Kryesimi i Polonisë me Këshillin e BE-së: A ka një „udhërrëfyes“ drejt Beogradit dhe Prishtinës?

Polonia mori kryesimin e Këshillit të BE-së më 1 janar. Ballkani Perëndimor u informua se anëtarësimi në Bashkimin Evropian është një „proces i natyrshëm i integrimit politik dhe ekonomik të kontinentit evropian“. Për Prishtinën dhe Beogradin u shtua edhe një „post scriptum“: kushti thelbësor për përparimin drejt anëtarësimit është normalizimi i marrëdhënieve dhe zbatimi i marrëveshjeve nga dialogu. Udhërrëfyes të vjetër, por kontekst i ndryshëm – përparësi të reja të BE-së, vërejnë bashkëbiseduesit e Kosovo online.
Shkruan: Arsenije Vuçkoviq
„Mbani kokën lart, evropianë. Evropa është e madhe dhe gjithmonë do të jetë e tillë“, deklaroi dje kryeministri i Polonisë, Donald Tusk, para deputetëve të Parlamentit Evropian.
Vetëm 20 ditë pasi Polonia mori kryesimin e Këshillit të BE-së, ai theksoi se motoja dhe përparësia kryesore do të jenë „Evropa e sigurt dhe e mbrojtur“.
„Nuk jam militarist, por Evropa duhet të armatoset tani për të qenë e sigurt dhe për t’u mbrojtur në të ardhmen“, tha kryeministri polak.
„Anëtarësimi i të gjitha vendeve të Ballkanit Perëndimor në BE e shohim si një proces të natyrshëm të integrimit politik dhe ekonomik të kontinentit evropian dhe si një hap të rëndësishëm drejt forcimit të sigurisë dhe stabilitetit në Evropë,“ u tha disa ditë më parë nga presidenca polake për gazetën Gazeta Ekspres.
Po ashtu, u theksua se Polonia mbetet e përkushtuar ndaj rrugës evropiane të Kosovës, por me kushtin e normalizimit të marrëdhënieve me Serbinë.
„Normalizimi i marrëdhënieve dhe zbatimi i detyrimeve nga dialogu mbeten kushte thelbësore në rrugën evropiane për Kosovën dhe Serbinë,“ theksohet.
Përparësitë e Evropës
Bashkëpunëtorja hulumtuese në Qendrën Kërkimore Henry Jackson, Helena Ivanov, shpjegoi për Kosovo online se Bashkimi Evropian me lëvizjet e tij të fundit ka treguar se rajoni i Ballkanit Perëndimor është i rëndësishëm për të dhe se do të fitonte pikë të rëndësishme diplomatike me normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, por se ende përballet me sfida strategjike shumë më të mëdha në rrafshin e jashtëm, por edhe të brendshëm.
“Ballkani Perëndimor është një pjesë e rëndësishme e Evropës dhe zgjidhja e mosmarrëveshjes ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës dhe normalizimi i këtyre marrëdhënieve do të ishte një pikë e madhe diplomatike. Vendet e Ballkanit Perëndimor duan të anëtarësohen në Bashkimin Evropian dhe BE-ja ka dërguar disa mesazhe më pozitive kohët e fundit kur është fjala për zgjerimin e këtij komuniteti. Pra, ky rajon dhe zgjidhja e normalizimit janë të rëndësishme, por nga ana tjetër, tani ka gjëra shumë më të rëndësishme dhe shumë më të mëdha dhe më strategjike për Bashkimin Evropian”, thotë Ivanov.
Sipas saj, këto janë lufta në Ukrainë, pozicionimi i BE-së në raport me administratën e re amerikane, por edhe fërkimet brenda vetë Unionit.
“Shtetet anëtare të BE-së po përballen me një numër shumë të madh problemesh të brendshme: forcimi i së djathtës, çështja e krizës së emigracionit... Unë mendoj se të gjitha këto probleme do të jenë më të rëndësishme se Ballkani Perëndimor, megjithëse Ballkani Perëndimor është e rëndësishme për Bashkimin Evropian, por jo në të njëjtën masë si të tjerët”, saktëson Ivanov.
E pyetur se sa mund të kontribuojë presidenca e Polonisë në Këshillin e BE-së në përparimin në dialogun ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, kjo analiste beson se Varshava zyrtare do të ndjekë politikën e përcaktuar më parë të BE-së.
