Ballkani Perëndimor dhe lajmet e rreme: Luftë për të vërtetën apo kundër mullinjve të erës?

Deri në fund të këtij viti Serbia planifikon të formojë disa ekipe ekspertësh që do të reagojnë në rast të informacioneve të rreme në mediat e huaja. Bashkëbiseduesit e Kosovo online theksojnë se betejat më të mëdha bëhen pikërisht për të vërtetën.

Shkruan: Arsenije Vuçkoviq

Luftimi i mullinjve të erës ose kërkimi i puplave të lira nga një jastëk. Kështu përshkruhen përgjithësisht njoftimet apo demantet që pasojnë disa gjysmë informacione apo lajme të rreme. Me fillimin e luftës në Ukrainë, Ballkani Perëndimor edhe një herë e gjeti veten si një "stërvitje e mirë mediatike", kështu që për këto dy vjet mund të dëgjoni – e gjithë dhe gjithçka.

Kryesisht “u binin borive të luftës”, dhe si rregull, Serbia do të ishte gjithmonë objektivi kryesor.

Presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, në prill të këtij viti ka thënë se janë publikuar mbi 10 mijë tekste negative kundër Serbisë.

“Më shumë se dhjetë mijë tekste me përmbajtje të ngjashme janë shkruar kundër Serbisë në 25 muajt e fundit. Askush nuk ka kërkuar falje për gënjeshtrat”, tha Vuçiq.

Më pas mediat perëndimore dolën me pretendimin se kreu i shtetit miratoi aksionin luftarak “Patkoi”, që kishte për qëllim dëbimin e popullsisë shqiptare nga Kosova.

Ky pretendim nuk është përshkruar në asnjë nga vendimet e Tribunalit të Hagës. Dhe kishte disa.

Në mesin e këtij viti, një gazetare nga British Telegraph u ngjit në një kodër afër Leposaviqit dhe, e veshur me një jelek antiplumb ushtarak, e pyeti nëse ajo ishte në "një pikë që mund të ishte një Ukrainë tjetër".

Jo më pak e bujshme ishte informacioni i fundit në RTK se Serbia financon të paktën dy media nga Prishtina.

Lajmin e ka publikuar “Slobodna Bosna”, ndërsa redaktori i RTK-së më vonë ka deklaruar se i është thënë “nga lart” se duhet ta lëshojë. Dhe ai e lëshoi.

Pronarët dhe redaktorët e mediave të përmendura më pas thanë se ky lajm me shumë gjasa është porositur nga Prishtina, por nga kryeministria.

Për t'iu kundërvënë në mënyrë adekuate këtij lloj informacioni, drejtori i Zyrës për Diplomaci Publike dhe Kulturore të Serbisë, Arno Gujo, njoftoi se deri në fund të vitit do të formohen ekipe speciale për mediat e huaja, të cilat do të jenë përgjegjëse për monitorimi i artikujve për Serbinë dhe reagimi në kohë në rast të publikimit të lajmeve të rreme.

Me të vërtetën kundër gënjeshtrës

Në një intervistë për Kosovo online, Arno Gujon shpjegon se Serbia ka vetëm një mënyrë për të luftuar gënjeshtrat.

“Më të vërtetë, ne mund të luftojmë kundër këtij lajmi të rremë duke dërguar një përgënjeshtrim sa herë që ata publikojnë një lajm të rremë. Kur thonë diçka negative për Serbinë, le të themi diçka pozitive përmes teksteve të autorit, përmes artikujve, përmes paraqitjeve në mediat lokale. Gjithashtu, ne duam të organizojmë ardhjen e gazetarëve të huaj në Serbi sepse mendojmë se mënyra më e mirë është që njerëzit ta njohin Serbinë, ta ndjejnë atë, të njohin serbët, me autoritetet tona dhe të shohin se çfarë u tha, ajo që u transmetua vite më parë për nuk përputhet me realitetin, nuk përkon me të vërtetën për Serbinë dhe serbët”, tha Gujon.

Ai vlerësoi se periudha më e vështirë mediatike për Serbinë ishte periudha e luftërave të viteve nëntëdhjetë, e cila vazhdoi me bombardimin e RFJ-së në vitin 1999.

