Mosformimi i institucioneve në Kosovë: Kush po vuan dhe kush po përfiton?

​​​​​​​As përpjekja e 31-të për konstituimin e parlamentit të Kosovës nuk solli ndonjë risi. Vetëm të njëjtën matematikë të vjetër që është e qartë: Lëvizja Vetëvendosje nuk ka shumicën, ndërsa opozita nuk ka dëshirë të dalë nga kriza institucionale. Politikanë, analistë, madje edhe ambasadorë në Prishtinë janë të një mendimi se një krizë e tillë institucionale nuk i shkon për shtati askujt dhe se duhet të përfundojë sa më parë. Dhe të gjithë përmendin pasojat. Ekonomistët paralajmërojnë se ekonomia tashmë po vuan, ndërsa protestat në rrugët e Prishtinës janë vetëm një pjesë e këtij mozaiku. Në një vakum të tillë politik, të gjithë janë humbës – më së shumti populli i zakonshëm, theksojnë bashkëbiseduesit e Kosovo online.

Shkruan: Gjorgje Baroviq

“Të gjithë po vuajnë, më së shumti qytetarët. Kjo është e ditur,” u tha njëri prej banorëve të Prishtinës gazetarëve të Kosovo online në pyetjen se kush po vuan më shumë për shkak të mosformimit të institucioneve.

Pothuajse të njëjtat përgjigje mund të dëgjoheshin edhe nga qytetarë të tjerë.

Të gjithë janë të revoltuar që kriza politike zgjat më shumë se katër muaj.

Aleanca e Biznesit të Kosovës ka paralajmëruar se klima ekonomike në Kosovë po përkeqësohet vazhdimisht dhe këtë e ka argumentuar me raportin e Bankës Botërore, i cili ul parashikimet për rritjen ekonomike të Kosovës, duke sinjalizuar perspektivë më të dobët dhe sfida të reja për stabilitetin makroekonomik.

Të tjerë kanë dalë në rrugë. Përfaqësues të rreth 1.300 bizneseve kërkojnë nga qeveria në mandat teknik dhe Zyra Rregullative për Energji që të shtyjnë vendimin për liberalizimin e tregut të energjisë elektrike.

Kryetari i Dhomës së Hotelerisë dhe Turizmit, Hisen Sogojeva, ka paralajmëruar për radikalizimin e protestave të bizneseve nëse ky vendim nuk tërhiqet.

„Do të preferonim të mos e mbanim këtë protestë dhe do të ishte mirë që qeveria të reflektojë dhe t’i ndalojë protestat“, tha Sogojeva.

Akuzat e ndërsjella

Sogojeva, në fakt, i drejtohet qeverisë në mandat teknik – sepse e reja ende nuk ekziston.

Përfaqësuesit e partive vazhdojnë të akuzojnë njëri-tjetrin për përgjegjësinë pse pas 30 seancash nuk ka pasur konstituim të parlamentit të Kosovës, e as formim të qeverisë së re.

Pas edhe një përpjekjeje të pasuksesshme për konstituimin e Kuvendit, kryetari i Partisë Demokratike të Kosovës, Memli Krasniqi, deklaroi se janë kaluar të gjitha kufijtë e racionalitetit.

„Tani janë kaluar të gjitha kufijtë e racionalitetit, kjo nuk është më politikë, kjo është përpjekje për ta mbajtur peng vullnetin e qytetarëve të Kosovës“, tha Krasniqi.

Ministri i Brendshëm në detyrë i Kosovës, Xhelal Sveçla, pretendon se arsyeja është bllokada e opozitës.

Lideri i LDK-së, Lumir Abdixhiku, kundërpërgjigjet se Kosova është në gjendje të jashtëzakonshme. Ai ofron një zgjidhje – qeveri të unitetit kombëtar.

Kolegu i tij partiak, Artan Behrami, shpjegon se Kurti ka “40 opsione” për të dalë nga bllokada politike, por që në fakt nuk dëshiron të bëjë kompromise.

Një nga ato “opsione” e përmend edhe lideri i Nismës, Fatmir Limaj.

Ai pohon se ka rënë dakord me Kurtin që, në këmbim të votave, ai të bëhej kryetar i ri i Kuvendit.

„Kemi pasur një marrëveshje xhentëlmenësh, gojore. U dakorduam, e vetmja gjë që mbeti ishte që ai të konsultohej me partnerët e vet dhe unë me organet partiake. Nuk kishim marrëveshje me shkrim, vetëm gojore“, tha Limaj.

