Zgjatja e mandatit të EULEX-it: Pse kjo mision është një "gjemb në këmbë" për Prishtinën?

„Kosovës nuk i nevojitet më EULEX-i“, është një fjali që zakonisht dëgjohet nga Prishtina sa herë që këtij misioni i afrohet përfundimi i mandatit. Ky qëndrim u dëgjua sërish sapo përfaqësuesja e lartë e Bashkimit Evropian për punë të jashtme, Kaja Kallas, njoftoi se mandati i Misionit të BE-së për sundimin e ligjit në Kosovë do të zgjatet deri në qershor të vitit 2027. Sipas vlerësimeve të bashkëbiseduesve të Kosovo online, arsyet e pakënaqësisë janë se ky mision ende ka kompetenca ekzekutive dhe konfirmon se Kosova nuk gëzon sovranitet absolut.

Shkruan: Dushica Radeka Gjorgjeviq

Misioni i Bashkimit Evropian për sundimin e ligjit në Kosovë, i nisur në vitin 2008, u zgjat për herë të fundit më 5 qershor 2023 dhe mandati i tij aktual përfundon më 14 qershor të këtij viti. Vendimi për zgjatjen e mëtejshme pritet të merret nga Këshilli i BE-së.

Gjatë vizitës së saj në Kosovë javën e kaluar, Kaja Kallas vizitoi edhe EULEX-in dhe theksoi se ky mision kontribuon në forcimin e sigurisë.

„Ju ndihmoni në forcimin e sigurisë, sundimit të ligjit dhe pajtimit mes komuniteteve lokale. Qoftë në ndjekjen e rasteve të ndjeshme në baza ditore, këshillimin e institucioneve për sundimin e ligjit se si t’u shërbejnë më mirë komuniteteve, apo në punën tuaj forenzike për të zbardhur fatin e të zhdukurve dhe për të sjellë fajtorët para drejtësisë“, tha Kallas.

Nuk u desh shumë kohë, dhe ish-shefi i inspektorëve të Agjencisë Kosovare të Inteligjencës, Burim Ramadani, u shpreh: sa më shumë EULEX, aq më pak sovranitet.

„Nuk kemi nevojë për EULEX-in, zgjatja e mandatit deri në vitin 2027 e ul sovranitetin e Kosovës. Kosova ka kapacitete të mjaftueshme policore për ruajtjen e rendit publik. Nuk ka nevojë për EULEX“, shkroi Ramadani në Facebook.

Që nga viti 2020, nga Presidenca e Kosovës, gjatë mandatit të Hashim Thaçit, është përcjellë mesazhi se ka ardhur koha që të gjitha kompetencat e EULEX-it t’i kalojnë institucioneve vendore. Megjithatë, Thaçi atëherë u pajtua me një „zgjatje teknike të mandatit“ të misionit të BE-së. Më parë, në vitin 2018, ish-ministri i Drejtësisë, Abelard Tahiri, kishte deklaruar se sistemi gjyqësor i Kosovës ka kapacitete për të filluar ushtrimin e funksioneve të veta dhe se nuk i nevojitet EULEX-i, ndërsa në vitin 2013, Kuvendi i Kosovës miratoi një Rezolutë mbi rolin e EULEX-it me të cilën kërkohej që mandati i këtij misioni të mos zgjatej, duke përmendur si arsye pakënaqësinë me rolin e EULEX-it në hetimin dhe gjykimin e rasteve të krimeve të luftës.

Në fillim të punës së tij, EULEX kishte rreth 2.000 pjesëtarë, ndërsa sot ka më pak se 400. Misioni u nis me qëllimin për të mbështetur zhvillimin e një sistemi gjyqësor efikas dhe të pavarur nga ndikimi politik, por sa ka arritur në këtë qëllim – mendimet janë të ndara.

Aktualisht, mandati i tij përfshin monitorimin e rasteve të zgjedhura në sistemin penal dhe civil, përfshirë çështje të pronës dhe privatizimit, këshillimin e Drejtorisë Rajonale të Policisë së Kosovës për veri si dhe katër stacioneve policore nën komandën e saj në çështje të ndryshme që lidhen me ofrimin e shërbimeve policore. Funksioni operativ i misionit është ai i një instance të dytë për reagim në situata të sigurisë në Kosovë – me Policinë e Kosovës si instanca e parë dhe KFOR-in si instancë e tretë.

