Pse as serbët dhe as shqiptarët nuk besojnë në marrëveshjen mes Beogradit dhe Prishtinës?

Të dhënat nga anketa e fundit e UNDP-së “Pulsin e publikut” tregojnë se vetëm pak më shumë se dhjetë për qind e qytetarëve të Kosovës janë absolutisht të bindur se marrëveshja ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës për normalizimin e marrëdhënieve do të ketë ndikim pozitiv në jetën e tyre. Në të njëjtën kohë, vetëm çdo i katërti serb nga Kosova ka qëndrim pozitiv ndaj një marrëveshjeje të mundshme. Për bashkëbiseduesit e Kosovo online, rezultatet e këtij hulumtimi nuk janë befasi dhe paralajmërojnë se gjetjet e tilla janë tregues i qartë i bllokimit të dialogut.

Shkruan: Arsenije Vuçkoviq

Anketa e UNDP-së, e mbështetur nga USAID-i, u krye nga 17 prilli deri më 7 maj në një kampion përfaqësues prej 1,306 të anketuarve mbi moshën 18 vjeç.

Janë anketuar 896 shqiptarë, 210 serbë dhe 200 pjesëtarë të komuniteteve tjera të Kosovës (ashkali, boshnjakë, egjiptianë, goranë, romë dhe turq).

Sipas të dhënave nga ky anketë, gjithsej 10.9 për qind, ose 40.9 për qind e të anketuarve “besojnë plotësisht” dhe “besojnë” se Marrëveshja për rrugën drejt normalizimit të marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë do të ketë ndikim pozitiv në jetët e njerëzve në Kosovë.

Numri i “besimtarëve” është shumë më i ulët krahasuar me të dhënat e nëntorit të vitit të kaluar, kur 16 dhe 42,9 për qind e të anketuarve kishin këtë optimizëm në të dyja kategoritë e përgjigjeve.

Krahasuar me vitin 2023, përqindja e atyre që besojnë se kjo marrëveshje “do të ketë ndonjë efekt pozitiv” është një më e lartë dhe tani janë 33,1 për qind (më parë 22,8 për qind).

Në të njëjtën kohë, 10.2 dhe 1.7 për qind e të anketuarve besojnë se marrëveshja ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës "nuk do" ose "nuk do të ndikojë aspak" pozitivisht në jetën e tyre.

Pak më shumë se tre përqind e të anketuarve thanë se nuk e dinin përgjigjen për këtë pyetje.

Të dhënat e ndara sipas përkatësisë etnike treguan se 52.9 për qind e shqiptarëve dhe 51.6 për qind e komuniteteve të tjera kanë pikëpamje pozitive për Marrëveshjen, krahasuar me 25.7 për qind të serbëve.

Të pyetur se sa besojnë se marrëveshja do ta ndihmojë Kosovën në rrugën e saj drejt BE-së, 50.6 për qind e të anketuarve besojnë plotësisht në një mundësi të tillë, 35.8 për qind besojnë se "pjesërisht do të ndihmojë në atë proces" dhe 10.3 për qind besojnë se ai e bën këtë mos besoj fare.

Të dhënat e ndara etnikisht tregojnë gjithashtu se shqiptarët (50.9 përqind) dhe komunitetet e tjera (45.8 përqind) janë më optimistë se serbët (24.8 përqind) se Marrëveshja do ta ndihmojë Kosovën në rrugën e saj drejt BE-së.

Dialogu ose menaxhimi i konfliktit

Këshilltari i lartë i Fondit ISAK, Marko Savkoviq, thotë në një intervistë për Kosova Online se si serbët ashtu edhe shqiptarët kanë humbur besimin në procesin e dialogut Beograd-Prishtinë për shkak se nuk ka pasur progres në këtë proces për një kohë të gjatë dhe për shkak se ai është kthyer në "menaxhimin e konfliktit". “, kurse komuniteti serb është i frustruar edhe nga politika agresive e qeverisë së Aljbin Kurtit dhe imponimi i zgjidhjeve.

