Zgjedhjet evropiane dhe dialogu i Brukselit: Pritjet e zhgënjyera dhe llogaritjet e reja

Rreth 342 milionë qytetarë të Bashkimit Evropian me të drejtë vote do të kenë mundësinë të votojnë në zgjedhjet për Parlamentin Evropian nga 6 deri më 9 qershor. Rezultatet e këtyre zgjedhjeve do të ndikojnë se kush do të jetë presidenti i ardhshëm i Komisionit Evropian, por edhe në formësimin e politikës së ardhshme evropiane ndaj Ballkanit Perëndimor, si dhe në vazhdimin e procesit të dialogut ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës.

Në Parlamentin Evropian zgjidhen gjithsej 720 deputetë dhe ky institucion së bashku me qeveritë e BE-së vendos për ligjet kyçe për 27 shtetet anëtare të Unionit, por edhe për fatin e vendeve kandidate dhe për çështjen më të rëndësishme për Beogradin dhe Prishtinën - normalizimin e marrëdhënieve.

“Dialogu nuk ka dështuar sepse ne besojmë se në fund do të jetë e mundur që të dyja palët të arrijnë një marrëveshje dhe ne jemi këtu për t'i ndihmuar në këtë”.

Është një nga dy fjalitë që mund të dëgjohej shumë shpesh vitet e fundit nga zyrtarët evropianë tani në largim.

Këtë e tha zëdhënësi i BE-së, Peter Stano, më 27 shtator 2021 – një ditë pas një raundi tjetër negociatash të pasuksesshme në Bruksel, ku morën pjesë presidenti serb Aleksandar Vuçiq dhe kryeministri i Kosovës Albin Kurti nën kujdesin e BE-së.

“Dialogu nuk ka dështuar pavarësisht se raundi i fundit i negociatave nuk ishte i suksesshëm”, përsëriti Peter Stano më 15 shtator të vitit të kaluar pas një tjetër negociate të dështuar.

Kjo u përsërit nga të tjerët. Llajçaku më së shumti.

Është për shkak se në shtator niset për postin e ambasadorit në Zvicër apo se është lodhur nga “optimizmi”, vetëm ndërmjetësi kryesor i BE-së në dialog ishte disi më i moderuar në mesin e muajit të kaluar, pas raundit të shtatë, të pasuksesshëm të bisedimeve në Bruksel lidhur me ndalimin e dinarit.

“Për fat të keq, nuk është arritur një marrëveshje dhe për momentin nuk është e qartë se si ky vendim do të ndikojë në jetën e përditshme të komuniteteve të prekura në Kosovë. Jam i gatshëm të pres një takim tjetër për këtë temë, me kusht që palët të tregojnë një vullnet të vërtetë për të arritur një marrëveshje”, tha Mirosllav Llajçak.

Një tjetër motiv kyç për negociatat ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës ishin kërkesat evropiane që të formohet Bashkësia e Komunave Serbe.

“Jam gati të bind liderët që të gjejnë zgjidhje praktike para 21 nëntorit. Nuk duhet të arrijmë atë datë pa zgjidhje. Jemi në një vakum ku mund të ndodhë më e keqja dhe të dyja palët duhet të tregojnë më shumë fleksibilitet”, tha Borel më 14 nëntor 2022.

Pak ka ndryshuar në dy vjet kur bëhet fjalë për fleksibilitetin. Më shumë u fol për reanimacionin.

I dërguari i posaçëm i BE-së, Mirosllav Llajçak, në fillim të majit të këtij viti deklaroi se fokusi duhet të jetë në progresin në zbatimin e plotë të marrëveshjes, pa parakushte dhe vonesa, që për Kosovën do të thotë se duhet të fillojë me formimin e Bashkësisë së Komunave Serbe dhe të pranojë draft-statutin evropian të BKS-së.

“Të dyja palët dhe konstruktiviteti i tyre do të matet vetëm në bazë të progresit në zbatim – dhe jo në veprimet apo deklaratat publike të palës tjetër. Topi është në fushën e Serbisë dhe Kosovës dhe ne presim që ata të fillojnë të përmbushin marrëveshjen”, tha Llajçak.