“Lajmet e rreme më të këqija u folën dhe u transmetuan në vitet nëntëdhjetë, veçanërisht gjatë bombardimeve të Serbisë, agresionit të vitit 1999. Do t'ju citoj një lajm të rremë që na duket i pabesueshëm në kuptimin që ne mendojmë se askush nuk mund ta besojë, por në Perëndim të gjithë e besuan sepse nuk e kishin idenë se çfarë po ndodhte këtu dhe as për gjeografinë. Ata thanë se kur bombarduan urën në Novi Sad, e kishin bërë për të penguar aksionin e ushtrisë serbe në Kosovë e Metohi. Me faktin se askush në Perëndim nuk e dinte se ku ishte Novi Sadi, se ishte në veri të Serbisë dhe ku ishte Kosova dhe Metohia, në jug të Serbisë. Dhe pastaj kështu i justifikuan krimet e ndryshme që kishin dhe pasojat që kishin për popullin dhe shtetin. Në atë kohë, nuk kishte asnjë reagim për të”, tha Gujo.

Ai shton se sot lajmet e rreme nuk janë gjithmonë të lidhura me njoftimet për konflikte lufte, por se retorika është ende prezente.

“E pamë në Telegraf. Gazetari anglez që tha se Serbia po përgatitet të pushtojë. pushtimi i Kosovës dhe Metohisë, që është një gënjeshtër e madhe. Ne duam të reagojmë ndaj gjithë kësaj, sepse me të vërtetë dëmton imazhin e Serbisë, por edhe politikën tonë të jashtme”, theksoi Gujo.

Ai kujtoi se shumë gazetarë në Perëndim kanë bërë karrierë duke u bazuar në lajme të rreme për Ballkanin dhe Serbinë, dhe si shembull përmendi gazetaren e CNN, Christiane Amanpour.

“Njerëz të tillë që ishin gazetarë të zakonshëm atëherë janë shumë më të fuqishëm sot”. Disa prej tyre janë redaktorë, drejtorë botimesh... Derisa isha thjesht kryetar i një organizate humanitare, dhe po përpiqesha të promovoja realitetin se si jetojnë njerëzit në Kosovë e Metohi, u përballa me këtë autocensurë, ku një gazetar është i interesuar, ku dëshiron të shkruajë dhe në fakt merr karton të kuq nga redaktori apo nga drejtori i botimit, sepse nuk e mbështet atë që kanë bërë dhe si kanë raportuar vite më parë. Kjo vë drejtpërdrejt në pikëpyetje besueshmërinë e tyre”, thotë Guyon dhe shton se me përpjekje dhe punë është ende e mundur të kalohen “barrierat mediatike”.

"Dhe kjo është ajo që ne do të bëjmë." Nuk do të jetë e lehtë, por ne po luftojmë për të. Për këtë arsye u krijua Zyra për Diplomaci Publike dhe Kulturore. Të luftojmë për Serbinë, për popullin serb, të luftojmë për të vërtetën dhe të ndryshojmë imazhin e Serbisë dhe serbëve, të historisë në të gjitha mediat botërore”, tha Gujo.

Drejtori i Zyrës për Diplomaci Publike dhe Kulturore të Serbisë thotë se Kosova është shumë shpesh e pranishme në mediat botërore, prandaj edhe raportet lidhur me këtë temë do të ndiqen në pesë gjuhë botërore.

“Kosova dhe Metohia është temë e shpeshtë në mediat perëndimore dhe në përgjithësi në mediat botërore dhe ne duhet të veprojmë racionalisht dhe të shpjegojmë se cilat janë gjërat në të vërtetë. Në rrafshin politik, gjithmonë duke vënë në pah atë që është dakorduar, çfarë është nënshkruar, çfarë nuk është nënshkruar, çfarë është respektuar nga Serbia dhe çfarë jo nga Prishtina. Dhe njerëzit duhet ta dinë këtë në çdo nivel, sepse kjo na bën dobi sepse Serbia ka qenë gjithmonë konstruktive, Serbia gjithmonë e ka mbajtur fjalën e saj, dhe kjo nuk është rasti me Prishtinën. Në kuadër të dialogut ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, ne duhet të punojmë për këtë”, tha Gujo.

