Një manovër diplomatike apo “gisht në sy” për Beogradin: A mundet Mali i Zi të hyjë më shpejt në BE përmes Kosovës?

Deklarata e zëvendëskryeministrit dhe ministrit të punëve të jashtme të Malit të Zi, Ervin Ibrahimoviq, se një nga prioritetet e politikës së jashtme të vendit të tij është anëtarësimi i Kosovës në Këshillin e Evropës ka shkaktuar reagime të ashpra në Beograd. Për disa është një manovër e zgjuar e Podgoricës për të përshpejtuar anëtarësimin në Bashkimin Evropian, ndërsa për të tjerët është një “gisht në sy” – një provokim i qartë dhe prishje e panevojshme e marrëdhënieve me Serbinë.

Shkruan: Gjorgje Baroviq

Në vitin kur Mali i Zi shënon pesë vjet nga rrëzimi i regjimit të Milo Gjukanoviqit, gjatë të cilit në vitin 2008 ishte ndër të parët që njohu Kosovën, ministri i punëve të jashtme, Ervin Ibrahimoviq, ka hapur një çështje që nuk gjendet në agjendën e Këshillit të Evropës.

“Mali i Zi është njohur nga partnerët ndërkombëtarë si një shtet që kultivon marrëdhënie të mira fqinjësore. Prandaj, ne do ta mbështesim shtetin tonë mik, Kosovën, sepse ky është një prioritet i politikës së jashtme për të qenë anëtarja e radhës e Bashkimit Evropian, dhe kjo nuk është në kundërshtim me atë rrugë,” ka thënë Ibrahimoviq, i cili është edhe lider i Partisë Boshnjake.

Kosova e ka dorëzuar kërkesën për anëtarësim në Këshillin e Evropës në maj të vitit 2022. Në prill të vitit pasues, Komiteti i Ministrave të KE vendosi ta përcjellë atë kërkesë në Asamblenë Parlamentare të KE-së për mendim.

Ky organ, në prill të vitit të kaluar, ka mbështetur pranimin e Kosovës në Këshillin e Evropës dhe ka ftuar Komitetin e Ministrave që të marrë një vendim të tillë.

Gjatë asaj votimi, të tre deputetët nga Mali i Zi votuan ndryshe.

Boris Mugosha nga Socialdemokratët ishte pro, kundër ishte Maja Vukićević nga Partia Popullore Demokratike, ndërsa Vasillije Çarapiq nga lëvizja “Evropa tani” abstenoi, por mbështeti amendamentin e Italisë që kërkon fillimisht përmbushjen e kushteve në lidhje me themelimin e Asociacionit të Komunave Serbe, e vetëm pas kësaj pranimin e Kosovës në KE.

Që nga ajo kohë, çështja e anëtarësimit të Kosovës nuk është në rendin e ditës të Komitetit të Ministrave.

Madje, në seancën e Komitetit Politik të Asamblesë Parlamentare të KE-së në Kretë, në fund të majit, nuk u përfshi në rendin e ditës as propozimi që Kosova ta avancojë statusin e saj nga “delegacion tjetër” në “mysafir special”.

Sekretari i Këshillit të Evropës, Alain Berset, atëherë theksoi kushtet e qarta që duhen përmbushur në këmbim të anëtarësimit në këtë organizatë ndërkombëtare.

“Për të bërë pjesë e Këshillit të Evropës, është e nevojshme të plotësohen disa kritere. Një nga kushtet është që të bëheni palë nënshkruese e Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, të pranoni Gjykatën Evropiane për të Drejtat e Njeriut, si institucioni më i rëndësishëm i Këshillit të Evropës, dhe të zbatoni të gjitha vendimet e Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut,” tha ai për Klan Kosova.

Ndryshe nga Berset, ministri i jashtëm i Malit të Zi, duke folur për prioritetet e politikës së jashtme të vendit të tij, nuk ka vendosur kushte shtesë për Prishtinën.

"Rrufeja në qiell të pastër"

Komentatori dhe publicisti nga Mali i Zi Perica Gjakoviq thotë në një intervistë për Kosovo online se kjo deklaratë erdhi "si një rrufe nga qielli".