“Nuk ka rezultate të prekshme për një kohë të gjatë. Zgjidhjet imponohen, në radhë të parë nga Prishtina, e më pas zgjidhje kompromisi kërkohen sa më shumë në Bruksel, me ndërhyrje të negociatorëve evropianë. Qytetarët nuk e ndjejnë se marrin pjesë, janë mjaft larg procesit politik. Dhe në vitet e fundit, me ndryshimin e politikës, një politikë më agresive që vjen nga qeveria e z. Kurti, duket se ka gjithnjë e më pak hapësirë ​​për manovrim për përfaqësuesit e komunitetit serb, përfshirë edhe Beogradin. Kur them se po imponohen zgjidhje, dua të them se kjo është ajo që i distancon qytetarët nga procesi i dialogut dhe sjell dyshime për rezultatin e tij, se marrëveshja do t'i ndihmojë ata të ndihen më të sigurt, të përfshihen dhe se do të arrihet një zgjidhje që do të kënaqte interesat legjitime të Serbisë në territorin e Kosovës, por edhe disa aspirata të palës kosovare”, thekson Savkoviq.

Savkoviq thotë se për të nuk janë befasi rezultatet e hulumtimit të UNDP-së, sidomos kur bëhet fjalë për komunitetin serb.

“Sigurisht që një mbështetje kaq e vogël në mesin e komunitetit serb nuk është befasi. Ndoshta është pak për t'u habitur që kemi një mbështetje të konsiderueshme që e kalon 50 për qind nga përfaqësuesit e komunitetit shqiptar. Kjo është befasi nëse merret parasysh shkalla në të cilën ka pasur rezistencë ndaj idesë së Komunitetit, e cila gjithmonë është parë nga Serbia si pjesë qendrore e Marrëveshjes”, thotë Savkoviq.

Ai shton se për Kosovën është problem shtesë që ky hulumtim tregon se qytetarët vazhdimisht ballafaqohen me të njëjtat probleme.

“Gjetjet e tjera të këtij hulumtimi, i cili tradicionalisht bëhet çdo dy vjet, në fakt tregojnë se problemet janë gjithmonë diku të njëjta. Është varfëria, është mungesa e perspektivës ekonomike, dhe interesant është, në një masë disi më të vogël, të paktën kur bëhet fjalë për komunitetin shumicë shqiptare, është frika për sigurinë personale. Kjo frikë është gjithnjë e më e theksuar dhe kjo është e pritshme edhe te përfaqësuesit e komunitetit serb”, vëren Savkoviq.

Duke komentuar se vetëm 25 për qind e serbëve nga Kosova kanë deklaruar se kanë besim në procesin e dialogut, ky ekspert thotë se pavarësisht se këto rezultate nuk janë befasuese, thonë se ky proces mund të quhet “menaxhimi i konfliktit”. në vend të dialogut.

“Madje do të thoja që 25 për qind është rezultat i mirë sepse vazhdimisht po dërgohet mesazhi se dialogu është në krizë. Që në fillim, vite më parë, tabloja është se është një proces i vështirë, i dhimbshëm ku njëra palë humb diçka, pala tjetër fiton diçka. Disi, sado që duhet vëmendje e publikut, duket se nuk është ndërtuar një marrëdhënie e mirë me publikun. Ka mungesë transparence. Dhe tani, ekziston gjithmonë ajo thirrje për t'u lënë hapësirë ​​negociatorëve, për të negociuar. Por disi, tani duket se përfundimi po menaxhohet më shumë. Është një shprehje që mund të dëgjohet shpesh”, ka theksuar Savkoviq.

Mosbesimin e serbëve ai e sheh kryesisht në faktin se Prishtina nuk bën asgjë për të ndërtuar besimin në raport me komunitetin serb.

“U humbën shumë mundësi për diçka të tillë. Mendoj se ka shumë mosbesim”, thekson Savkoviq.

Pyetja, thekson ai, është nëse kjo do të ndryshojë sepse edhe Aljbin Kurti do të ketë rol kyç në qeverinë e ardhshme.

“Është një politikë që nuk i lë shumë hapësirë ​​serbëve të marrin pjesë në jetën politike. Ata kanë problem me përfaqësuesit e Listës Serbe, e cila ka humbur shumë në këto procese që i kemi pasur vitin e fundit ose pak më gjatë. Por gjithmonë ekziston mundësia që gjërat të fillojnë përsëri. Varet nga vullneti i mirë i negociatorëve, varet nga konteksti më i gjerë, i cili mund të mos jetë aq i favorshëm për momentin. E vetmja shpresë e vogël mund të jetë, por tani varet nga cili kënd e shikojmë, që të marrim një president të ri në SHBA, i cili do të ishte i interesuar për të nisur procesin. Megjithatë, mendoj se shpresa është mjaft e vogël”, beson Savkoviq.

