Çfarë masash po merren në rajon për kthimin e emigrantëve?

Ndërkohë që përballen me largimin e fuqisë punëtore të kualifikuar, vendet e Ballkanit Perëndimor po përpiqen të kthejnë emigrantët që tashmë prej një kohe të gjatë jetojnë dhe punojnë jashtë vendit, duke ofruar stimuj të ndryshëm. Disa vende tashmë kanë përgatitur strategji, disa janë në fazën e planifikimit, por siç tregojnë njohësit e kësaj teme nga Beogradi, Prishtina, Shkupi dhe Tirana, rezultatet nuk mund të arrihen brenda natës, por nuk janë as të paarritshme. Shembuj të mirë janë Irlanda dhe Estonia. Cilësia e jetës, një sistem i organizuar dhe përmirësimi i kushteve të punës, siç theksohet, janë faktorë që nxisin kthimin, nganjëherë më shumë sesa mundësia për të fituar më shumë para.

Shkruan: Dushica Radeka Gjorgjeviq

Para pesë vitesh Serbia miratoi Strategjinë për Migracionin Ekonomik për periudhën 2021-2027, e cila ndër të tjera përcaktoi si synime përmirësimin e bashkëpunimit ndërmjet diasporës dhe vendit amë, dhe krijimin e kushteve për të inkurajuar dhe mbështetur kthimin e emigrantëve.

Në fund të vitit të kaluar, Ministria e Shëndetësisë së Serbisë ndau gjashtë kontrata pune për mjekët e kthyer nga Amerika, Norvegjia dhe Emiratet e Bashkuara Arabe, përfshirë Dalibor Stojanoviqin, i cili u kthye në punë në Qendrën Shëndetësore në Graçanicë.

Sipas ministrit të Shëndetësisë së Maqedonisë së Veriut, Arben Taravari, interesimi i mjekëve nga vendi që punojnë jashtë vendit për t'u kthyer në vend është rritur, ndërsa kryeministri shqiptar Edi Rama u bën thirrje emigrantëve të kthehen në vend dhe shpall një program të ri mbështetjeje financiare për ata që do të kthehen për t'u marrë me agroturizëm.

Kur është fjala për Kosovën, kryetari i Aleancës Kosovare të Bizneseve, Agim Shahini, vlerëson se nuk ka një paketë të mirë masash që do të siguronin kthimin e mërgimtarëve, duke thënë se në katër vitet e fundit nga Kosova janë larguar më shumë se 213 mijë persona.

Tragjedia më e madhe, thotë ai, është se edhe në këtë moment ka shumë qytetarë në ambasadat e vendeve të Bashkimit Evropian që presin viza pune dhe duan të largohen për të gjetur një jetë më të mirë.

“Fatkeqësisht, nuk ka masa nxitëse për kthim. Kemi shumë qytetarë tanë që jetojnë jashtë, në Ballkan dhe për të cilët Kosova është atdheu i tyre. Ata ëndërrojnë për Kosovën, por nuk ka një paketë të mirë masash që do t'u mundësonte kthimin. Ka mjaft qytetarë tanë që u larguan pas luftës në të gjitha vendet e botës. Ata që shkuan në Evropë pak a shumë e kanë gjetur veten atje”, tha Shahini për Kosovo online.

Ai, megjithatë, beson se ofertat më të mira për mërgimtarët dëgjohen gjatë fushatës zgjedhore.

“Tani politikanët kanë pako dhe pas zgjedhjeve ajo qëndron diku në cep, sikur të mos ishte premtuar. Ne i kemi provuar të gjitha partitë në Kosovë, edhe shqiptare edhe serbe, prandaj qytetarët duhet të zgjedhin ato parti që bëjnë atë që premtojnë, jo ato që premtojnë shumë dhe nuk bëjnë asgjë”, përfundon ai.

Ana Millinkoviq, hulumtuese e lartë në Qendrën për Politika Evropiane në Beograd thotë për Kosovo online se kontributin më të madh për kthimin e migrantëve në Serbi dhe punën me ata që kthehen e ka dhënë organizata „Taçka povratka“ (Pika e Kthimit), e cila bashkëpunon me shtetin dhe shërben si urë lidhëse midis të kthyerve dhe shtetit, ndërsa si një nga projektet e tyre më të rëndësishme përmend Kartën Serbika

“Karta Serbika e bën më të lehtë për personat me origjinë serbe, të cilët për shkak të ligjeve dhe rregulloreve në vende të tjera duhet të heqin dorë nga shtetësia serbe, apo për ata që kanë lindur jashtë shtetit dhe nuk kanë marrë nënshtetësinë serbe në lindje. Ata kanë mundësi më të lehta për të marrë një leje qëndrimi në Serbi dhe në bazë të saj të gjejnë punë ose të hapin biznesin e tyre”, thotë Millinkoviq.

