Dhomat e Specializuara të Kosovës në Hagë: A është viti 2025 – viti i zgjidhjes për udhëheqësit e ish-UÇK-së?

Specijalizovana veća Kosova, optuženi pripadnici bivše OVK
Burim: Kosovo online/Ilustracija

Viti i zgjidhjes. Kështu e shohin analistët vitin 2025 për liderët e ish-UÇK-së që po gjykohen para Gjykatave Speciale të Kosovës me seli në Hagë. Për bashkëbiseduesit e Kosovo online, kësaj perceptimi i duhet shtuar pak "ngjyrë": gjyqet e deritanishme tregojnë për presione të konsiderueshme mbi dëshmitarët, por edhe për mungesë aktakuzash për shumë krime të kryera ndaj serbëve, përfshirë edhe akuza serioze për tregti organesh të rrëmbyer dhe të burgosur në territorin e Shqipërisë.

Shkruan: Arsenije Vuçkoviq

Dhomat e Specializuara të Kosovës, me seli në Hagë, më 3 gusht shënojnë dhjetëvjetorin e themelimit të tyre.

Në vitin 2015, Kuvendi i Kosovës, fillimisht duke ndryshuar Kushtetutën, duke futur nenin 162, e më pas duke miratuar Ligjin për Dhomat e Specializuara dhe Prokurorinë e Specializuar, mundësoi formimin e kësaj gjykate, së cilës iu dha mandati për të hetuar të gjitha krimet e kryera në Kosovë nga janar 1998 deri në dhjetor 2000.

Gjykata u krijua si pasojë e drejtpërdrejtë e Raportit të Asamblesë Parlamentare të Këshillit të Evropës të miratuar më 7 janar 2011 pas një hetimi të kryer nga Raportuesi Special i atëhershëm, Dik Marti.

Mandati dhjetëvjeçar u shënua nga gjithsej gjashtë gjykime, tre prej të cilave kishin të bënin me krime lufte, dhe tre ishin iniciuar për "vepra penale kundër gjyqësorit", d.m.th. për frikësimin e dëshmitarëve.

Aktakuza e fundit është ngritur në fund të vitit të kaluar kundër Hashim Thaçit, Isni Kilajt, Bashkim Smakajt dhe Fadil Fazliut.

„Sipas aktakuzës së konfirmuar, afërsisht në periudhën nga 12 prilli deri më 2 nëntor 2023, gjatë vizitave të veçanta, jo të privilegjuara në objektin e paraburgimit, Hashim Thaçi ka ofruar informacione të besueshme për dëshmitarët e prokurorisë Smakajt, Kilajt, Fazliut dhe Kuçit, u ka dhënë udhëzime që të ndikojnë në dëshmitë e dëshmitarëve të prokurorisë dhe u ka dhënë udhëzime të detajuara se si ta bëjnë këtë“, thuhet në përmbledhjen e aktakuzës.

Thaçi më 6 janar ka paraqitur një njoftim në gjykatë ku është deklaruar i pafajshëm.

Gjatë paraqitjes së tij të parë në gjykatë më 17 dhjetor, Thaçi tha se aktakuza kundër tij ishte ngritur "me ngut" për shkak të zgjedhjeve të 9 shkurtit, por ai nuk ka aspirata të tilla politike.

„Para se të deklarohem, dua të shtoj diçka. Në këtë fazë të hershme të këtij procesi, e dini, katër vite më parë, në nëntor të vitit 2020, u ngrit një aktakuzë kundër meje vetëm tre muaj pasi isha rizgjedhur president i vendit. Tani, dhjetë ditë më parë, Prokuroria me nxitim ngriti një aktakuzë shtesë vetëm dy muaj para zgjedhjeve parlamentare në Kosovë“, tha Thaçi.

Më pak se dy muaj më parë, në një procedurë tjetër për vepra penale kundër organeve të drejtësisë dhe vetëm pak ditë para fillimit të gjykimit, Sabit Januzi, Haxhi Shala dhe Ismet Bahtijari e pranuan fajësinë dhe arritën marrëveshje në të cilën Shala u pajtua me tre vjet burg, Januzi me dy deri në dy vjet e gjysmë dhe Bakhtijari me dy vjet burg.