"Kjo deklaratë shkaktoi shumë dyshime sepse erdhi 'si një rrufe në qielli të pastër'. Askush nuk e ka të qartë se nga erdhi deklarata e Ibrahimović-it nëse ai nuk u konsultua me përfaqësuesit e qeverisë dhe nëse qeveria nuk qëndron pas saj. Prandaj, askush nga qeveria nuk njoftoi se ai mund të dalë publikisht me një deklaratë të tillë", thekson Gjakoviq.

Ai thekson se deklarata e Ibrahimoviqit ka shkaktuar habi dhe komente të ndryshme brenda vetë qeverisë, por edhe brenda koalicionit qeverisës në Mal të Zi.

“(Filip) Ivanoviq, zëvendëskryeministri për punë të jashtme, ka thënë se Ibrahimoviq e ka hapur këtë çështje pa nevojë dhe se është e paqartë me kë është konsultuar. Vetë kryeministri Milojko Spajiq është treguar i befasuar nga një deklaratë e tillë. Por mbetet për t’u komentuar nëse ai ka qenë vërtet i befasuar nga kjo deklaratë, ashtu siç ka qenë i befasuar që Ibrahimoviq e ka marrë për këshilltar (Ranko) Krivokapiqin, ish-liderin e SDP-së”, tha Gjakoviq.

Ai shton se më së largu ka shkuar kryetari i Kuvendit, Andrija Mandiq, i cili ka qenë i qartë se me këtë deklaratë Ibrahimoviq e ka shkelur marrëveshjen e koalicionit të shumicës parlamentare.

“Përfaqësuesit e URA-s kanë thënë se kjo deklaratë flet më shumë për ndarjen e brendshme që ekziston në qeverinë e Malit të Zi, sesa për një qëndrim zyrtar në politikën e jashtme. Në çdo rast, kjo çështje do të jetë temë e diskutimeve edhe më tej”, është i bindur komentatori.

I pyetur pse Ministria e Punëve të Jashtme të Malit të Zi e ka përmendur si prioritet mbështetjen për anëtarësimin e Kosovës në Këshillin e Evropës, Gjakoviq thotë se “askush nuk do të japë një përgjigje të saktë pse kjo është ose nuk është e rëndësishme”.

“Mendoj se këtu kemi të bëjmë kryesisht me qëndrimin personal të Ibrahimoviqit, por edhe të disa partive shqiptare, të cilat kanë një qëndrim të vetin kur është fjala për Kosovën. Jam i sigurt që Milojko Spajiq, por edhe vetë qeveria, do të kishin shmangur përgjigje të tilla të drejtpërdrejta dhe konkrete. Spajiqit nuk i leverdis politika ‘ngrohtë-ftohtë’ në këtë moment, por Ibrahimoviq ka dalë me një qëndrim të tillë. Mendoj se këtu fshihet edhe çështja e këshilltarit të tij të ‘zgjedhur’, Krivokapiqit, për të cilin thuhet se askush në qeveri nuk ka ditur që ai është emëruar, por më duket se të gjithë, të paktën ata që duhet, kanë qenë të informuar, pasi ka qenë në listën e pagesave të qeverisë për disa muaj”, vlerëson Gjakoviq.

Ai paralajmëron se kjo deklaratë mund të tensionojë marrëdhëniet në rajon, veçanërisht në rrugën Podgoricë-Beograd.

"Sidoqoftë, kjo mund të dëmtojë marrëdhëniet ndërshtetërore. Para së gjithash, kur bëhet fjalë për marrëdhëniet midis Serbisë dhe Malit të Zi, të cilat disi kanë filluar të shkrihen. Megjithatë, ne gjithashtu vumë re kritikat e ashpra që erdhën nga Beogradi bazuar në deklaratën e Ibrahimoviçit, por mendoj se do të ketë ende një lloj përpjekjeje për të zgjidhur të gjithë çështjen sepse Serbia është më e rëndësishmja për Malin e Zi. Jo vetëm në aspektin e turizmit, por edhe në aspektin e vëllazërisë, nuk ka njerëz më të mirë se Serbia. Por duhet ta dini se qeveria në Mal të Zi është kaq heterogjene, ka kaq shumë ministra, sa qeveritë shpesh mbahen përmes Zumës, sa ka pak pjesëmarrje në seanca. "Edhe vetë kryeministri ka shmangur ardhjen në parlament dhe përgjigjen e pyetjeve për dy muaj", shpjegoi Gjakoviq.