“Dhe besoj se cilido shtet që të jetë në krye të tij do të vazhdojë me të njëjtën filozofi”, theksoi ajo.
Menjëherë pas marrjes së presidencës më 1. janar, Polonia deklaroi se normalizimi i marrëdhënieve dhe zbatimi i marrëveshjeve të dialogut janë kushte thelbësore për përparimin e Serbisë dhe Kosovës në rrugën drejt BE-së.
Ivanov beson se mesazhi i pritur është dërguar.
"Procesi i normalizimit ka vazhduar për një kohë shumë të gjatë. Vitet e fundit, ky proces ka funksionuar si një hap përpara - dy hapa prapa. Të dyja palët, në raste të ndryshme, kanë refuzuar të përmbushin disa nga detyrimet e tyre kontraktuale. Qeveria e Albin Kurtit kohëve të fundit ka ndërmarrë shumë hapa të thjeshtë. Ajo gjithashtu nuk e ka përmbushur ende obligimin e saj të Brukselit, që është themelimi e Asociacionit të Komunave Serbe. Dhe unë mendoj se në këtë kontekst BE-ja është në nxitim. BE-ja dëshiron të tregojë një pikë diplomatike, dëshiron të thotë se kjo çështje, e cila është zgjidhur me dekada, më në fund është zgjidhur”, thekson Ivanov.
Prandaj, mjeti i BE-së do të jetë kushtëzimi.
“Mendoj se ky kushtëzimi i përmbushjes së obligimeve kontraktuale dhe konstruktivi në procesin e normalizimit do të jetë kusht për anëtarësim në Bashkimin Evropian dhe mendoj se presioni i madh në të dyja palët në këto negociata do të vazhdojë”, saktëson Ivanov.
Ajo dyshon se fakti që Polonia vjen nga grupi i shteteve të BE-së që e kanë njohur Kosovën do të ndikojë në marrëdhëniet si me Beogradin ashtu edhe me Prishtinën.
"Unë vetëm dyshoj, ndoshta pas dyerve të mbyllura. Unë besoj se në këtë kuptim, pas dyerve të mbyllura, mund të kesh një bashkëpunim pak më të mirë ose pak më të keq me dikë, në varësi të vendit nga vjen, cilat janë afinitetet e tyre, çfarë pikëpamjeje ka për gjërat. Por unë mendoj se çështjet e mëdha, çështjet komplekse siç është çështja e normalizimit të marrëdhënieve ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, vendosen në një nivel shumë më të lartë dhe pasi të vendoset kjo politikë, cilido individ që është përgjegjës për përmbushjen dhe zbatimin e atij vendimi të madh, duhet të sillen në një mënyrë që është në përputhje me atë që është vendosur në një nivel më të lartë. Pafundësia individuale e vendeve apo e përfaqësuesve të vendeve për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës do të ketë një rol shumë të vogël në atë se si do të zhvillohet vetë procesi”, thekson Ivanov.
Ajo shpjegon se BE-ja ka një politikë të përcaktuar qartë, prandaj çdo përfaqësues i saj duhet, “në një mënyrë apo tjetër”, të sillet në përputhje me një “pozicion të përgjithshëm” të tillë.
“Nga ana tjetër, shumë varet nga Beogradi dhe Prishtina kur bëhet fjalë për normalizimin e marrëdhënieve. Tani është thelbësore që Beogradi dhe Prishtina të tregojnë vullnetin për ta bërë këtë proces të suksesshëm, për t'u angazhuar në mënyrë konstruktive në këtë proces, për të punuar për të zvogëluar përshkallëzimin dhe në fund të punojnë për të siguruar që njerëzit që jetojnë në Kosovë, pavarësisht nga përkatësia e tyre etnike, ata mund të jetojnë normalisht dhe mund të jetojnë funksionalisht. Shumë varet nga bashkësia ndërkombëtare, sigurisht, por varet shumë edhe nga autoritetet në Beograd dhe Prishtinë," përfundon Helena Ivanov, bashkëpunëtore hulumtuese në qendrën Kërkimore Henry Jackson.
Pamja nga Baltiku
Mirëpo, ish-diplomati dhe anëtari i Forumit për Marrëdhënie Ndërkombëtare të Lëvizjes Evropiane në Serbi, Sreqko Gjukiq, është i bindur se Polonia mund të përfitojë nga presidenca e Këshillit të Bashkimit Evropian, dhe se, së bashku me tre vendet baltike, ndikon në rinovimin e dialogut ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës.