Ai shton se një zgjidhje tjetër, veçanërisht për vazhdimin e procesit, mund të jetë Plani i Rritjes për Ballkanin Perëndimor të BE-së.

“Ndoshta mund të krijojë presion shtesë, por fatkeqësisht nuk jam optimist. “Për momentin, ne nuk kemi asgjë për të cilën mund të mbahemi dhe të themi: “Ja, kjo është një arsye për optimizëm”, përfundon Savkoviq.

Qëllimet politike dhe jeta

Megjithatë, për analistin politik Blerim Canaj, adresat kryesore të mosbesimit të qytetarëve në dialog dhe normalizim të marrëdhënieve janë Beogradi dhe Prishtina.

“Mendoj se qeveria jonë duhet të flasë me serbët që jetojnë këtu. Nuk është aq e rëndësishme se çfarë mendojnë Vuçiq apo ata në Serbi, apo çfarë raportojnë mediat atje, por është e rëndësishme të shihet se si jetojnë ata dhe çfarë mendojnë serbët që jetojnë këtu në Kosovë. Ndonjëherë kam ndjenjën se as Vuçiqi dhe as Kurti nuk janë shumë të interesuar për popullin serb këtu në Kosovë, ata kanë nevojë vetëm për qëllimet e tyre politike. Le të themi, kur Kurti ka nevojë për diçka, diçka ndodh në veri, ose nëse Vuçiqit i duhet diçka, kur ka probleme në Serbi, përsëri ndodh diçka në veri”, thotë Canaj.

Sipas tij, kjo është arsyeja kryesore e mosbesimit në dialog.

“Njerëzit kanë filluar ta vërejnë këtë dhe sigurisht që besimi në dialog do të humbasë. Mendoj se pala shqiptare ka filluar të mos merret shumë me këto gjëra, dhe nga ana tjetër keni mediat serbe që bombardojnë me informacione se Zoti e di se çfarë po ndodh në Kosovë. Thuaji një serb që nuk ka qenë kurrë në Kosovë se ke ardhur në Prishtinë dhe se po të jap një intervistë. Sa do t'ju besojnë? Ka një iluzion sikur serbët në Kosovë nuk mund të bëjnë asgjë, sikur këtu ka një lloj represioni”, përfundon Canaj.

Përgjegjësia e BE

Nga ana tjetër, për studiuesin e Qendrës për Stabilitet Social, Marko Mishkeljin, problemi kryesor i mosbesimit të qytetarëve të Kosovës në vazhdimin dhe rezultatin e dialogut ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës qëndron në mungesën e vullnetit të evropianëve. Unioni si garantues në zbatimin e marrëveshjes.

“Së pari nuk ka vullnet të atyre që janë garantues për të zbatuar pa kompromis atë që është rënë dakord nga të dyja palët. Që në fillim duket se Marrëveshja e Brukselit po zbatohet në mënyrë selektive, nga pala shqiptare dhe se po tolerohet nga Bashkimi Evropian, i cili, nuk duhet të harrojmë, është garantuesi i asaj marrëveshjeje me nënshkrimin e saj. “, vlerëson Mishkeljin për Kosovo online.

Kjo, thekson ai, është arsyeja kryesore pse serbët dhe shqiptarët nuk besojnë në dialog.

“Arsyeja e besimit të ulët të serbëve në zbatimin e marrëveshjes janë sërish rezultatet e munguara. Mungon presioni ndaj palës shqiptare, ndaj administratës së Prishtinës. Mungojnë hapat konkretë dhe pikëpamjet konkrete se çfarë do të ndodhë nëse nuk zbatohet Marrëveshja e Brukselit. Njëra palë e përdor atë për të vonuar, gjë që me sa duket po bën administrata e Prishtinës. Në anën tjetër, populli serb në Kosovë e sheh atë. Ai sheh që nuk ka rezultate konkrete për atë që është rënë dakord, çfarë duhet respektuar”, thotë Mishkeljin.