Docenti në Fakultetin Juridik të Universitetit të Mitrovicës së Veriut, Dushko Çelliq, thotë për Kosovo online se ekzistenca e EULEX-it është me rëndësi të shumëfishtë dhe se arsyeja për jopopullaritetin e tij tek politikanët e Kosovës është ndoshta fakti se ai ka pushtete të caktuara ekzekutive, megjithëse të reduktuara ndjeshëm.

Ai deklaron se si EULEX-i ashtu edhe UNMIK "janë një gjemb në sy për udhëheqjen politike shqiptare në Kosovë dhe Metohi për disa arsye, kryesisht sepse të dy misionet burojn nga Rezoluta 1244 e Këshillit të Sigurimit". Gjithashtu kujton se në vitin 2011, mandati i UNMIK-ut praktikisht u reduktua në një lloj misioni vëzhgimi, ndërsa EULEX-i mori një pjesë të pushteteve ekzekutive që UNMIK-u që kishte deri atëherë dhe të cilat i ka ruajtur deri më sot.

"EULEX është i ashtuquajturi rrethi i dytë i sigurisë. Pra, nëse vlerësohet se e ashtuquajtura polici e Kosovës nuk ka aftësinë, forcën apo logjistikën për të zgjidhur një problem sigurie, atëherë EULEX është i përfshirë. Ky është një segment i pushteteve ekzekutive, dhe segmenti tjetër, i cili është ndoshta më i rëndësishmi në këtë kohë, është se EULEX zbaton drejtpërdrejt urdhrat e Dhomave të Specializuara në Hagë për krimet e luftës të kryera në Kosovë në vitet 1998 dhe 1999. EULEX është logjistika policore e Dhomave të Specializuara, jo e ashtuquajtura polici e Kosovës", thekson Çelliq.

Segmenti i tretë i autoritetit të EULEX, siç shton ai, është roli i tij mbikëqyrës në lidhje me çështjet gjyqësore më komplekse në fushën e së drejtës penale dhe në lidhje me çështjet që kanë të bëjnë me gjykimin e gjykatave vendase për krime lufte.

"Sinqerisht, EULEX-i nuk bëri emër këtu. Kemi parë se ka arrestime të rastësishme dhe padi të shumta, madje edhe gjyqe për krime lufte kundër serbëve bazuar në deklaratat e dëshmitarëve të cilët, pas më shumë se 25 vitesh, papritmas kujtojnë se dikush dyshohet se ka bërë diçka", thotë bashkëbiseduesi ynë.

Parë nga këndvështrimi i komunitetit serb, rëndësia e EULEX-it, thotë ai, është se ky mision është i vetmi mision ndërkombëtar që ka kompetenca ekzekutive.

"Nga pikëpamja e interesave politike të serbëve, këto kompetenca janë të parëndësishme, dhe serbët sigurisht do të donin që ky fushëveprim i kompetencave të ishte shumë më i gjerë, jo të reduktohej në rolin e mbikëqyrjes së rasteve të caktuara që ata i konsiderojnë interesante nga pikëpamja e sundimit të ligjit. Arsyeja e dytë është e natyrës ligjore, domethënë fakti që EULEX-i doli nga Rezoluta 1244 dhe se prania e tij u tregon të gjithëve në një farë mënyre se Kosova dhe Metohia nuk është një shtet i pavarur siç shihet nga shqiptarët në Prishtina", përfundon Çelliq.

Bashkëpunëtor i Qendrës për Politika Evropiane nga Beogradi Millosh Pavkoviq thotë për Kosovo online se për sa kohë që ekziston EULEX-i, është një shenjë se Kosova nuk ka institucione mjaftueshëm të forta, se nuk gëzon sovranitet absolut dhe se dikush monitoron nga jashtë punën e institucioneve, gjë që është një gjemb në këmbë për Qeverinë në Pristinë dhe shumë zyrtarë.