"Unë mendoj se Polonia mund të ketë një ndikim jo vetëm si Poloni, por si një anëtare e, le të themi, rajonit të Balltikut. Me tre vendet baltike, ajo ka një pozicion shumë të fortë në Bashkimin Evropian dhe ata shpesh flasin njëzëri dhe mendoj se ata mund të kontribuojnë ndjeshëm në hapjen ose rinovimin e dialogut me Prishtinën dhe normalizimin e këtyre marrëdhënieve," vlerëson Gjukiq në një intervistë për Kosovo online.
Nuk ka mundësi të "kthehet rrota e historisë" dhe dialogu i ndërprerë duhet të vazhdojë, është i bindur Gjukiq.
“Sa i përket Beogradit dhe Prishtinës, historia që u ndërpre duhet të vazhdojë. Duhet të plotësohet. Kjo tashmë është e qartë për të gjithë. Nuk mendoj se duhet të kemi iluzione se rrota e historisë mund të kthehet prapa, por ajo (marrëveshja) që u arrit në Bruksel duhet të zbatohet deri në fund”, thekson Gjukiq.
Ai beson se janë humbur disa shanse që kjo të ndodhë, të cilat Prishtina i ka shfrytëzuar për të bërë lëvizje të njëanshme.
“Fatkeqësisht, shumë gjëra u munguan dhe nuk u përfshinë në negociata, kështu që Prishtina e përdori këtë për të bërë lëvizje të thjeshta. E gjithë kjo mund të ishte rregulluar shumë më mirë në negociatat dypalëshe. Megjithatë, ne duhet të insistojmë në hapjen e këtyre negociatave dhe përfundimin e procesit të normalizimit ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës”, saktëson Gjukiq.
Ai beson se Polonia do të përdorë pozicionin e saj për të theksuar çështjen e zgjerimit si një nga prioritetet e BE-së.
“Kjo vlen, natyrisht, për Ballkanin Perëndimor, por edhe për vendet e tjera që kanë aplikuar për anëtarësim në BE ndërkohë. Aty është Ukraina, ka Moldavia, kështu që tani ka konkurrencë më të madhe dhe të gjithë po ecin rrugën e tyre drejt Bashkimit Evropian. Si kryetar i ri, Polonia ka vënë si prioritet zgjerimin e Bashkimit Europian, duke punuar me anëtarët e rinj, në axhendën e saj”, shpjegon ky diplomati.
Në të njëjtën kohë, ai e sheh presidencën e Polonisë në Këshillin e BE-së si një shans për Serbinë.
“Për sa na përket neve, Polonia na përshtatet në mënyra të ndryshme. Ne kemi marrëdhënie shumë të drejta, të shkëlqyera me Poloninë. Kryeministri polak Donald Tusk vizitoi së fundmi këtu dhe ajo vizitë pati një ndikim vërtet të mirë, jo vetëm në planin dypalësh, por edhe në kontekstin më të gjerë rajonal dhe evropian. Dhe Serbia ka marrëdhënie me Poloninë që nga shekulli i 19-të, dhe gjithmonë ka pasur një mirëkuptim të qëndrimeve të Serbisë dhe një mirëkuptim të pozicioneve të Polonisë nga Serbia”, thekson Gjukiq.
Ai thotë se procesi i bashkimit përfshin tre nivele të komunikimit.
E para është bashkëpunimi me vendin që mban presidencën e BE-së, pastaj puna me të gjithë anëtarët e Unionit, sepse secili prej tyre vendos për hapjen e grupeve apo kapitujve të nevojshëm për anëtarësim.
“Dhe niveli i tretë, që në fakt është niveli i parë ose zero, ose fillestar, është duke punuar me administratën e BE-së në Bruksel, ku përcaktohet nëse një grup është i përgatitur për hapje, nëse një grup është i përgatitur për mbyllje”, thotë Gjukiq.
Interesat kombëtare
Krejt ndryshe mendon analisti politik Nexhemedin Spahiu.
Ai beson se është në interesin kombëtar të Kosovës dhe Serbisë që të zbatohet ajo që është rënë dakord.
