Në kryeqytetin e disa shteteve mesjetare serbe, Shkodër na Bojana, ka gjithnjë e më pak serbë.

Monumente të shkatërruara kulturore dhe historike, fshatra të zbrazura, shtëpi të braktisura, një kishë e re ku pothuajse nuk vjen askush, disa familje që jetojnë në qytet dhe dy shoqata, janë dëshmitarët e vetëm të kohës së pjesës së harruar të historisë serbe në territorin e Shqipërisë së sotme.

Në kryeqytetin e disa shteteve mesjetare serbe, qytetin e Shkodrës në Bojanë, sot nuk ka pothuajse asnjë serb.

Kryetari i shoqërisë ortodokse “Shën Jovan Vlladimir” nga Shkodra, Zoran Ajkoviq, thotë se numri i serbëve dhe malazezëve në Shqipëri është në rënie, dhe se familjet me origjinë serbe mund të numërohen me gishta.

Problem shtesë, mendon ai, është se ama nuk i njeh si serbë ata të fesë myslimane.

“Me sa shoh si edukator, profesor në një shkollë shqipe, ka shumë pak fëmijë me rrënjë nga Serbia dhe Mali i Zidhe nëse ka, janë nga martesat e përziera. Pra, sa i përket situatës në Shkodër, serbët janë gjithnjë e më pak. Ndoshta ishte një gabim i madh që serbët dhe malazezët ikën, u shpërngulën në Mal të Zi në vitin 1991 kur u hapën kufijtë. Atëherë ishim dukshëm më shumë, sipas vlerësimeve tona, ishin rreth 2000 deri në 2500 serbë. Megjithatë, pas valës së dytë të eksodit, që ndodhi në vitin 1997, jemi gjithnjë e më pak. Sigurisht që ka pasur edhe njerëz tanë të fesë islame, ata tani deklarohen si shqiptarë, sepse nuk kanë përfitime ekonomike. Situata nuk është e mirë, por shpresojmë në kohë më të mira”, thotë Ajkoviq.

Plaku i Kishës së Trinisë së Shenjtë në Vrakë, Ivan Popoviq, thotë për Kosovo online se më shumë se 80 për qind e popullsisë serbe jetonte në atë fshat ngjitur me Shkodrën.

Sipas tij, sot në atë fshat jetojnë katër familje serbe dhe disa prej tyre jetojnë në Shkodër.

Siç shtoi ai, besimtarët vijnë në kishë vetëm për festat e mëdha, por edhe atëherë në numër të vogël.

“Që nga viti 2017, kur jam bërë dhjak, nuk kam bërë asnjë dasmë apo pagëzim, vetëm varrime. Sepse nuk ka kush të martohet, as kush të pagëzohet, sepse numri i besimtarëve është i vogël”, thotë At Ivan.

Serbët nga Shkodra dhe fshatrat përreth që dikur i banonin, u larguan në kërkim të bukës, thotë Millojka Brajoviq, një banore e Shkodrës, duke vënë në dukje se në atë qytet jetonin serbët si gjithë shqiptarët e tjerë në mbarë Shqipërinë.

Sipas saj, në kohën e Enver Hoxhës nuk ka pasur përkatësi fetare, ka pasur vetëm përkatësi kombëtare.

“Ne ishim të gjithë shqiptarë, në atë kohë jetonim si të gjithë shqiptarët, kishim të gjitha të drejtat si shqiptarë. Mund të them se të gjithë ne nga Vraka kemi mbaruar universitetin. Ne nuk jemi të ndaluar të shkojmë në shkollë pasuniversitare. Kam qenë sportist në Shqipëri, kam qenë në ligën e parë në Shkodër, kam qenë kapiten dhe kam pasur të njëjtat të drejta si gjithë të tjerët. Kam mbaruar universitetin dhe askush nuk më ka mbrojtur”, thotë Brajoviq, duke shtuar se familjes së saj i është ndërruar edhe mbiemri, të cilin më vonë e kanë kthyer.

Sipas bashkëbiseduesve të Kosovo online, gjatë viteve të kaluara nuk ka pasur kujdes të mjaftueshëm për pakicën kombëtare serbe në Shqipëri. Ata mendojnë se ama duhet të kishte një strategji, plan dhe program për ruajtjen e identitetit kombëtar serb në këto zona.

“Ndoshta duhej bërë një qasje tjetër dhe njerëzve t'u jepej mundësia të ndihmonin nëpërmjet ndonjë programi ekonomik, ose me ndihmën sociale, siç bëjnë grekët. Le të themi, as Greqia nuk ka një pakicë të madhe kombëtare, por jep pensione 300 euro për çdo individ, që nuk është pak. Nuk kërkoj ndihmë, apo diçka që të më jepet, por kjo duhet të ishte marrë parasysh. Sapo njerëzit nuk u shqetësuan, një numër i madh ikën jashtë shtetit, siç po shoh, po largohen shumë edhe shqiptarët”, vlerëson Ajkoviq.

Nuk ka të dhëna zyrtare për numrin e serbëve që jetojnë në Shkodër, por mund të përcaktohet në regjistrimin e ardhshëm të planifikuar për 18 shtator. Megjithatë, mbetet pyetja se sa prej tyre do të deklarohen si pjesëtarë të pakicës kombëtare serbe, sepse shumë prej tyre janë zhvendosur dhe pjesa tjetër kryesisht u asimiluan.