Vetëm 12 ditë më vonë, zyrtarët e Gjermanisë, Francës dhe Italisë i dërguan një letër Prishtinës, një lloj përgjigjeje, për të cilën Kosova nuk festoi dhe u bë anëtare e Këshillit të Evropës.

“Fatkeqësisht, hapat që ju propozoni nuk adresojnë nevojën urgjente për hapa konkretë drejt krijimit të Bashkësisë së Komunave me shumicë serbe dhe rrezikojnë të minojnë më tej dialogun e udhëhequr nga Bashkimi Evropian”, thuhet në letër.

Ish-ambasadori i Kosovës në Shqipëri, Sile Ukshini, pas të gjithave ka konstatuar se dialogu Beograd-Prishtinë është “në prag të vdekjes” dhe në status quo, që po vazhdon në katër-pesë vitet e fundit dhe se Bashkimi Evropian mban fajin kryesor për këtë.

“Unë them në mënyrë simbolike se dialogu po vdes, se është në frymëmarrje artificiale. Llajçak mund të mburret, në fund bëri një punë të madhe, sepse hapi pyetje të mëdha. Dhe ky është bilanci i vetëm i punës së tij. Por dialogu nuk ka ecur dhe mendoj se fajtori kryesor për këtë është Bashkimi Evropian. Qasja që kishte Kosova ndaj dialogut ishte e pabalancuar dhe asimetrike”, tha Ukshini.

Bashkëbiseduesit e Kosovo online, duke përmbledhur punën e deritanishme të administratës evropiane, tregojnë se ajo nuk i ka përmbushur pritjet ndaj Ballkanit Perëndimor dhe dialogut ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, dhe se pasardhësit e tyre kanë një detyrë të vështirë për të vazhduar këtë proces, sepse lufta në Ukrainë është sfida më e madhe, por jo e vetmja për Kontinentin e Vjetër.

"Lojtarët e jashtëm" të paplanifikuar

Ish-ambasadorja në OEBS, Branka Llatinoviq, beson se Ballkani Perëndimor do të jetë fokusi i administratës së ardhshme evropiane dhe se arsyet e dështimit për të përfunduar dialogun ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës nuk duhet të kërkohen vetëm në BE, por edhe në "lojtarë të jashtëm të paplanifikuar".

“Çështja e Ballkanit Perëndimor është, natyrisht, në kuadrin e zgjerimit dhe anëtarësimit të vendeve të rajonit të BE-së, një çështje afatgjatë dhe ka qenë në rendin e ditës, pra në programin e punës për shumë vite. Është e sigurt se gjithçka që ndodhi në lindje të Evropës, lufta në Ukrainë, e përshpejtoi më tej të gjithë axhendën në mënyrë që rajoni të inkorporohet, të hyjë në BE me planet, dinamikën dhe kushtet e duhura që duhen zbatuar“, ka thënë Llatinoviq për Kosovo online.

Sipas fjalëve të saj, përbërja në largim e Komisionit Evropian ishte e përkushtuar për dialogun ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, dhe këtë e dëshmon emërimi i të dërguarit special Mirosllav Llajçak, si dhe fakti se përfaqësuesi i lartë për politikë të jashtme, siguri dhe mbrojtje, Procesit të negociatave iu bashkua edhe Zhozep Borel.

Mirëpo, thekson Llatinoviq, ata nuk ia dolën në këtë, dhe arsyet, pohon ajo, duhet të gjenden edhe te “lojtarët e jashtëm të paplanifikuar”.

“Të gjitha mjetet dhe taktikat e organizatave dhe aktorëve ndërkombëtarë kanë ndryshuar. Fjalori nuk është i njëjtë me atë të viteve nëntëdhjetë, dhe kjo qasje e ndryshuar duhet parë në realitete dhe rrethana të reja. A patën sukses në këtë - nuk ia dolën. A kishin ambicie - ata kishin. A kanë pasur vullnet dhe dëshira politike – mendoj se kanë pasur. Tani, disa gjëra të tjera ndikuan në të. Natyrisht, nuk duhet të përjashtohet punësimi i disa lojtarëve të jashtëm të paplanifikuar”, theksoi Llatinoviq.