Ai thekson se situata politike në Mal të Zi po bëhet e ndërlikuar dhe është i bindur se do të jetë kështu deri në fund të gushtit, domethënë në fund të sesionit veror të Parlamentit.

"Qeveria malazeze është aq heterogjene saqë pak veta i përmbahen marrëveshjes së koalicionit që u nënshkrua. Dhe e patë, Ibrahimoviç vepron duke përdorur ministrinë e tij për të zbutur anëtarësimin e tij dhe në një farë mënyre ta privatizojë atë", përfundoi Gjakoviq.

Minimi i sovranitetit

Kryetarja e delegacionit të Serbisë në Këshillin e Evropës, Bilana Pantiq Pila, vlerëson se bëhet fjalë për “deklarata të rrezikshme që minojnë sovranitetin e Serbisë” dhe ka bërë thirrje që Podgorica zyrtare të ndihmojë në mbrojtjen e komunitetit serb në Kosovë duke insistuar në zbatimin e Marrëveshjes së Brukselit.

“Kjo deklaratë është e rrezikshme sepse minon sovranitetin e një shteti, e ai është Serbia. Nëse duan të kenë bashkëpunim të mirë rajonal, duhet të përmbahen nga deklarata të tilla, sepse ne jemi një shtet që respekton integritetin territorial dhe sovranitetin e çdo vendi në botë, prandaj duhet të na kthejnë me reciprocitet dhe të respektojnë integritetin tonë territorial dhe sovranitetin,” ka deklaruar Pantiq Pila për Kosovo online.

Ajo thekson se pavarësisht faktit që anëtarësimi i Kosovës në Këshillin e Evropës nuk është aktualisht në axhendë, deklarata të tilla nga Mali i Zi nuk janë të mira.

"Para së gjithash, sepse ne jemi një vend mik dhe Serbia është e përkushtuar ndaj dialogut dhe bashkëpunimit, veçanërisht bashkëpunimit rajonal. Mendoj se ky nuk është qëndrimi i të gjithë Qeverisë së Malit të Zi, por mbi të gjitha i popullit të Malit të Zi", theksoi ajo.

E pyetur se cila mund të jetë arsyeja për një deklaratë të tillë nga Ministri i Punëve të Jashtme të Malit të Zi, Pantiq Pila kujton se gjithmonë ka nga ata individë që do të donin "të ishin më katolikë se Papa".

"Unë me të vërtetë mendoj se nuk është mirë për bashkëpunimin tonë të mëtejshëm dhe mbijetesën e bashkëpunimit tonë rajonal të bëjmë deklarata të tilla të rrezikshme. Para së gjithash, duke pasur parasysh se si shtet sovran, Mali i Zi duhet të respektojë të drejtën ndërkombëtare, e cila është shumë e qartë dhe vendimtare", tha Pantiq Pilla.

Ajo kujtoi se Rezoluta 1244 është në fuqi në Këshillin e Sigurimit të OKB-së dhe se Marrëveshja e Brukselit u nënshkrua nën kujdesin e BE-së.

"Do t'i bëja thirrje me mirësjellje Qeverisë së Malit të Zi që të angazhohet për zbatimin e Marrëveshjes së Brukselit, ku prej 12 vitesh presim krijimin e Asociacionit të Komunave Serbe, gjë që nuk ka mundësi të ndodhë", thotë Pantiq Pila.

Ajo shpjegon se dështimi i Prishtines për të përmbushur detyrimet e saj është arsyeja kryesore pse vendet që mbështesin pavarësinë e Kosovës ndaluan iniciativën për t'u pranuar në Këshillin e Evropës.