Në rastet e krimeve të luftës për të cilat janë themeluar Dhomat e Specializuara, deri më tani është dhënë një aktgjykim i formës së prerë dhe një aktgjykim i shkallës së parë.

Procedura, e cila përfshin tre shkallë dënimi, përfundoi në shtator të vitit të kaluar vetëm në rastin e Salih Mustafës, komandant i njësisë guerile të BIA-s në zonën operative Lab të UÇK-së.

Pas një gjyqi tre-vjeçar, një trup gjykues i Gjykatës së Apelit i dha atij një dënim të vetëm prej 15 vjet burg më 10 shtator.

Ai fillimisht u dënua me 26 vjet për krime lufte.

Në një aktgjykim të dytë, të shkallës së parë, më 16 korrik të vitit të kaluar, ish-pjesëtari i UÇK-së i vendosur në Kukresh të Shqipërisë, Pjetr Shala, u dënua me 18 vjet burg.

Ai u dënua për ndalimin arbitrar të të paktën 18 personave nga 17 maji deri më 5 qershor 1999, në një fabrikë metali në Kukës, si dhe për tortura dhe vrasje.

Në seancën e mbajtur më 29 nëntor, Shala është urdhëruar shtesë që të paguajë 208 mijë euro dëmshpërblim për viktimat. Ky proces është në fazën e ankimimit.

Gjykimi më i rëndësishëm i Dhomës së Specializuar – rasti kundër Hashim Thaçit dhe tre oficerëve të tjerë të lartë të ish-UÇK-së – po hyn në fazën përfundimtare të prezantimit të provave nga prokuroria këtë vit, pas së cilës ekipet mbrojtëse do të paraqesin provat dhe dëshmitarët.

Vitin e kaluar ky proces u karakterizua nga largimi i dy prej avokatëve kryesorë dhe marrja në pyetje e 39 nga gjithsej 110 dëshmitarë të Prokurorisë.

Përderisa avokatët mbrojtës të të pandehurve në përgjithësi theksojnë financimin si problem kyç, ministrja e Drejtësisë së Kosovës Albulena Haxhiu pohon se është e paprecedentë që Gjykata Speciale të mos përgjigjet para asnjë institucioni në Kosovë, duke deklaruar se duhet të krijohet një mekanizëm ndërkombëtar ose vendor për të monitoruar të paktën të drejtat e të akuzuarit, paragjykimet e gjykatës dhe rrethanat e tjera që kanë të bëjnë me punën e dhomës.

Bashkëbiseduesit e Kosovo online janë të bindur se nga kjo kërkesë nuk do të ketë asgjë.

Ndërmarrja e përbashkët kriminale

Për Dushko Çelliq, asistent profesor në Fakultetin Juridik në Mitrovicën e Veriut, problemi kryesor me punën e Dhomave të Specializuara është se nuk do të ketë aktakuza të reja, dhe ato ekzistuese nuk mbulojnë numrin më të madh të krimeve kundër serbëve.

“Nuk besoj se do të ketë më aktakuza, për fat të keq. Këto aktakuza nuk janë të plota, dhe nëse do të ketë aktgjykim, me këtë ritëm mund të presim një aktgjykim në fund të këtij viti apo në fillim të vitit të ardhshëm për gjykimin e Hashim Thaçit dhe të pandehurve së bashku. me të”, thotë Çelliq në bisedë për Kosovo online.


Ai e sheh si problem kyç mënyrën se si janë formuar Dhomat e Specializuara.

“Institucionet në Prishtinë e kanë kuptuar se nuk janë më përgjegjëse për gjykimin e autorëve shqiptarë kur bëhet fjalë për krimet kundër serbëve, por vetëm krimet ‘serbe’ dhe këtë e kemi parë tashmë në veprim vitet e fundit”. Ata janë të angazhuar në arrestimin e serbëve në një mënyrë shumë arbitrare dhe kapriçioze dhe duke i akuzuar ata për krime lufte dhe krime të tjera," thekson Çelliq.