Ajo thotë se në këtë këndvështrim duhen parë edhe veprimet e kryeministrit të Kosovës, Albin Kurti.

“Personalisht, mendoj se kokëfortësia e Kurtit në refuzimin e çdo marrëveshjeje, gjegjësisht ai gjithmonë gjen ndonjë justifikim për të arritur marrëveshje lidhur me vazhdimin e përdorimit të dinarit në territorin e Kosovës, nuk është vetëm shprehje e kokëfortësisë së tij si dhe këmbëngulja e tij, por me siguri se disa faktorë të tjerë janë në lojë pas tij dhe që e inkurajojnë atë të ngulmojë. Nga ana tjetër, vetë përfaqësuesit e Komisionit Evropian nuk kanë asnjë instrument, nuk kanë asnjë mënyrë për ta inkurajuar, për ta rregulluar në një mënyrë tjetër. Provuam disa lloj sanksionesh, të buta, të cilat pothuajse asnjëherë nuk u zbatuan në praktikë”, shpjegoi Llatinoviq.

Për këtë arsye, shton ai, detyra e Komisionit të ardhshëm Evropian është që të krijojë një paketë masash që do të parandalonin një pengesë të tillë dhe Prishtina do të përmbushte atë të rënë dakord.

“Mbetet të shihet në detyrën e Komisionit të ardhshëm Evropian se si do të paketohet kjo çështje, gjegjësisht do të bëhet një paketë që do të mundësojë normalizimin e marrëdhënieve në atë mënyrë që Prishtina t'i përmbushë obligimet e saj, në radhë të parë me Bashkësinë e Komunave Serbe, por edhe gjithçka tjetër që lidhet me këtë”, përfundon Llatinoviq.

Kush çfarë e ka premtuar

Për Dragan Bllagojeviqin, njohës i shkëlqyer i kushteve evropiane, korrespondenti deri vonë i agjencisë Beta nga Brukseli, performanca e administratës evropiane në largim për çështjen e Ballkanit Perëndimor, si dhe dialogun Beograd-Prishtinë, u reduktua në "impotencë e drejtë" sepse në thelb nuk u bë asgjë dhe vendimet e ardhshme, pavarësisht nga zgjedhjet e ardhshme për Parlamentin Evropian, siç beson ai, do të varen më së shumti nga rezultatet e zgjedhjeve të nëntorit për president të SHBA-së.

“Gjithçka që ka bërë administrata evropiane deri më tani, kryesisht Komisioni Evropian, por edhe qeveritë e BE-së, kur bëhet fjalë për Ballkanin Perëndimor, përfundoi të jetë mjaft e pafuqishme”, thotë Bllagojeviq për Kosovo online.

Ai tha se për këtë pretendim ka disa argumente, ndërsa si të parën përmend premtimet e zyrtarëve evropianë për ndihmë të madhe financiare për Ballkanin Perëndimor.

“Mirosllav Llajçak dhe Olliver Varheli folën, para së gjithash, komisioneri Varheli, për rreth 30 miliardë ndihma. Dhe ai felt për për ketë që tri vjet, dhe mbeti germ e vdekur në letër. Tani janë shfaqur disa fonde shtesë prej gjashtë miliardë, por parakusht për këtë është që secili vend të plotësojë kushtet bazë, që janë të përmbushë standardet si shteti ligjor etj. Por kjo tashmë thuhet në pikat kyçe në të cilat po negociohet anëtarësimi në BE”, thotë Bllagojeviq.

Ai shton se një përmbledhje e ngjashme, se në thelb nuk është bërë asgjë, mund të bëhet edhe për afrimin e rajonit në BE-së, por edhe për çështjen e Kosovës.

