Rastović: Odnošenje arhivske građe iz Leposavića deo plana negiranja srpskog prisustva na Kosovu

Arhivi su prvorazredni istorijski izvori koji pre svega nama istoričarima daju najpouzdaniju sliku kako je tekao život jedne zajednice građana, naroda, koji žive vekovima na nekom prostoru, a kao istraživač istorije srpskog naroda, istorije Balkana, Kosova i Metohije u 19. i 20. veku, mogu da se saglasim sa nedavnom ocenom Ministarstva kulture i Državnog arhiva Srbije da je odnošenje u Prištinu arhivske građe iz arhiva u Leposaviću jedna vrsta pljačke, kaže za Kosovo onlajn istoričar Aleksandar Rastović.

Kako dodaje, ovde se konkretno radi o odnošenju ogromne arhivske građe koja obuhvata dug vremenski period od završetka Drugog svetskog rata do današnjih dana, a koja se odnosi na politički i privredni život, zdravstvo, prosvetu, kulturu.., sve ono što čini život naroda i građana koji žive na tim prostorima.

On smatra i da je ovaj potez koji su preduzele kosovske vlasti, deo šireg plana zatiranja srpskog nacionalnog, kulturnog i duhovnog identiteta. 

"Svedoci smo prethodnih godina vešto osmišljene akcije da se potre sve ono što je vezano za srpsku kulturnu baštinu na prostoru Kosova i Metohije od ranog srednjeg veka do danas i da se to predstavi kao deo takozvane kosovske kulturne baštine. Reč je o sveobuhvatnom planu negiranja srpskog prisustva na Kosovu i Metohiji i u političkom, i u privrednom, i ono što je posebno zabrinjavajuće, u kulturnom i duhovnom smislu jer je Kosovo i Metohija vertikala srpskog naroda i srpske države. Zato je ovo jedan opasan čin usmeren u tom pravcu jer su arhivi u stvari srca i prošlost jednog naroda, i ne samo srpskog, nego svih naroda, i to je deo tog plana", ističe naš sagovornik. 

Kako dodaje, konkretna građa se ne tiče samo srpskog naroda na prostoru severnog Kosova, jer su na prostoru Leposavića živeli su i Albanci, skladno, zajedno sa Srbima u dugom vremenskom periodu.

Rastović ukazuje i da ovo nije ništa novo, jer su, kaže,  kroz istoriju zavojevači u više navrata odnosili dragoceno kulturno blago srpskog naroda. Takav je slučaj, kaže, bio u Prvom svetskom ratu kada su austrougarske vlasti nakon zauzeća Srbije u zimu 1916. godine formirale posebnu komisiju za arhive, biblioteke i muzeje u kojoj su bili istaknuti austrijski i nemački istoričari, između ostalog i Karl  Pač, koji su češljali sadržaj Državnog arhiva Srbije, koji je osnovan 1898. godine.  

"Sve ono što je vezano za našu prošlost nalazi se u Državnom arhivu Srbije, a oni su 1916. godine ušli u Državni arhiv i za te tri godine austrougarske okupacije Srbije više od 180 dragocenih sanduka najreprezentativnije arhivske građe preneli su iz Beograda u Beč i u Berlin, odnosno izvršili su svojevrsnu pljačku najdragocenije građe. To su dokumenta, odnosno fondovi Knjaževe kancelarije, Ministarstva inostranih dela, Ministarstva prosvete i crkvenih dela, lični fondovi najuglednijih Srba toga vremena, sve je to manje, više preneto u Beč, u njihov Državni arhiv. Vlada Srbije i kasnije Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca nakon završetka Prvog svetskog rata imala je mukotrpan i dugotrajan posao koji je trajao nekoliko godina da se to nacionalno blago povrati tamo gde mu je mesto u depoe Državnog arhiva Srbije", navodi Rastović.

Ovo se, nažalost, kako dodaje, ponovilo i tokom Drugog svetskog rata, kada su nemački okupatori takođe veliki deo arhivske građe, koji je nakon završetka Prvog svetskog rata vraćen u depoe Državnog arhiva, po drugi put odneli i preneli ovog puta u Berlin. 

"Tako da ovo što se radi na prostoru Kosova i Metohije, u Leposaviću je, nažalost, deo jedne kontinuirane politike negacije srpskog nacionalnog kulturnog identiteta i naše duhovne zaostavštine na prostoru Kosova i Metohije", sumira on.

Upitan veruje li da će građa iz Leposavića biti vraćena, Rastović kaže da kao istoričar ne može da predviđa događaje, ali se i vraća na primer nakon Prvog svetskog rata kada je deo arhivske građe vraćen, a čemu su prethodili dugi i mukotrpni razgovori i pregovori. 

"Ali nije vraćena celokupna arhivska građa. Mnogobrojni važni fondovi koji se tiču međusobnih odnosa između Austrougarske i Srbije vezano za Balkanske ratove, a prethodno i za aneksionu krizu, ostali su u arhivima u Beču, u Ratnom arhivu, u Državnom arhivu, a nakon one druge pljačke 1941-1945. godine i u arhivima u Berlinu. Tako da sam na neki način pesimista ako mogu kao istoričar da predviđam da će ikada biti vraćen državi Srbiji deo te veoma dragocene arhivske građe koja na najbolji način istoričarima omogućava da rekonstruišu sliku prilika života i politike na prostoru severnog dela Kosova i Metohije, Kosovske Mitrovice, Leposavića, Zubinog Potoka, Vučitrna i drugih mesta u tim krajevima", kaže Rastović.