Ai e sheh si pikën e dytë mosefektshmërinë e aktakuzave.

“Duke shqyrtuar aktakuzat shohim se numri më i madh i veprave penale me viktima serbe nuk janë përfshirë. Janë të përfshira vetëm disa dhjetëra viktima serbe dhe sërish disa dhjetëra viktima shqiptare. Nuk flitet për krimet në “Shtëpinë e Verdhë” ndaj qindra serbëve. Si kryetar shumëvjeçar i Koordinimit të Shoqatave Serbe të Familjeve të të Zhdukurve dhe të Vrarëve në ish-Jugosllavi, mund të them se gjatë luftës në Kosovë dhe Metohi ka pasur më shumë se një mijë viktima serbe, dhe kjo përfshin vetëm disa dhjetëra viktima. Për më tepër, tashmë kemi disa aktakuza për frikësimin e dëshmitarëve, gjë që sërish tregon joefikasitetin e këtij mekanizmi. Duke pasur parasysh të gjitha këto, për fat të keq, nuk mund të jem optimist për rezultatet dhe nuk mund të them se familjet e viktimave do të marrin kompensim të drejtë në aspektin e së vërtetës dhe drejtësisë”, thekson Çelliq.


E vetmja gjë pozitive që ai sheh është fakti se liderët e ish-UÇK-së akuzoheshin për ndërmarrje të përbashkët kriminale.

“Ajo që mund të jetë interesante nga këndvështrimi i viktimave serbe është se në këto aktakuza veprat penale megjithatë cilësohen si ndërmarrje e përbashkët kriminale e ish-pjesëtarëve të UÇK-së. Pavarësisht nga individualizimi i fajit dhe përfundimi eventual i kësaj procedure, kjo tregon se UÇK-ja ishte pjesë e kësaj ndërmarrje kriminale. Prandaj, mund të thuhet se gjërat në Kosovë dhe Metohi nuk kanë qenë bardh e zi siç i paraqet Prishtina”, saktëson Çelliq.

Dekani i Fakultetit Juridik në Mitrovicën e Veriut vlerëson se Dhomat e Specializuara që në fillim ishin një “gjykatë hibride” e krijuar në bazë të mosbesimit të bashkësisë ndërkombëtare ndaj gjyqësorit të Kosovës.

“Formimi i këtij organi kuazi-gjyqësor tregon se edhe pjesa perëndimore e bashkësisë ndërkombëtare ka pranuar që institucionet në Kosovë dhe Metohi nuk janë në gjendje të ofrojnë dëmshpërblim dhe drejtësi, në radhë të parë për viktimat serbe të krimeve të luftës dhe për autorët shqiptarë. Dhe fakti që këto organe kuazi-gjyqësore janë formuar në mënyrë hibride për t'iu përkatur formalisht institucioneve të të ashtuquajturës Kosovë, ndërsa operacionet e tyre janë zhvendosur në Hagë dhe përbëhen nga gjyqtarë dhe prokurorë të huaj sërish tregon një një lloj mosbesimi në institucionet në Prishtinë”, thekson Çelliq.

Ai beson se Dhomat e Specializuara është dashur të jenë nën kujdesin e Këshillit të Sigurimit të OKB-së, e jo të sistemit të Kosovës.

Si problem tjetër ai thekson çështjen e frikësimit të dëshmitarëve, e cila filloi gjatë punës së Tribunalit të Hagës.

“Sidomos duke pasur parasysh përvojën me frikësimin e dëshmitarëve, me faktin se një situatë të tillë kemi pasur edhe në Gjykatën Ndërkombëtare për Krimet në Territorin e Ish-Jugosllavisë. Të përmendim aktakuzat dhe lirimet ndaj (Farmir) Limajt, (Ramush) Haradinajt. Këtu jam edhe më pak optimist”, thotë Çelliq.


Ai beson se zgjidhja e vetme për familjet dhe shoqatat e të rrëmbyerve dhe të zhdukurve është moslejimi i zhvillimit të procesit para kësaj gjykate në errësirë.