“Besimi im është se është humbur shumë kohë, por asgjë thelbësore nuk është bërë kur bëhet fjalë për Ballkanin Perëndimor. Tani ka një luftë në Ukrainë. Ai komponent apo arsye apo pikëpamje gjeopolitike, siç e shikon kushdo brenda Bashkimit Europian, mbizotëroi dhe tani thuhet se duhet bërë urgjentisht. Si? Nuk mund të bëhet brenda natës. Së pari, Ukraina është një vend në luftë. Është ajo që duhet të hyjë e para në Bashkimin Evropian. Belgjika, kryesuesja e Bashkimit Evropian, propozon fillimin e negociatave të anëtarësimit me Ukrainën dhe Moldavinë tashmë në qershor. Askush nuk e përmend më Ballkanin Perëndimor. Çështja e Kosovës është plotësisht e ngrirë. Nuk është as ngrirë, asgjë nuk bëhet më atje”, thekson Bllagojeviq.

Duke komentuar rezultatet e aktorëve kryesorë evropianë për rajonin, ky gazetar me përvojë thotë se i vetmi që u përpoq të bënte diçka ishte negociatori kryesor evropian i Beogradit dhe Prishtinës, Mirosllav Llajçak.

“Përfaqësuesi i lartë evropian Zhozep Borel në një muaj e gjysmë të fundit ka udhëtuar nëpër botë, ka shpërthyer lufta në Gaza dhe ai thjesht ka harruar se çfarë duhet të bëjë kur është fjala për Kosovën. Nuk po them se ai nuk duhet të punojë kur bëhet fjalë për temat dhe problemet e tjera të mëdha botërore, por thjesht nuk gjendet askund. Mirosllav Llajçak është i vetmi që po flet dhe po përpiqet të bëjë diçka, por ne mund ta shohim këtë, mjaft të pafrytshme. Të gjitha përpjekjet për të gjetur një zgjidhje të paktën për çështjen e dinarit në Kosovë kanë dështuar. Thjesht, autoritetet në Prishtinë e refuzojnë, nuk do ta bëjnë”, thotë Bllagojeviq.

I pyetur nëse administrata e ardhshme evropiane do të ketë një qasje tjetër dhe çfarë mund të presë Ballkani Perëndimor, Bllagojeviq thotë se është një “pyetje miliona dollarëshe” dhe se të gjithë presin “nëntorin” – zgjedhjet presidenciale në SHBA.

“Mendoj se të gjithë janë duke pritur, si këtu në Ballkan ashtu edhe në BE, çfarë do të ndodhë në Amerikë në nëntor. Zgjedhjet për presidentin amerikan ndoshta do të jenë vendimtare për të gjithë politikën e BE-së ndaj Ukrainës, ndaj Ballkanit Perëndimor dhe në përgjithësi për marrëdhëniet mes Evropës dhe Amerikës. Do të duhet shumë kohë që Komisioni Evropian dhe qeveria e BE-së të dalin dhe të sqarojnë se çfarë mund të bëhet konkretisht për të realizuar atë që është 'në letër'. Nuk duhet të harrojmë kurrë se një luftë po shpërthen në Ukrainë. Absolutisht askush nuk e di se cili është qëllimi politik i asaj lufte kur bëhet fjalë për evropianët, madje as për amerikanët”, thekson Bllagojeviq.

Duke komentuar mundësinë që Ursula fon der Lajen të marrë një mandat tjetër, Bllagojeviq thotë se në Bruksel ka rezistencë ndaj një ideje të tillë dhe se një nga kundërshtarët më seriozë është Nikollas Shmit nga Partia e Socialistëve Evropianë.

“Disa besojnë se ajo nuk e ka udhëhequr mirë Komisionin Evropian. Disa na kujtojnë se edhe si inistre në Gjermani më parë, ajo nuk ka pasur rezultate të mëdha. Por më pas ajo pati shumë mbështetje nga kancelarja Angela Merkel. Ne nuk e dimë se si qëndrojnë gjërat brenda partisë së saj CDU, por ne e shohim atë duke u përpjekur të gjejë një aleancë me Gjorgja Melonin, kryeministrën italiane që ka dëshmuar se është një politikan dhe sundimtar aftë. Por shpërndarja dhe lëvizja e forcave brenda PE-së tregon se socialistët mezi prisnin të fitonin kreun e Komisionit Evropian”, përfundon Bllagojeviq.