“Zbatimi i asaj që është rënë dakord mes Kosovës dhe Serbisë është në interesin kombëtar të Kosovës dhe Serbisë dhe duhet të arrihet sa më shpejt që të jetë e mundur. Sa më shpejt aq më mirë”, thotë Spahiu për Kosovo online.
Ai i referohet formimit të Asociacionit të Komunave Serbe dhe njohjes së heshtur të Kosovës nga Serbia.
“Negociatat kanë përfunduar. Ajo që ka përpara është zbatimi i asaj që është rënë dakord. Dihet se cili është niveli i autonomisë së serbëve në Kosovë, përmes Asociacionit të Komunave me shumicë serbe. Këtë e përcakton statuti i propozuar nga Bashkimi Evropian dhe i pranuar nga kryeministri Kurti dhe presidenti Vuçiq. Edhe pse për këto arsye elektorale ndonjëherë e mohojnë edhe Vuçiq edhe Kurti, por kemi tre dëshmitarë. Janë Meloni, Macron dhe Scholz që thanë se pranuan, kështu që është një punë e përfunduar”, thekson Spahiu.
Serbia, thotë ai, në këmbim duhet ta njohë në heshtje Kosovën.
“Në këmbim është njohja e heshtur të Kosovës nga Serbia përmes hapjes së misioneve të përhershme diplomatike të Kosovës në Beograd dhe Serbisë në Prishtinë. Kjo është në interesin kombëtar të Kosovës sepse hapja e misioneve të tilla të përhershme nënkupton edhe njohje të heshtur dhe hap rrugën për njohje nga pesë anëtarët e BE-së që ende nuk e kanë njohur Kosovën”, thotë Spahiu.
Moszbatimi i marrëveshjes është pasojë e drejtpërdrejtë jo vetëm e mosbesimit të ndërsjellë, por edhe e mosbesimit ndaj ndërmjetësit të BE-së, pohon ky analist.
“Ata mendojnë se nëse njëra palë bën hapin e parë, pala tjetër do të vazhdojë ta mbrojë atë dhe të mos bëjë pjesën e tyre. E vetmja rrugëdalje nga kjo situatë është që kjo të arrihet njëkohësisht, që në të njëjtën ditë kur flamuri i Kosovës valon në Beograd, flamuri I Asociacionit të valojë edhe në komunat me shumicë serbe. Kjo do të ishte një zgjidhje dhe kjo do të ishte realizimi i asaj që ishte rënë dakord. A do ta bëjnë këtë ndërmjetësuesit e BE-së apo Polonia si kryesuese, apo ndoshta do të kërkohet nga presidenti i sapozgjedhur i SHBA-së, Trump? Nëse ata kërkojnë që të bëhet në të njëjtën kohë, do të ketë sukses dhe do të zbatohet”, është i bindur Spahiu.
I pyetur nëse rrjedha e mëtutjeshme e dialogut do të ndikohet nga njohja e Kosovës nga Polonia si kryesuese e Këshillit të BE-së, Spahiu thekson se kjo nuk ka luajtur një rol vendimtar deri më tani.
"Kjo nuk është e rëndësishme. Nuk ndikoi as fakti që Sllovakia apo Spanja nuk e njohën Kosovën. Megjithatë, dialogu ka ecur në rrjedhën e tij, kështu që nuk do të thotë asgjë as në rastin e Polonisë. Ajo që kërkon i gjithë Bashkimi Evropian, të dyja vendet që e kanë njohur dhe ato që nuk e kanë njohur është që të arrihet një marrëveshje ndërmjet Kosovës dhe Serbisë”, thekson ky analist.
Dialogu dhe politika e jashtme
Millosh Pavkoviq, bashkëpunëtor në Qendrën për Politika Evropiane, vlerëson se presidenca e Polonisë e Këshillit të BE-së nuk do të sjellë asgjë në negociatat ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, por paralajmëron se Varshava zyrtare do të insistojë në harmonizimin e politikave të jashtme të kandidatëve për anëtarësim me politikën e jashtme të Bashkimit, veçanërisht në lidhje me luftën në Ukrainë dhe sanksionet kundër Rusisë.