Politikanët e Kosovës, siç pohon ai, do të donin që EULEX-i të largohej sepse kjo do të thoshte më pak kontroll, forcim të sovranitetit dhe duar të lira, veçanërisht kur bëhet fjalë për komunitetin serb.

"EULEX është absolutisht i nevojshëm sepse kryen disa funksione shumë të rëndësishme, e para prej të cilave është siguria. Ky mision ka 105 oficerë policie që shërbejnë si mbështetje dhe si shërbim policor dytësor në Kosovë, së bashku me Policinë e Kosovës, e cila është përgjegjëse për sigurinë dhe rendin dhe qetësinë publike. Një funksion tjetër i rëndësishëm i EULEX është monitorimi i punës së policisë, i cili është provuar i nevojshëm, veçanërisht duke pasur parasysh ngjarjet e fundit dhe joprofesionalizmin e Policisë së Kosovës, e cila shpesh ka qenë në sy të publikut vitet e fundit", thekson Pavkoviq.

Funksioni i tretë, shton bashkëbiseduesi ynë, është mbështetja e sistemit gjyqësor, pra trajnimi i gjyqtarëve dhe prokurorëve, si dhe mundësimi i përkthimit, veçanërisht në veri, dhe i katërti është gjithashtu i rëndësishëm, thotë ai: lidhja dhe bashkëpunimi ndërkombëtar i EULEX me Interpolin dhe Europolin, si dhe me Ministrinë e Punëve të Brendshme të Serbisë në formën e shkëmbimit të dokumenteve dhe informacionit.

"Në dritën e të gjitha këtyre dhe në dritën e krizës në dialog dhe mungesës së komunikimit midis institucioneve të Prishtinës dhe Beogradit, EULEX është një lidhje absolutisht e nevojshme dhe për këtë arsye pres që mandati i EULEX-it të zgjatet pa probleme", thotë Pavkoviq.

Ai vëren se mandati i EULEX-it zgjatet nga Këshilli i Bashkimit Evropian dhe se politikanët e Kosovës nuk kanë asnjë ndikim atje, as nuk kanë ndonjë mundësi për të ndikuar në zgjatjen e mandatit ose heqjen e EULEX-it.

Ish-zëvendësministri i Punëve të Brendshme të Kosovës, Valdet Hoxha, deklaroi për Kosovo online se Misioni i Bashkimit Evropian për Sundimin e Ligjit në Kosovë, EULEX, që nga themelimi i tij në vitin 2008, ka luajtur një rol të rëndësishëm në mbështetjen e institucioneve të Kosovës në ndërtimin e një sistemi gjyqësor të pavarur, profesional dhe efikas.

Sipas vlerësimit të tij, institucionet, mekanizmat gjyqësorë dhe të sigurisë të Kosovës janë tashmë të vendosur mjaftueshëm, ato funksionojnë me kapacitet të plotë dhe nuk kanë asnjë pengesë operacionale për të kryer misionin e tyre kushtetues dhe ligjor.

Lidhur me njoftimin e Përfaqësueses së Lartë të Bashkimit Evropian për Punë të Jashtme, Kaja Kallas, se mandati i EULEX do të zgjatet deri në qershor 2027, Hoxha thotë se "propozimi i znj. Kallas duhet të analizohet në frymën e mbështetjes dhe bashkëpunimit ndërkombëtar në mënyrë që të sigurohet vazhdimisht një mjedis i qetë dhe i sigurt për të gjithë".

"Çdo mbështetje dhe investim ndërkombëtar që ka një ndikim pozitiv në fushën e sigurisë duhet të merret në konsideratë, por sigurisht pa ndikuar në kompetencat kushtetuese të institucioneve të Republikës së Kosovës", thotë Hoxha.

Lidhur me mandatin aktual të EULEX-it, ai thekson se, përveçse është reagimi i dytë i sigurisë pas Policisë së Kosovës, veçanërisht në veri, ai ka edhe një rol këshillues dhe partner për institucionet gjyqësore në lidhje me zbatimin e marrëveshjes për drejtësinë që është rezultat i dialogut Kosovë-Serbi, si dhe një rol ndihmës pa mandat ekzekutiv.