Ai thekson se nga njëra anë vëmendja do të përqendrohet tek autoritetet dhe diplomacia e vendeve të caktuara, por se synimi është që t'u drejtohet popujve të atyre vendeve.

“Duke shpjeguar se si jetojnë serbët sot në Kosovë dhe Metohi”. Cilat janë problemet e tyre në jetën e përditshme, që përmes një historie njerëzore, përmes një prizmi njerëzor dhe përmes emocioneve, të mund të arrijmë tek qytetarët e thjeshtë në Francë, Amerikë dhe Gjermani. Kjo është ajo që është interesante për ta. Dhe nëse shikojmë se si kanë punuar në 30 vitet e mëparshme ata që kanë promovuar palën tjetër, nuk kanë folur shpesh për politikë të lartë, edhe pse kanë folur, por shumë shpesh për atë fat njerëzor. Dhe ne duam ta prekim atë fat njerëzor, ta promovojmë, ta tregojmë, të shpjegojmë se si jetojnë serbët sot në Fushë Kosovë, në Prizren apo në Pomoravlje të Kosovës”, tha Gujo.

Lufta për drejtësi

Historiani francez dhe profesori i gjeopolitikës në Universitetin e Versajës, Aleksis Trud, vlerësoi se është e rëndësishme që Serbia të fillojë një fushatë kundër lajmeve të rreme sepse betejat kryesore bëhen për të vërtetën.

“Më vjen shumë mirë që pas kaq kohësh dikush si Arnaud Guyon vendosi të nisë një fushatë. Betejat kryesore bëhen për të vërtetën”, tha Trud për Kosovo online.

Ai kujtoi se shumica e gënjeshtrave mediatike u përhapën gjatë luftërave të viteve nëntëdhjetë, dhe se beteja kryesore u zhvillua në Francë.

“Beteja kryesore ishte veçanërisht këtu në Francë, ajo betejë për drejtësi në media. Më kujtohet, për shembull, kur Monde, e cila është gazeta kryesore në Francë, shpalli në vitin 1999 se populli serb ishte kolektivisht fajtor për luftërat. Në gjykatë u vërtetua se kjo nuk është e vërtetë”, tha Trud.

Ai vlerësoi se edhe sot nuk ka ndryshuar shumë në krahasim me periudhën 20 apo 30 vite më parë.

“Më kujtohet 20-30 vjet më parë, gjëja kryesore ishte të mos dërgohej ndihma humanitare për serbët, qëllimi kryesor ishte të jepeshin lajme të vërteta”, tha Trud.

Ai vlerësoi se imazhi mediatik sot është disi më i mirë.

"Në Francë, dhe unë shoh të njëjtën gjë në Spanjë dhe Gjermani, imazhi i serbëve po ndryshon," tha Trud.

Pogromi i marsit

Kryetarja e Asociacionit të Gazetarëve të Serbisë (UNS) në Kosovë, Ivana Vanovac, tha se nuk ka shembull më të mirë në Ballkanin Perëndimor në të kaluarën e afërt se çfarë mund të shkaktojë një lajm i rremë që nga 17 marsi 2004, që çoi në Pogromi i marsit i serbëve në Kosovë.

“Në këtë fushë, nuk mendoj se kemi shembull më të mirë se 17 marsi. “Është prova më e mirë se si një lajm i rremë, në një kontekst historik, mund të ndryshojë demografikisht, socialisht, politikisht dhe sistematikisht një zonë dhe mënyrën se si jetojnë njerëzit në atë zonë”, tha Venovac për Kosovo online.

Duke komentuar njoftimin e Serbisë se deri në fund të vitit do të formojë ekipe speciale që do të reagojnë ndaj shpërndarjes së lajmeve të rreme, Venovac thotë se dezinformatat janë të kudogjendura dhe të vështira për t'u njohur.