“Taçka Povratka”, siç shton ajo, ka edhe një udhëzues për të kthyerit që përmban shumicën e informacionit që i nevojiten dikujt që dëshiron të kthehet në vend dhe këtë informacion e siguron edhe portali eQeverisje.

"Ka disa stimuj punësimi, për shembull, për studiuesit e rinj. Ekziston një program i studiuesve të rinj që është i disponueshëm gjatë një periudhe të caktuar konkursi dhe të kthyerit kanë disa kritere më të lehta në krahasim me studiuesit nga Serbia. Ka edhe një iniciativë për kthimin e shoferëve”, thotë bashkëbiseduesja jonë.

Mirëpo, si diçka thelbësore, ajo thekson se njerëzit më së shpeshti largohen nga vendi për arsye ekonomike, por që nuk kthehen për ato arsye.

“Me rritjen e pagave nuk mund t’i kthejmë ata njerëz. Klima në shoqëri duhet të jetë ndryshe sepse disa njerëz janë larguar për këto arsye, jo vetëm për shkak të rrogës, dhe duhet të kenë ndonjë motiv tjetër për t'u kthyer, përveç fitimit të parave. Serbia nuk mund të konkurrojë me vendet ku njerëzit tanë shkojnë për sa i përket të ardhurave, ndërsa të shkosh në një vend tjetër kërkon një stimul financiar sepse njerëzit atje nuk do të tërhiqen as nga mënyra e jetesës dhe as nga aspektet kulturore”, thekson Millinkoviq.

Bazuar në një analizë krahasuese të përvojave të tre vendeve - Bullgarisë, Estonisë dhe Irlandës - në të cilat ajo ka punuar, Millinkoviq thotë se rreth 50 për qind e njerëzve që emigrojnë nga Estonia përfundojnë në Finlandë dhe se pas Estonisë ka shënuar rritje më të mirë ekonomike. dhe pasi tranzicioni dha dhe tregoi rezultatet e tij, një numër i madh njerëzish filluan të ktheheshin nga Finlanda edhe pse kishin paga pak më të larta në Finlandë.

Ajo gjithashtu tregon se pasi njerëzit emigrojnë, është më e lehtë për ta që ta bëjnë këtë përsëri, prandaj zhvillimi i balancuar rajonal brenda një vendi është shumë i rëndësishëm.

“Nëse dikush shpërngul nga Novi Pazari në Beograd, do ta ketë më të lehtë të shkojë jashtë nga Beogradi më vonë, dhe shumica e studentëve tanë studiojnë në Beograd dhe ata tashmë e kanë ndërmarrë atë hap një herë, prandaj është e rëndësishme që Serbia të jetë zhvilluar në mënyrë më të barabartë dhe të ketë kushte të drejta dhe të barabarta në tregun e punës dhe mundësi më të mira në nivel lokal," vlerëson Millinkoviq.

Ajo thekson gjithashtu se është e rëndësishme që shteti të ketë të dhëna të sakta për vendndodhjen e emigrantëve të tij, ku jetojnë emigrantë me arsim të lartë dhe ku fuqia punëtore me arsim të mesëm për të cilën Serbia, thotë ajo, ka shumë nevojë.

Ajo thekson gjithashtu si një gjë të rëndësishme ruajtjen e kontakteve dhe lidhjeve me atdheun dhe përsëri përmend estonezët që ofrojnë kurse falas të gjuhës estoneze për fëmijë dhe të rritur, gjë që, thekson ai, është shumë e rëndësishme për një kthim të mundshëm një ditë.

“Këto janë të gjitha ndryshime që nuk ndodhin brenda natës ose shpejt, por është e rëndësishme të punohet në disa gjëra më të përgjithshme”, thekson ajo.

Analisti nga Maqedonia e Veriut Sinisha Pekevski thotë për Kosovo online se vendi ende nuk ka zhvilluar një strategji për kthimin e njerëzve të kualifikuar që janë larguar nga vendi, se është një proces i gjatë dhe se përqindja e njerëzve që kthehen, qoftë nga Shqipëria, Maqedonia e Veriut apo Serbia, është e vogël.

Kjo, nënvizon ai, nuk ndikohet vetëm nga stimujt financiarë, por edhe nga gjëra më të rëndësishme si cilësia e jetës, çështja e korrupsionit dhe mënyra se si funksionon i gjithë sistemi në përgjithësi.

“Emigrimi, veçanërisht i të rinjve të kualifikuar, është një problem me të cilin përballen pothuajse të gjitha vendet, jo vetëm në Ballkanin Perëndimor, por edhe vendet shumë të zhvilluara. Në Slloveni, për shembull, një pjesë e madhe e të rinjve emigrojnë në Austri, Zvicër, Gjermani... Të rinjtë nga ato vende shkojnë në vende më të ngrohta, për shembull në Amerikë, kështu që është një proces global”, thotë Pekevski.