Ai shton se këto janë arsyet kryesore të mosbesimit të serbëve ndaj procesit të dialogut dhe se një zgjidhje është e mundur vetëm nëse BE-ja ndryshon qëndrimin e saj dhe rrit presionin ndaj Prishtinës për të ndaluar ngritjen e tensioneve.

“Këto rezultate nuk duhet të na habisin. Sa i përket ndryshimit të qëndrimit, duhet të ketë një ndryshim konkret në terren dhe të rritet presioni mbi administratën e Prishtinës që në radhë të parë të ndalojë ngritjen e tensioneve. Në këtë periudhë që nga fillimi i qeverisë së dytë Kurtia, çdo disa muaj kemi pasur një krizë të re që nuk ka hasur në përgjigjen e Bashkimit Evropian, i cili është garantuesi i asaj marrëveshjeje. Meqë nuk ka një gjë të tillë, vështirë se mund të habitemi nga mosbesimi i popullit serb”, thekson Mishkeljin.

Retorika dhe pasojat nxitëse

Çfarë mendojnë serbët nga Kosova?

Historiani nga Graçanica, Aleksandar Gudzhiq, beson se çelësi i problemit në Prishtinë është retorika nxitëse e elitave politike shqiptare, pas së cilës, si rregull, komuniteti serb e merr fundin më të keq të shkopit.

Ai i vlerëson autoritetet në Prishtinë si “kampionë të shkeljeve të marrëveshjeve ndërkombëtare”, por edhe të të drejtave elementare të serbëve në Kosovë.

“Përvoja ka treguar se të gjitha marrëveshjet dhe marrëveshjet e nënshkruara ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës përfunduan si një letër e vdekur. Asnjëra palë nuk ka treguar gatishmëri për të respektuar ato marrëveshje. Prishtina ndër vite ka dëshmuar se është kampione e prishjes së marrëveshjeve, marrëveshjeve ndërkombëtare dhe mospërmbushjes së obligimeve. Kush i kujton sot ato obligime që Prishtina i kishte marrë më herët me traktatet dhe marrëveshjet e Brukselit?”, thotë Gudžić për Kosovo online.

Ai shton se formimi i Asociacionit të Komunave Serbe nuk përmendet më në mediat shqiptare dhe se për elitat politike në Prishtinë është në rangun e një organizate joqeveritare pa asnjë të drejtë apo kompetencë.

“Detyrimet dhe marrëveshjet që ka marrë mbi vete pala maxhorancë, pala shqiptare, nuk janë përmbushur. Dhe serbët janë dëshmitarë të shkeljes së të drejtave të tyre në çdo hap, që nga përdorimi i gjuhës, diskriminimi pozitiv dhe detyrimi i shumicës për të punësuar një përqindje të caktuar të Serbisë. Pra nuk respektohet fare. Dhe për këtë arsye, serbët nuk besojnë në asnjë marrëveshje, marrëveshje dhe obligim që do të merrte Prishtina”, thekson Gudzhiq.

Duke komentuar rezultatet e hulumtimit të UNDP-së dhe përqindjen e vogël të serbëve që besojnë se marrëveshja për normalizimin e marrëdhënieve mund t'u mundësojë atyre një jetë më normale, Gudžić thotë se arsyet duhen kërkuar në retorikën nxitëse të kryeministrit Albin Kurti.

“Ajo retorikë ndezëse e Albin Kurtisë prodhon incidente në fushë dhe herë pas here ka incidente ndër-etike. Mediat shfrytëzojnë rastin për ta pasqyruar atë, dhe kjo sjell pasiguri dhe shqetësim te serbët. Vitin e kaluar kur pati një konflikt mes serbëve dhe policisë së Kosovës në Mitrovicë, mediat shqiptare raportuan për të dhe menjëherë reflektuan për marrëdhëniet mes serbëve dhe shqiptarëve. Menjëherë ka pasur provokime të shpeshta”, shpjegon Gudzhiq.

Ai thotë se ai vetë ka qenë shënjestër vetëm për shkak se ka vozitur vetura me targa serbe, por paralajmëron se provokimet ndodhin edhe pa arsye të qartë.

“Kjo sjell siklet dhe serbët ndihen të pasigurt. Nëse dëshironi, serbët kanë jetuar për 20 vjet me dijeninë se pogromi i marsit mund të përsëritet dhe se ata mund të përjetojnë të njëjtin fat siç përjetuan në vitin 2004”, shpjegon Gudzhiq.