Ai shton se ditën tjetër, në seancën konstituive, Lëvizja Vetëvendosje propozoi sërish ministren në detyrë Albulena Haxhiu për kryetare të re të Kuvendit.

Pikërisht Haxhiu e ka përkeqësuar edhe më shumë këtë galimatias politik të Kosovës.

Ajo pohon se Vetëvendosje në fakt ka mjaftueshëm vota për të formuar qeverinë e re “Kurti 3”.

„Kjo është situata aktuale dhe nuk mund ta shpjegojmë publikisht pse e themi këtë. Mendoj se pikërisht për këtë arsye opozita nuk voton për ne“, u përgjigj Haxhiu kur u pyet pse atëherë janë votuar pa sukses 30 herë për zgjedhjen e saj.

Papërgjegjshmëria dhe pasojat

Politologu Ognjen Gogiq thekson se Kosova ndodhet në një vakum institucional dhe se kjo është pasojë e papërgjegjësisë politike jo vetëm të Lëvizjes Vetëvendosje në pushtet, por edhe të elitave të tjera politike nga komuniteti shqiptar që “ikin nga përgjegjësia”.

“Në përgjithësi, kjo situatë tregon papërgjegjësinë e madhe të elitave politike në Kosovë, mbi të gjitha nga partitë shqiptare. Nuk është vetëm përgjegjësi e partisë aktuale në pushtet, Vetëvendosje, e cila nuk mund të formojë shumicë. Bëhet fjalë për faktin se opozita nuk dëshiron të marrë përgjegjësi. Nuk ka pasur kurrë asnjë informacion nga opozita se ata janë të gatshëm të formojnë një qeveri nëse hapet rruga, për të pasur një marrëveshje për shumicën. Këtu, situata është e tillë që të gjithë aktorët politikë ikin nga përgjegjësia dhe preferojnë të zgjedhin që Kosova të jetë në këtë 'president në detyrë'. shtet 'në vend që të bëjnë një hap drejt formimit të një shumice parlamentare', thekson Gogiq në një intervistë për Kosovo online Gogiq.

Rezultati i një “matematike” të tillë është – vakuumi institucional.

„Nuk ka as kuvend e as qeveri legjitime dhe legale. Institucionet janë në gjendje ushtruese detyre dhe si të tilla nuk mund të marrin vendime. Asnjë propozim ligjor nuk mund të dërgohet në kuvend, dhe ai nuk mund ta miratojë. Nga ana tjetër, qeveria funksionon në mandat teknik dhe mund të marrë vetëm një numër të kufizuar vendimesh që nuk mund të adresojnë çështje thelbësore“, shpjegon Gogiq.

Prandaj, thekson ai, të gjithë janë në humbje.

„Të humbur janë të gjithë që jetojnë në Kosovë, pasi asnjë problem nuk mund të zgjidhet. Nuk mund të miratohet asnjë akt që do të rregullonte ndjeshëm ndonjë fushë. Kjo prek para së gjithash ekonominë, qytetarët, por edhe detyrimet ndërkombëtare të Kosovës janë në pritje. Ndër të tjera, pasojat ndihen edhe në çështjen e dialogut“, thekson ky politolog.

Ai thotë se një nga pasojat kryesore është se Kosova nuk mund të qaset në fondet nga Plani i Rritjes i BE-së për Ballkanin Perëndimor, por as të nisë reformat e nevojshme për avancimin drejt integrimeve evropiane.

„Dhe kjo nuk është një gjendje natyrore. Është një gjendje që reflektohet në të gjitha sektorët sepse asnjë institucion nuk mund të marrë vendime përkatëse dhe legjitime“, nënvizoi Gogiq.

Ai paralajmëron se kriza institucionale në Kosovë duhet të shihet në mënyrë shumëdimensionale.

„Nëse do të formohej një qeveri me një shumicë të paqëndrueshme, a do të ishte ajo më e suksesshme në drejtimin e politikave apo do të merrte vendime të dëmshme? A është zgjidhja që të formohet një koalicion që do të ishte afatshkurtër, për të shkuar më pas në zgjedhje të reja? Kjo gjendje nuk është natyrore, por vetë ajo nuk është shkaku kryesor i problemit“, thotë Gogiq.