"Ata miq të mëdhenj të Kurtit panë se nuk pati asnjë bisedë me të", theksoi ajo.

Ajo thekson se Këshilli i Evropës është një organizatë që merret me respektimin e të drejtave të njeriut, prandaj është e nevojshme t'i përkushtohet shumë më tepër mbrojtjes së të drejtave të komunitetit serb në Kosovë.

"Dhe kjo është ajo që ne vazhdimisht e theksojmë në Këshillin e Evropës. Meqenëse regjimi i Kurtit po punon shumë tinëzisht për të krijuar një eksod të pakicës kombëtare serbe nga Kosova, unë i bëj thirrje Malit të Zi dhe autoriteteve të Malit të Zi, i cili është anëtar i Këshillit të Evropës, që të angazhohen për ruajtjen e të drejtave të pakicës kombëtare serbe në Kosovë dhe Metohi", specifikoi kryetarja e delegacionit serb në Këshillin e Evropës, Biljana Pantiq Pilja.

Një qasje konstruktive

Nga ana tjetër, profesori i së drejtës evropiane nga Prishtina, Avni Mazreku, beson se mbështetja e Malit të Zi për anëtarësimin e Kosovës në Këshillin e Evropës duhet të interpretohet si qasja e saj konstruktive ndaj fqinjëve të saj në rajon, por edhe ndaj qëllimit kryesor të këtij vendi - anëtarësimi në BE.

"Mendoj se Mali i Zi, në marrëdhëniet e tij me fqinjët e tij - jo vetëm me Kosovën, kryesisht kishte një qasje konstruktive. Kjo është në funksion të qëllimit të tyre për t'u bërë anëtar i Bashkimit Evropian. Hapja e çdo kapitulli të ri në negociatat midis Malit të Zi dhe BE-së nënkupton afrim dhe një marrëdhënie konstruktive në ndërtimin e marrëdhënieve të fqinjësisë së mirë", vlerëson Mazreku për Kosovo online.

Ai kujton se "një nivel i lartë konstruktiviteti ndaj Kosovës" tregohet jo vetëm nga vendimi i Malit të Zi për të qenë ndër të parët që njohin pavarësinë, por edhe nga mbështetja për anëtarësimin e Prishtinës në organizatat ndërkombëtare dhe rajonale.

Duke komentuar qëllimin e Ministrisë së Punëve të Jashtme për ta bërë pranimin e Kosovës në Këshillin e Evropës një nga prioritetet e politikës së jashtme të Malit të Zi, Mazreku thotë se kjo mbështetje duhet të shihet edhe përmes këndvështrimit të çështjeve të të drejtave të njeriut, veçanërisht të komuniteteve minoritare.

"Mbështetja e anëtarësimit të Kosovës në organizata ndërkombëtare si Këshilli i Evropës lidhet edhe me çështjet e të drejtave të njeriut. Në këtë kontekst, çdo shqetësim ose çështje që Mali i Zi mund të ketë në lidhje me pakicën malazeze në Kosovë duhet të zgjidhet brenda kornizës së anëtarësimit të Kosovës në Këshillin e Evropës, dhe jo jashtë asaj kornize", beson Mazreku.

Ai kujton se Këshilli i Evropës u themelua në vitin 1949 dhe se është një lloj "homologu i Kombeve të Bashkuara".

"Pra, kur flasim për mbështetjen e Malit të Zi për Kosovën për anëtarësim në Këshillin e Evropës, kjo do të thotë se ajo mbështet përmirësimin e pozicionit të pakicës malazeze në Kosovë, dhe jo e kundërta. Prandaj, në përgjithësi, mund të thuhet se Mali i Zi ka një qëndrim vazhdimisht konstruktiv ndaj Kosovës", beson Mazreku.

"Gisht në sy" dhe pasojat

Ky mendim nuk ndahet nga historiani Bogdan Zhivkoviq. Ai pretendon se deklarata e Ibrahimovic është "një gisht në sy të Serbisë".