"Ajo që ndoshta duhet të bëjmë dhe çfarë mund të bëjmë është të sigurojmë që puna e kësaj Tribunali të mos zhvillohet në errësirë, por më tepër se si media ashtu edhe familjet dhe shoqatat e viktimave janë thjesht të interesuara që procesi të zhvillohet nën vëzhgimin e tyre, sepse ka thjesht një interes në publikun dhe interesin e familjeve të viktimave që të paktën të arrihet një lloj drejtësie, gjë që unë absolutisht dyshoj kur është fjala për këtë mekanizëm”, përfundon Çelliq.

Zvarritja e proceseve

Për avokatin nga Prishtina, Tom Gashi, kryefjala në punën e Dhomave të Specializuara është zvarritja.

"Ne të gjithë e dimë se po zvarritet. Por, duke pasur parasysh faktin se këtë gjykatë speciale mund ta trajtojmë edhe si ndërkombëtare, rastet e veprave penale dhe të akuzave për krime lufte dhe vepra të tjera penale nuk janë përfunduar asnjëherë në procedurat që kanë zgjatur më pak se pesë vjet. “Unë e kam theksuar vazhdimisht se këto gjykime do të zgjasin shumë dhe se gjykimet në Gjykatën Speciale do të zgjasin së paku edhe një vit – një vit e gjysmë”, thotë Gashi për Kosova online.


Dhe përkundër kësaj ai është i bindur se aktgjykimi i shkallës së parë në gjykimin kyç kundër Hashim Thaçit dhe tre ish-komandantëve të tjerë të UÇK-së mund të merret deri në fund të këtij viti ose më së voni në fillim të vitit të ardhshëm.

“Prokurori ka propozuar të gjithë dëshmitarët dhe afërsisht deri në mars apo prill të këtij viti ata do të kenë përfunduar dëshminë e tyre. Pastaj vjen faza kur avokatët mbrojtës dhe klientët propozojnë dhe marrin në pyetje dëshmitarët e mbrojtjes. Mendoj se gjatë këtij viti, e ndoshta edhe në fillim të vitit të ardhshëm do të përfundojë gjykimi”, beson thënë Gashi.

Duke komentuar deklaratën e ministres së Drejtësisë Albulena Haxhiu se duhet të krijohet një mekanizëm ndërkombëtar apo vendor për të monitoruar të paktën të drejtat e të akuzuarve, anshmërinë e gjykatës dhe rrethana të tjera, Gashi thotë se është një propozim i mirë, por aktualisht i pamundur.

“Kjo do të ishte shumë mirë, por tani për tani është pothuajse e pamundur pasi që nuk është paraparë fare në Ligjin për Gjykatën Speciale”, beson Gashi.


Ai mendon se kjo është dashur të merret në konsideratë nga deputetët që kanë votuar më 2 gusht 2015 për formimin e Dhomave të Specializuara dhe Prokurorisë.

“Ata pastaj duhet të mendojnë se çfarë do të ndodhë me këtë gjykatë, kush do të jetë në krye, si do të funksionojë... Në Kosovë kemi një Këshill Gjyqësor, por ai institucion nuk ka asnjë autoritet kur është fjala për Gjykatën Speciale me seli në Holandë, në Hagë”, thekson Gashi.

Pritjet të (pa)përmbushura

Ish-prokurori ushtarak, avokati Dragan Pashiq, beson se Dhomat e Specializuara pjesërisht i kanë përmbushur pritjet.

Gjyqin kundër Hashim Thaçit dhe tre oficerëve të lartë të ish-UÇK-së për akuzat për krime lufte të kryera jo vetëm në Kosovë, por edhe në territorin e Shqipërisë, ai e sheh si çështjen kyçe, por edhe më komplekse të gjykatës.

