Pseudogeografija - da li postoji "preševska dolina"

Geografski pojmovi (objekti) koji imaju veći teritorijalni obuhvat na navedenom prostoru su srpskog (planina Rujan, Preševska povija, Crna Gora) ili turskog porekla (Кaradag). Postavlja se pitanje koji je motiv uvođenja novog pojma ako za to ne postoji geografska opravdanost.

U medijskom prostoru Srbije u poslednjih dvadeset godina sve češće se čuje izraz "preševska dolina", ali i "istočno Kosovo". Ovi izrazi koriste se sa zadatkom da se teritorije Preševa i Bujanovca predstave kao monolitna geoprostorna struktura.

Termin "preševska dolina" počinju najpre da koriste političke strukture Albanaca s juga Srbije, nakon oružanog sukoba 2000–2001. godine. Sa željom da budu politički korektni u svom izražavanju, ovaj termin počinju da upotrebljavaju i neki predstavnici državnih institucija Srbije, nevladin sektor, kao i domaći i strani mediji prilikom izveštavanja.

Od 2010. godine radikalniji albanski političari počinju da upotrebljavaju i termin "istočno Kosovo” sa željom da stvore privid "organske" veze između teritorija Kosova i Metohije i opština Preševo i Bujanovac. Ovde posebno treba naglasiti da to nisu jezički izrazi (termini) za već postojeće geografske objekte, već je u pitanju uvođenje novog pojma.

Postavljamo pitanje da li je pokušaj kreiranja novog geografskog pojma opravdan.

Ako se analiziraju strukturni elementi prostora navedenih opština, ne može se pronaći opravdanost. Analizom fizičkogeografske strukture može se zaključiti da se teritorija opštine Preševo nalazi u dolini Preševske Moravice, a teritorija Bujanovca u dolini Binačke Morave. To znači da se navedene opštine nalaze unutar dve različite morfološke celine (rečne doline).

Kako teritorije navedenih opština ne čine jednu morfološki individualisanu celinu, ne postoji mogućnost da reljef kao fizičkogeografsko svojstvo bude motiv za formiranje ovog pojma.

Činjenica da je prostor Preševa i Bujanovca multietnička sredina gde su Albanci većinsko stanovništvo, upućuje na analizu društveno-geografskih karakteristika. Pored kvantitativnih svojstava etničkih zajednica relevantno svojstvo je i njihova kulturna "utisnutost" u navedeni prostor.

Prema antropogeografu Lauri Šakaji, jedan od načina da se utvrdi stepen transponovanja određene kulture u prostoru može biti toponimija. U ovom slučaju analizirana je rasprostranjenost srpskih i albanskih toponima na prostoru navedenih opština, kao i njihov radijus prepoznatljivosti.

Prema ovom kriterijumu navedeni prostor je polarizovan, što je i u skladu s prostornim rasporedom srpskog i albanskog stanovništva. U zapadnom delu opštine Preševo (leva obala Preševske Moravice) kao i u krajnjem zapadnom i severozapadnom delu opštine Bujanovac (leva obala Binačke Morave) dominiraju albanski toponimi, i to primarno oronimi (nazivi uzvišenja) dok su hidronimi (nazivi reka) i ojkonimi (nazivi naselja) mešovito zastupljeni.

U istočnim delovima navedenih opština, za razliku od zapadnih, apsolutno je prisustvo srpskih toponima. Granicu između ove dve zone čine rečni tokovi Preševske Moravice i Binačke Morave. Ono što je zanimljivo, kada su albanski toponimi u pitanju, jeste to da oni imaju mali radijus prepoznavanja, pretežno samo na nivou naselja u kome se i nalaze. To ukazuje na niži stepen transponovanja a time i na njihovo fragmentarno sagledavanje prostora opština Preševo i Bujanovac.

Geografski pojmovi (objekti) koji imaju veći teritorijalni obuhvat na navedenom prostoru su srpskog (planina Rujan, Preševska povija, Crna Gora) ili turskog porekla (Karadag). Postavlja se pitanje koji je motiv uvođenja novog pojma ako za to ne postoji geografska opravdanost. On se može sagledati u svetlu etničke piraterije koja je svojstvena albanskim zajednicama na Balkanskom poluostrvu, a izvan Albanije.

Za sprovođenje svojih iredentističkih procesa oni koriste razne alate, uključujući i pokušaje kreiranja novih geografskih pojmova i naziva. U tom kontekstu se može i posmatrati motiv kreiranja novog geografskog pojma „preševska dolina”.

Osnovni cilj ovog pojma jeste pokušaj političko-teritorijalnog distanciranja opština Preševo i Bujanovac od centralne Srbije, u prvoj fazi, kao i od države Srbije u drugoj fazi. Zato je svako korišćenje navedenog pojma bez obzira na terminološke varijetete, neprihvatljivo u javnoj upotrebi bilo da ona dolazi od predstavnika državnih ili lokalnih organa vlasti, nevladinog sektora ili medija.

Piše: Mr Marko V. Milošević, Geografski institut "Jovan Cvijić" SANU