“Lajmet e rreme janë të kudondodhura në media. Shpesh është shumë e vështirë të njihet sepse është diku edhe 50 për qind e bazuar në të vërtetën. Lajmet e rreme më të mira, ato që bëjnë punën më të mirë, zakonisht bazohen në një pjesë të së vërtetës, kështu që publiku nuk mund ta identifikojë lehtësisht atë segment të pasaktë të asaj që po lexon ose dëgjon."

Ajo shton se në luftën kundër lajmeve të rreme, pyetja nuk është nëse do të çojë në censurë, por nëse do të humbasë rëndësinë.

"Ai që ka fuqinë për të censuruar median është zakonisht ai që përhap lajme të rreme, kështu që kjo nuk mund të ndodhë." Por mund të ndodhë që gazetarëve, nga frika e përhapjes së ndonjë lajmi të rremë, të duhet një kohë e gjatë për ta kontrolluar atë, për t'i hequr ato nga rëndësia. Edhe pse në çdo rast është më mirë të kontrollojmë derisa të sigurohemi plotësisht se lajmi është i saktë sesa të publikojmë ndonjë gjë të pasaktë sepse gjithmonë sjell disa pasoja”, përfundoi Venovac.

Konteksti dhe narativi

Themeluesi i The Nutshell Times, Srgjan Garçeviq, duke komentuar njoftimin e Serbisë se deri në fund të vitit do të formohen ekipe speciale në mbarë botën për t'iu përgjigjur lajmeve të rreme, vlerëson se gjëja më e rëndësishme është të kemi një qasje proaktive që përfshin jo vetëm të tregtoni narrativat tuaja dhe të krijoni fushata të përshtatshme.

“Mënyra më e mirë për të parandaluar lajmet e rreme është të paraqesësh kontekstin, të paraqesësh anën e vet të ngjarjeve të caktuara, sepse siç thotë proverbi, një gënjeshtër bën xhiron e botës, ndërsa e vërteta po vesh këpucët e saj”. Pra, ajo që është mjaft e rëndësishme është performanca proaktive përmes marketingut të rrëfimeve të veta, por edhe përmes kujtimit të vazhdueshëm të publikut të aktorëve të veçantë që përhapin lajme të rreme. “Pavarësisht nëse bëhet fjalë për vetë gazetarët apo mediat që po krijojnë në mënyrë aktive fushata të caktuara”, tha Garçeviq për Kosovo online.

Sipas tij, kjo qasje proaktive është e rëndësishme për faktin se gjithmonë do të ketë lajme të rreme.

“Do të ketë gjithmonë lajme të rreme, lajmet e rreme mund të shkaktohen edhe nga neglizhenca, kështu që është shumë e rëndësishme të tregtoni pikëpamjet tuaja dhe narrativat tuaja, dhe jo vetëm të jeni reagues dhe të prisni që do të jenë të mjaftueshme, e lëre më, natyrisht. , mbyllni gazetarë të caktuar ose media të caktuara, por vetëm për t'i kujtuar publikut rolin e tyre dhe, në përgjithësi, për të qenë shumë i qartë në krijimin e një forumi ku e vërteta mund të fitojë realisht”, thekson Garçeviq.

Ai shpjegon se shumica e lajmeve të rreme të drejtuara kundër Serbisë vijnë nga dekontekstualizimi ose vendosja e tyre në një kontekst tjetër.

“Të kujtojmë historinë e kontekstualizimit të gjithçkaje që ka ndodhur gjatë luftërave të viteve nëntëdhjetë apo gjatë gjithë historisë sonë, që është vetëm një lloj shtrembërimi i së vërtetës”, thekson Garçeviq.

Në vitin 2019, ai vetë u sulmua pasi falë rrjeteve sociale arriti të mohojë pretendimin e një gazetari amerikan që ka raportuar keq deklaratën e kryeministres së atëhershme, Ana Brnabiq.

“Dhe kur përktheva shumë qartë vetëm atë që u tha në të vërtetë, u bë e qartë se lufta kundër lajmeve të rreme nuk ka të bëjë vetëm me të treguar atë që është e vërtetë, por që në të vërtetë kërkon një mbrojtje shumë të fortë të gjithë situatës... Pastaj isha sulmuar si shovinist sepse po e përkthej drejtpërdrejt atë që ndodhi”, kujton Garçeviq.