"Këto deklarata kanë një, mund të themi, potencial shkatërrues për marrëdhëniet në rajon. Nuk po flasim vetëm për Ervin Ibrahimoviqin, por për një rreth të tërë në shoqërinë malazeze të politikanëve dhe partive që e kuptojnë sovranitetin malazez ekskluzivisht si sovranitet nga Serbia. Thjesht, këta nuk janë njerëz që besojnë se popujt, qytetarët e Malit të Zi, duhet të marrin në mënyrë të pavarur vendime për të ardhmen e tyre, përfshirë çështjen e marrëdhënieve me autoritetet separatiste në Pristinë, por janë njerëz që besojnë se është provë e sovranitetit dhe pavarësisë së Malit të Zi nëse i futet gishti në sy të Serbisë", thotë Zhivkoviq për Kosovo online.

Ai tha se Ministria e Punëve të Jashtme e Serbisë reagoi me maturi ndaj deklaratës së Ibrahimoviqit.

"Ata u përpoqën të ulnin potencialin përshkallëzues të kësaj situate, por ne shohim se Ibrahimoviq, në emër të ministrisë së tij, u përgjigj me një deklaratë edhe më të ashpër dhe më të fortë. Nëse ai dhe pjesë të caktuara të shoqërisë malazeze nuk e ndryshojnë kuptimin e tyre për marrëdhëniet me Serbinë, ku, së bashku me një dëshirë legjitime për sovranitet, ata do të tregonin edhe një dëshirë për marrëdhënie të mira fqinjësore, ne do të vazhdojmë të rrotullohemi në këtë rreth vicioz", theksoi Zhivkoviq.

Ai beson se Ibrahimoviq është "ende i vetëm në Qeverinë e Malit të Zi" dhe se shumica nuk do të donte të ndiqte një politikë të tillë.

Sqaron se nuk është "qëndrimi i të gjithë qeverisë malazeze apo i publikut, por i një njeriu" - udhëheqësit të Partisë Boshnjake.

"Siç e mbajmë mend të gjithë, ai ishte një nga udhëheqësit satelitë të Milo Gjukanoviqit. Ai është një njeri i veçantë që drejton Ministrinë e Punëve të Jashtme në këtë qeveri heterogjene malazeze dhe përpiqet të shtyjë përpara disa nga interesat e tij të veçanta", thotë Zhivkoviq.

Sipas këtij historiani, Ibrahimoviq e bën këtë, duke e justifikuar me "një histori absurde rreth rrugës evropiane të Malit të Zi".

"Nuk ka absolutisht asnjë lidhje me pranimin e Kosovës në Këshillin e Evropës", specifikoi Zhivkoviq.

Ai shton se Ministri aktual i Punëve të Jashtme i Malit të Zi është i njohur për "pikëpamjet e tij anti-serbe".

"Ai dëshiron ta shtyjë pavarësinë e Kosovës si diçka në të cilën beson ideologjikisht", theksoi Zhivkoviq.

Pavarësisht faktit se deklarata të tilla, pretendon ai, nuk duhet të "dramatizohen", duhet të presim të shohim se si do të reagojë Qeveria e Malit të Zi, si dhe partitë serbe brenda asaj qeverie dhe Kryeministri Milojko Spajiq.

"Dhe fakti që nuk pati reagim është një reagim. Nga njëra anë, Spajiq po udhëheq një koalicion heterogjen. Ai e di se ky është një veprim që partitë serbe, të cilat qeveria i ka zili, nuk mund ta mbështesin, dhe ndoshta po kërkohen disa zgjidhje kompromisi", thotë Zhivkoviq.

Duke kujtuar se partia boshnjake shkeli gjithçka për të cilën u ra dakord për formimin e qeverisë aktuale malazeze, ai është i bindur se Ibrahimoviq do të mbetet "kokëfortë", gjë që mund të prodhojë një krizë të re institucionale.

"Mund të presim që Ibrahimoviq, në përputhje me politikat e tij, do të mbetet kokëfortë në këtë qëllim, por kjo me siguri do të shkaktojë një krizë tjetër të qeverisë së paqëndrueshme në Mal të Zi", beson Zhivkoviq.