Ai konsideron se Kosova është përballur me faktin se katër vitet e fundit ka pasur një qeveri të fuqishme të Lëvizjes Vetëvendosje që ka pasur një shumicë të mjaftueshme, por megjithatë ka hasur probleme.

„Shumë propozime ligjore kanë mbetur të pamiratuara, nuk ka pasur shumicë në parlament. Shumë masa që janë marrë kanë prekur edhe mjediset serbe, por në përgjithësi kanë ekzistuar probleme në arsim… Edhe ekzistenca e një pushteti të zgjedhur në mënyrë legjitime nuk është vetvetiu garanci që do të merren vendime që çojnë në drejtimin e duhur“, thekson ky politolog.

Pavarësisht faktit se shumëkujt i duket si një krizë e thellë politike, Gogiq thotë se Kosova karakterizohet nga "kriza institucionale".

"Kishte shumë të tilla në vitet e mëparshme, dhe në fakt ky stabilitet parlamentar që ekzistonte katër vjet më parë është më shumë përjashtim sesa rregull. Kosova është rikthyer disi në "gjendjen e saj natyrore", që është se ka peripeci politike. Këtu konkretisht, problemi është se ekziston një parti dominuese, Vetëvendosja. Por është një parti anti-sistemike dhe si e tillë nuk ka potencial koalicioni, kështu që edhe pse ka shumë mbështetje nga qytetarët, kryesisht nga shqiptarët, nuk ka potencial të bëjë një marrëveshje me partitë e tjera të koalicionit në lidhje me shumicën”, thotë Gogiq.

Ai e sheh zgjidhjen ose në “nivelizimin” e mbështetjes së elektoratit për partinë e shumicës ose në ngecjen e saj të mëtejshme, gjë që do t’u lejonte partive të tjera të formonin koalicione të qëndrueshme.

Imazhi dhe sfidat

Ish-kryetari i Odës Ekonomike të Kosovës, Safet Gërxhaliu, vlerëson se Kosova nuk ka luksin që prej zgjedhjeve të shkurtit të mbetet pa institucione dhe se politikanët nuk duhet të mendojnë vetëm për pushtetin, por për mirëqenien e qytetarëve. Ai thekson se zhvillimet në parlament nuk i shkojnë për shtati as stabilitetit politik, as zhvillimit ekonomik, as paqes sociale, e as përshpejtimit të proceseve integruese.

Në një intervistë për Kosovo online, Gërxhaliu thekson se situata aktuale në Kuvend po dëmton imazhin e Kosovës.

„Mendoj se Ballkani Perëndimor dhe Evropa janë më shumë ‘dëm kolateral’ sesa objektiv i luftës së heshtur mes Kinës dhe SHBA-së, por pasojat janë aty. Mendoj se Kosova nuk ka atë komoditetin që edhe sot të jetë pa institucione pas zgjedhjeve të 9 shkurtit. Ajo që po ndodh në Kuvend nuk i shkon për shtati as stabilitetit politik, as zhvillimit ekonomik, as paqes sociale, as përshpejtimit të proceseve integruese“, shpjegon Gërxhalliju.

Gërxhaliu është i bindur se në këtë mënyrë imazhi i Kosovës po dëmtohet dhe partitë politike duhet të ndryshojnë qëndrimin e tyre dhe "të punojnë shumë më tepër për shtetin dhe popullin, sesa të luftojnë për pushtet".

"Po përballemi me sfida të mëdha. Kemi sanksione-masa të BE-së, gjithashtu kemi një dialog të hapur me Serbinë që është shndërruar në një maratonë, pa asnjë zgjidhje përfundimtare. Kemi gjithashtu një problem të madh kur bëhet fjalë për energjinë elektrike dhe situatën ekonomike. Prandaj, nëse dikush mendon të japë një kontribut për Kosovën dhe të ardhmen e qytetarëve që jetojnë atje, duhet të mendojë shumë më tepër për popullin dhe shtetin, dhe jo vetëm për qeverinë", thotë ai.

Prandaj është e nevojshme, thekson ai, të formohen institucionet sa më shpejt. Aq më tepër sepse zgjedhjet lokale do të pasojnë në tetor.

"Ne nuk jemi as Belgjika dhe as Holanda dhe mund të funksionojmë pa qeveri. Ka shumë probleme të grumbulluara. Prandaj, sa më shpejt - aq më mirë. Sepse është koha kur duhet të tregojmë seriozitet ndaj rajonit dhe ndaj Evropës", thotë Gërxhaliu.