan miks, kako muzički tako i politički. Guča, na mnogo načina, simbolizuje suštinu srpske kulture, dok je Severina vrhunska hrvatska zvezda za ljude moje generacije, koja je tokom svoje umetničke i političke karijere pokušavala da se postavi kao glasnogovornik Hrvatske nakon 1995. godine.

Bila je vrlo uspešna: kroz svoju odlučnu, splitovsku femme fatale personu, osvojila je Srbiju i region već početkom 2000-ih, nudeći liberalnu, ali i dalje patriotsku stranu svojim fanovima kod kuće.

U skladu sa donekle kontroverznom popularnošću srpskog folka i turbo-folka (poznatog i kao "cajke") u Hrvatskoj, svesno je prigrlila estetiku i zvuk sredinom 2010-ih, sarađujući sa Goranom Bregovićem i radeći na tome da se postavi kao naslednica pan-jugoslovenskih turbo-folk zvezda poput Lepe Brene.

Njeno pojavljivanje kao glavne zvezde u Guči bilo je simbol njenih pan-jugoslovenskih ambicija, ali i provokativno zbog preziranja „cajki“ od strane zvanične hrvatske elite. Prezir je postojao i sa srpske strane, što je bilo evidentno u relativno niskoj poseti, delom zbog čistunstva, a delom zbog politike i nelagodnog odnosa sa Hrvatskom.

Prijatelju koji voli Guču, već je bilo nelagodno na koncertu, zgrčio se kada je Severina počela da peva svoj hit "Generale", koji sadrži prilično smešan, provokativan stih: "O moj generale, ti pucaš u civila", što je on (pogrešno) protumačio kao referencu na hrvatsku Operaciju "Oluja" i njenog glavnog stratega, Antu Gotovinu, koja je rezultirala etničkim čišćenjem stotina hiljada etničkih Srba iz Hrvatske u avgustu 1995. godine.

Osam godina kasnije, Severinu je zaustavila srpska granična policija na prelazu između Srbije i Hrvatske radi ispitivanja, i iako joj je na kraju dozvoljen ulazak u Srbiju, odlučila je da se vrati nazad.

U Instagram postu opisala je kako su je ispitivali o njenim političkim stavovima, uključujući i mišljenja o ratovima 1990-ih i njenim raznim izjavama u kojima je kritikovala srpsku državu i vladu, te se zaklela da se neće vratiti u Srbiju dok se vlast ne promeni.

Ovaj incident bio je najnoviji udarac u onome što se oblikuje kao regionalni muzički rat. Dugo su hrvatski zvaničnici pokušavali da suzbiju srpski kulturni uticaj u zemlji, koji je najjači u popularnoj muzici.

Ova borba je počela da utiče na muzičke fanove, od kojih su neki zatvoreni zbog slušanja srpske krajiške muzike, koja se bavi nepravdama 1990-ih kao i Drugog svetskog rata.

Nezavisna država Hrvatska naklonjena Osovini sistematski je progonila Srbe. Hrvatska vlada to smatra uvredljivim i nepoštovanjem hrvatske države i državnosti i aktivno kažnjava takvo ponašanje.

Najnoviji primer, koji je uzdrmao srpsku javnost, bilo je hapšenje Nemanje Berića, advokata iz Beograda sa korenima iz Krajine, od strane hrvatske policije zbog objave na Facebook-u u kojoj peva o Krajini u svom autu. Berićev slučaj bio je samo poslednji i najpoznatiji u nizu sličnih hapšenja zbog muzičkih objava na društvenim mrežama.

Prošle godine, Rajko Lalić i Davor Olujić, izvođači tradicionalne krajiške muzike, uhapšeni su i kažnjeni od strane hrvatske policije zbog nejasnih zločina protiv hrvatske države u vezi sa njihovim nalozima na društvenim mrežama. Ovi nejasni zločini i njihovo kažnjavanje suzbijaju vezu Krajiških Srba sa malom zajednicom koja je ostala u Hrvatskoj zbog straha od progona.

Međutim, dok je krajiška muzika posebno izdvojena zbog svojih političkih implikacija, hrvatski zvaničnici poslednjih godina preduzimaju korake da suzbiju čak i apolitičnu srpsku muziku.

Prošle godine, gradonačelnik Pule, Filip Zoričić, grada poznatog po svojoj rimskoj areni, kao i relativnoj toleranciji, zabranio je gotovo rasprodat koncert turbo-folka, čiji je glavni izvođač bila pevačica iz Splita, uz obrazloženje da ne želi "srpsko smeće".

Ova izjava se može dobronamerno tumačiti kao presuda protiv muzike, ili manje dobronamerno, kao šovinistička uvreda na račun Kulišovih gostiju, koji su većinom bili Srbi, uključujući Severininog bivšeg svekra.

Zoričićeva tvrdnja da zabrana proizilazi iz njegove namere da zadrži Pulu kao grad mediteranske i srednjoevropske kulture, međutim, podseća na misli hrvatskog ideologa iz 19. veka, Ante Starčevića, koji je Srbe (politički samoprepoznate) nazivao "slavosrpskim sojem", koje je smatrao problematičnijim za hrvatsku "rasu" čak i od Jevreja.

Gradonačelnik Osijeka je sledio primer Pule, a hrvatski ministar kulture je podržao obe odluke kao "normalne, prirodne i očekivane".