“Cilido vend që ka mbajtur presidencën, nuk ka pasur shumë ndikim në rrjedhën e vetë dialogut, sepse dialogu menaxhohet kryesisht nga Shërbimi Evropian për Veprim të Jashtëm, ose më saktë Përfaqësuesi Special i BE-së për dialog. Edhe në këtë kontekst, Polonia nuk duhet të pritet të ndërhyjë shumë. Megjithatë, Polonia theksoi një nga prioritetet kryesore të presidencës së saj - sigurinë në drejtim të luftës në Ukrainë dhe sanksioneve kundër Rusisë. Besoj se harmonizimi i politikës së jashtme të Serbisë do të jetë në gjendje të krijojë favore ndaj Polonisë si kryetare apo ndoshta edhe të forcojë marrëdhëniet me Poloninë, sepse ky është një prioritet kryesor si për Poloninë si kryetare, ashtu edhe për Kaja Kallas si Përfaqësuese e re e Lartë e BE-së për Politika e Jashtme dhe Siguria”, thotë Pavkoviq për Kosovo online.
Pavkoviq e sheh deklaratën e Polonisë, në të cilën, si kryesuese e Këshillit të BE-së, beson se normalizimi i marrëdhënieve ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës është një kusht thelbësor për përparimin e mëtejshëm drejt anëtarësimit në Union, kryesisht si një përsëritje të qëndrimeve të të gjitha institucioneve të tjera evropiane.
“Ky është një nga kushtet për përparim dhe nuk është sekret për Serbinë. Që nga fillimi i procesit të negociatave, dinamika e negociatave në fakt ka varur shumë nga dinamika e progresit në dialogun me Prishtinën”, thekosn Pavkoviq.
Ai sqaron se të njëjtat kushte do të vlejnë edhe për Prishtinën, e cila ka aplikuar për anëtarësim në dhjetor të 2022.
“Mirëpo, pasi që edhe Kosova është nën masat kufizuese të BE-së dhe vepron në mënyrë krejt të njëanshme dhe krijon tensione, kandidatura e tyre as që është diskutuar dhe masat ndëshkuese janë ende në fuqi”, tha analisti.
Ai kujton se ish-përfaqësuesi i lartë për politikë të jashtme dhe siguri, Giuseppe Borrell ka propozuar heqjen e masave ndaj Kosovës, por dyshon se kjo do të ndodhë përderisa Prishtina vazhdon veprimet e njëanshme.
“Edhe pse ka iniciativa, ato nuk janë realizuar dhe nuk do të realizohen derisa Kosova të fillojë të deeskalohet, pra qeveria në Prishtinë nuk fillon të de-përshkallëzohet, gjë që, siç e shohim, ende nuk është kështu”, saktëson Pavkoviq.
Ai nuk përjashton mundësinë që kryeministri Donald Tusk të përdorë ndikimin e tij politik dhe presidencën e Polonisë në Këshillin e BE-së për t'u imponuar si ndërmjetës në dialog.
"Donald Tusk është një politikan me përvojë polake dhe evropiane. Ai ka shërbyer edhe si President i Këshillit Evropian për dy mandate, gjë që është shumë e rëndësishme duke pasur parasysh se Tusk e vizitoi Beogradin vitin e kaluar dhe e njeh mirë situatën. Ai mund të imponohet si një figurë që mund të ndihmojë në lehtësimin e dialogut, veçanërisht në përgatitjen e një personi të ri për të pasuar Miroslav Lajçak”, thekson Pavkoviq.
Ai nuk beson se kryesimi i Këshillit të BE-së i një vendi që njeh Kosovën do të ndikojë në lëvizjet e ardhshme.
“Nëse një vend e ka njohur apo jo Kosovën, nuk do të thotë domosdoshmërisht njëanshmëri në vetë dialogun. Shohim se shumë shtete që e njohën Kosovën kanë insistuar në dialog dhe në zbatimin e marrëveshjes, në krijimin e AKS, madje edhe sponsorët më të mëdhenj të Kosovës, Gjermania dhe Franca, bllokuan anëtarësimin e Kosovës në Këshillin e Evropës vitin e kaluar, pikërisht për mungesën e dialogut”, thotë ky analist.
Meritën e sheh edhe në veprimet e Prishtinës.
“Sidomos duke pasur parasysh llojin e fiasko diplomatike që ka pasur qeveria e Kurtit në katër vitet e fundit, ku ka arritur të dëmtojë marrëdhëniet me të gjithë partnerët, përfshirë SHBA-në”, thekson Pavkoviq.
komentet