Konteksti ndërkombëtar

Petar Qurçiq, studiues në Institutin për Studime Evropiane, vlerëson se administrata evropiane në largim u përpoq të bënte një përparim në procesin e normalizimit të marrëdhënieve ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, por që me gjithë sukseset e caktuara nuk ka arritur rezultate të kënaqshme.

“Duket se Bashkimi Evropian është përpjekur të bëjë njëfarë progresi në procesin e normalizimit të marrëdhënieve. Mirëpo, konteksti i përgjithshëm dhe sigurisht pozita e vështirë që ka Serbia, para së gjithash për shkak të mosbashkëpunimit të shqiptarëve, nuk ka mundur të arrijë rezultate të kënaqshme”, ka thënë Qurçiq për Kosovo online.

Sipas tij, çështja e marrëdhënieve ndërmjet BE-së dhe Kosovës nuk duhet të shihet e izoluar por në raport me kontekstin e përgjithshëm ndërkombëtar dhe kujton se administrata e drejtuar nga Ursula fon der Lajen u përball me një sërë procesesh dhe efektesh paralele që nga kriza e koronavirusit, fillimi i ndërhyrjes ruse në Ukrainë, presioni i vazhdueshëm i migrantëve, deri në marrëdhëniet gjithnjë e më të tensionuara midis SHBA-së dhe Kinës.

“Çështja e Kosovës duhet të përshtatet me të gjitha këto dukuri. Më duket se çështja e Kosovës varej nga trekëndëshi strategjik, nëse flasim për Komisionin Evropian, midis Ursula fon der Lajen, Zhozep Borel dhe Mirosllav Llajçak. Nuk duhet harruar gjithashtu rolin e rëndësishëm që luajtën Gjermania dhe Franca në procesin e Marrëveshjes së Ohrit, në kërkimin e disa dinamikave të reja në marrëdhëniet ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës. Nuk është as aq çështje e Komisionit Evropian, por e shteteve kombëtare, pra dy liderëve në BE, Gjermanisë dhe Francës”, theksoi Qurçiq.

Ndër çështjet që ende presin zgjidhje, thekson ai, është edhe ndjekja penale e përgjegjësve për krimet ndaj serbëve në Kosovë.

“Efektivisht, disa gjëra janë bërë. Nuk duhet të harrojmë se procesi i krimeve të luftës është në vazhdim. Të gjitha këto janë një sërë pyetjesh që mbeten ende të hapura, por janë sinjale pozitive duke pasur parasysh viktimat serbe në territorin e Kosovës dhe Metohisë dhe faktin që ende nuk i kemi autorët e atyre krimeve. Të gjitha këto janë pyetje që mbeten të hapura në të ardhmen”, thotë Qurçiq.

Ai beson se marrëdhënia e ardhshme e BE-së me Ballkanin Perëndimor, dhe veçanërisht në lidhje me çështjen e dialogut ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, do të varet më së shumti nga vetëpërkufizimi i marrëdhënieve pas zgjedhjeve të Parlamentit Evropian, por jo vetëm atyre zgjedhjeve.

“Kujtojmë se zgjedhjet në Gjermani do të mbahen vitin e ardhshëm dhe ato do të kenë një ndikim të rëndësishëm në të gjithë procesin e zgjerimit”, thotë Qurçiq.

Ai vlerëson se zgjedhjet e ardhshme për Parlamentin Evropian hapin "dy dimensione".

E para është çështja e zgjerimit dhe e dyta është kënaqësia e interesave kombëtare serbe.

“Rritja aktuale e së djathtës, por mbi të gjitha e konservatorëve dhe reformistëve europianë të udhëhequr nga kryeministrja italiane Gjorgja Maloni dhe shpërbërja e grupit “Identitetit”, hap një pyetje të re nëse konservatorët dhe reformistët europianë do të jenë pjesë e administratës së ardhshme. Nëse kjo ndodh, ndoshta, dhe duke pasur parasysh marrëdhëniet proverbiale të mira që Serbia ka pasur me Italinë, veçanërisht që nga ardhja e kryeministrës Maloni, mund ta përshpejtojë atë proces”, përfundoi Qurçiq.