Problemi za srpske umetnike prevazilaze turbo-folk. Bajaga i Instruktori, srpski rok bend, zabranjeni su 2018. godine na nastupu u Karlovcu, dok je i sama Severina naišla na osudu hrvatskih kulturnih aparatčika jer je previše "pro-srpska". Navodno joj je zabranjeno da peva na glavnom događaju u znak sećanja na Operaciju "Oluja" u Kninu 2009. godine, jer je imala koncerte u Srbiji, uprkos njenoj podršci HDZ-u i Tuđmanu tokom rata.

Iako je Hrvatska najupornija u svojoj čvrstoj kulturnoj politici, ona nije jedina u regionu u kojoj su zemlje vredno radile na očuvanju svojih identiteta nakon raspada Jugoslavije.

Slovenija je, na primer, preduzela korake čim je zatražila nezavisnost, efektivno brišući više od deset hiljada neetnički slovenskih stanovnika i ne priznaje kulturna manjinska prava nikome osim Mađarima, Italijanima i Romima, ali je prilično opuštena kada su u pitanju kulturne predstave.

S druge strane, Crna Gora, posebno tokom dugog vladanja Mila Đukanovića i DPS-a, imala je dug spisak uglavnom srpskih intelektualaca i pevača kojima je zabranjen ulazak u zemlju, iako su možda rođeni u Crnoj Gori, poput pop muzičara Vlada Georgieva.

Prištinske vlasti redovno zabranjuju srpske kulturne ličnosti, od patrijarha Srpske pravoslavne crkve do glumaca kao što je Nenad Jezdić, dok nastoje da demonizuju postojeće lokalne srpske kulturne institucije.

Iako je Srbija imala liberalniji pristup, on je pooštren od 2020. godine. Zemlja je zabranila nekoliko crnogorskih i bosanskih izvođača koji su učestvovali u onome što se smatra izrazima antisrpskog ili neurednog ponašanja, kao i stranim javnim ličnostima koje su učestvovale u protestima u Beogradu, poput bošnjačkog glumca Feđe Štukana, ili su želele da prikazuju simbole organizacija koje Srbija smatra terorističkim (poput Oslobodilačke vojske Kosova), kao što je pokušano tokom kontroverznog festivala "Mirdita, dobar dan", koji je ove godine na kraju bio zabranjen iz bezbednosnih razloga.

Osvrćući se na proteklih osam godina otkako sam video Severinu u Guči, tužno je videti kako je najpragmatičniji i najživopisniji deo naše kulture, turbo-folk, pogođen sitnom politikom. Čak su i tokom ratova 1990-ih, turbo-folk i pop pevači sarađivali preko granica.

Pre nego što je napisao bivšu bošnjačku himnu "Jedina si ti", Dino Merlin, muzičar iz Sarajeva, napisao je hit singl "Beograd" za Cecu, verovatno najveću zvezdu turbo-folka, koja je bila udata za Željka Ražnatovića Arkana, vođu srpskih paravojnih jedinica.

Nažalost, taj duh zabave je u velikoj meri narušen prezirom kulturne elite prema turbo-folku, što primorava njegove izvođače da se opredeljuju po političkim pitanjima i pokušavaju da se prilagode, poput Severinine vatrene podrške crnogorskoj nezavisničkoj kulturi.  

Međutim, deo toga proizlazi iz činjenice da je južnoslovenska narodna muzika, čija je najnovija iteracija turbo-folk, vrlo snažna kulturna i politička sila.

Ovo je najbolje prepoznao Vladimir Dvorniković, jedan od najimpresivnijih antropoloških umova Jugoslavije, etnički Hrvat koji je studirao filozofiju u Zagrebu, ali je na kraju izabrao Beograd kao svoj dom. Gotovo tačno pre sto godina, u svom eseju "Psiha jugoslovenske melanholije", on je postavio hipotezu da južnoslovenska narodna muzika čuva tragični i neukrotivi jugoslovenski duh.

On je video rane pokušaje suzbijanja narodne muzike tokom Austro-Ugarske, ali i među raznim jugoslovenskim modernizatorima koji su pokušavali da usmere zemlju ka Zapadu kroz "kargo-kultovsko" oponašanje Evrope, verujući da time mogu samo ostaviti zemlju bez njene duše i vitalnosti.

Nažalost, mnogo regionalnog gneva prema turbo-folku poklapa se sa procesom izgradnje nacija, koji ne samo da nastoji da izmisli kulture od nule, već i da ih okrene protiv sopstvenih korena, koji se često projektuju na političkog rivala te zemlje, posebno ako ona ima snažniju kulturnu industriju i tržište.

Sigurno ne bih odustao od nade da ćemo sledeće godine, povodom 100-godišnjice Dvornikovićevog eseja, ponovo imati Severinu na Guči, Srbe koji nisu progonjeni zbog svoje muzike i kulture, i sve koji se uzdržavaju od trovanja bunara kroz sitnu politiku.

Parafrazirajući Šoa, čini se da su bivše jugoslovenske zemlje, posebno Srbija i Hrvatska, ovih dana podeljene zajedničkom kulturom. Ipak, nadam se da ćemo se vratiti slavljenju onoga što nas ujedinjuje, kao što smo to činili pre samo nekoliko godina.