Ai shton se çdo vend ka masa të ndryshme që synojnë kthimin e emigrantëve dhe se Irlanda kishte një strategji të shkëlqyer kthimi në vitet 1990, por gjithashtu duhet pasur parasysh se i gjithë sistemi funksionon atje.

“Në Ballkan sistemi nuk funksionon, kemi korrupsion të lartë, sundim të ligjit dhe kjo është arsyeja pse njerëzit vendosin të emigrojnë dhe jo vetëm për shkak të implikimeve financiare”, vlerëson Pekevski.

Edhe pse ministri i Shëndetësisë i Maqedonisë së Veriut Arben Taravari paralajmëroi masa për kthimin e mjekëve që punojnë jashtë vendit dhe punësimin e drejtpërdrejtë në shëndetësinë publike, bashkëbiseduesi ynë beson se këto masa nuk do të japin fryte sepse sistemi shëndetësor është në kolaps.

"Çfarë lloj sistemi do të gjejnë këta njerëz? Është publikuar një artikull ku thuhet se për ata që kanë një lloj kanceri nuk ka terapi biologjike dhe se nuk do të ketë kurrë dhe në ditët në vijim do të përballen me mangësi të tjera në terapinë për trajtimin e këtyre personave. Duhet reforma e thellë dhe vendosja e qeverisjes së mirë, duke mos lejuar punësimin e kuadrove të pakualifikuara partiake dhe të tjera”, thekson Pekevski.

Për të inkurajuar kthimin e emigrantëve në Shqipëri, sipas Eduard Gjokutaj, ekspert ekonomik dhe analist në kompaninë “Altax” në Tiranë, nevojitet një paketë e tërë masash qeveritare dhe prioritet duhet të jetë promovimi i stimujve fiskalë jo vetëm për bujqësinë dhe turizmin, por në të gjithë ekonominë.

Gjokutaj thotë se ky program ka ekzistuar edhe gjatë mandatit të tretë të Ramës, kur u premtua që çdo emigrant që të kthehet dhe të investojë në agroturizëm, të japë 5.000 euro. Programi, thotë ai, është zbatuar pjesërisht dhe ka nxitur disi hapjen e agrobiznesit apo fermave turistike, por mendon se masat nuk duhet të fokusohen vetëm tek agroturizmi, por duhet të diversifikohen në të gjithë ekonominë.

“Nxitja e kthimit të emigrantëve dhe investimi i tyre në ekonomi kërkon një paketë të plotë masash të qeverisë, si në aspektin ekonomik, në atë fiskal dhe buxhetor, ashtu edhe në atë të kontratave apo të sigurisë ligjore. Këto probleme penguan integrimin e plotë të emigrantëve, të cilët u përballën me pengesa të mëdha burokratike dhe korrupsioni. Ata nuk kishin siguri ligjore për investimet e tyre. Nga ana tjetër, nuk kishte koordinim të duhur të nismave fiskale me subvencionet shtetërore. Ne si ekspertë këshillojmë që prioritet të jetë promovimi i stimujve fiskalë dhe rishikimi i stimujve fiskalë ekzistues. Gjithashtu duhet rishikuar strategjia shtetërore që këto stimuj fiskalë të mos jenë vetëm për bujqësinë dhe turizmin, sepse Shqipërisë i mungon në radhë të parë teknologjia për të pasur kapacitete më të mëdha ekonomike”, thotë Gjokutaj.

Stimujt fiskalë, nënvizon ai, duhet të lidhen me tatimin mbi të ardhurat për emigrantët që krijojnë biznese “start-up” dhe të ketë fleksibilitet më të madh në subvencione, të cilat nuk duhet të jepen në shuma të caktuara, por sipas nevojave të emigrantëve. Sipas tij, kompanitë e reja fillimisht kanë nevojë për mbështetje financiare deri në 50 për qind për kosto operative dhe financiare.

“Sigurisht që duhet të bëhen reforma ligjore dhe gjyqësore që të ofrojnë atë që i nevojitet investitorit në lidhje me zbatimin e kontratave, zbatimin e asaj që shkruhet në ligje dhe plotësimin e ligjeve me akte nënligjore, për të siguruar një emigrant që vjen për të investuar në vend me lehtësim jo vetëm në aspektin fiskal, por edhe të ketë siguri ligjore për investimet e saj. Kjo arrihet nëse ligjet nuk ndryshohen shpesh. Ne gjithashtu kemi nevojë për promovim më të mirë se ku dhe si duhet të investojnë emigrantët”, thotë Gjokutaj.

Ai thekson se edhe pse ekziston një “Dhomë e Diasporës” dhe disa organizata të tjera të lidhura me të, këto struktura duket se nuk kanë kapacitetet e duhura për t'u marrë me çështjen e kthimit të emigrantëve.

“Ka një problem tjetër që duhet zgjidhur dhe ka të bëjë me strehimin, sepse jo gjithmonë kanë mundësi të vendosen diku. Kjo quhet “paketë e plotë ndihme”, thekson Gjokutaj.