“Këtë vit pres që të përfundojë gjykimi në vazhdim, në të cilin akuzohen Hashim Thaçi dhe individë të tjerë. Pres gjithashtu që të fillojnë gjykimet e tjera, bazuar në përvojën e kaluar, sepse gjykimet e shkallës së parë zgjasin afërsisht një vit deri në një vit e gjysmë. E vërteta është se ky proces kundër Hashim Thaçit dhe tre bashkëpunëtorëve të tij, të cilët luajtën rol aktiv në të ashtuquajturën UÇK, është më kompleksi, sepse këto janë krime jo vetëm në territorin e Kosovës, por edhe në veri të Shqipërisë”, thekson Pashiq në bisedë për Kosovo online.


Ai kujton se aktualisht janë duke u zhvilluar procedura ndaj 16 personave të akuzuar për krime kundër njerëzimit, krime lufte dhe vepra të tjera të parapara me ligjet e Kosovës.

“Numri ndoshta do të jetë më i madh, por ajo që është evidente edhe tani është se Prokuroria e Specializuar po kryen hetime të plota, duke zbardhur krimet më të rënda. E gjithë kjo nuk do të kishte ndodhur nëse nuk do të ishte për Dik Marti, një politikan dhe avokat i famshëm zviceran, i cili në vitin 2010 përpiloi një raport mbi trajtimin çnjerëzor të civilëve dhe trafikimin e organeve njerëzore, që rezultoi në miratimin e një raporti të tillë nga Asambleja Parlamentare e Këshillit të Evropës dhe institucionet e tjera”, thotë Pashiq.

Duke komentuar aktakuzat e prokurorit dhe numrin e personave të akuzuar për krime lufte, Pashiq beson se numri duhet të ishte shumë më i madh.

“Pavarësisht se liderët e të ashtuquajturës UÇK janë ndjekur penalisht, sigurisht që ka një numër të madh të krimeve për të cilat vendi ynë dhe opinioni është në dijeni”, thekson ky ekspert.

Aty saktësohet se në Dhomat e Specializuara po zhvillohen edhe procedime për “pengim të drejtësisë”, ku përfshihet ndikimi ndaj hetuesve dhe personave të tjerë që kryejnë hetimin, si dhe frikësimi i dëshmitarëve.

“Dhe atje është një gjykatë shumë efikase, kështu që tashmë ka disa persona që janë dënuar përfundimisht për kanosje të dëshmitarëve dhe disa e kanë përsëritur këtë vepër penale, përfshirë Hashim Thaçin, ndaj të cilit po zhvillohet procedura për pengim të drejtësisë. Epo, Dhomat e Specializuara dhe Prokuroria e Specializuar e Kosovës kanë treguar veprim efikas”, tha Pashiq.


Në dhjetor, kujton ai, tre të akuzuar për këtë vepër penale arritën një marrëveshje me Prokurorinë për pranimin e fajësisë.

"Kështu që kemi aktgjykime përfundimtare lidhur me këto vepra penale," precizon Pashiq.

Ai vlerëson se, gjatë procesit deri tani, Dhoma e Specializuar pjesërisht ka përmbushur pritjet.

Ky përfundim nxirret duke analizuar aktgjykimin përfundimtar në rastin e Salih Mustafës, gjyqi i të cilit filloi më 15 shtator 2021 dhe përfundoi në fund të vitit të kaluar.

"Vendimi i shkallës së parë ishte 26 vite burg, ndërsa në procesin e ankesës dënimi u ul në 15 vite. Ky është deri tani i vetmi vendim përfundimtar. Lartësia e këtij dënimi, 15 vite, është dëshmi që ky gjykatë, përkatësisht Dhomat e Specializuara, nuk i kanë përmbushur plotësisht pritjet, pasi bëhet fjalë për krimet më të rënda. Salih Mustafa u dënua për privim të kundërligjshëm të lirisë, torturë dhe vrasje. Dhe ky është një dënim relativisht i butë," pretendon Pashiq.


Duke komentuar pretendimin e ministres së Drejtësisë së Kosovës Haxhiu se është e paprecedentë që Gjykata Speciale nuk i përgjigjet asnjë institucioni në Kosovë, dhe se është e nevojshme të krijohet një mekanizëm ndërkombëtar apo vendor që do të monitorojë të drejtat e të akuzuarve, paragjykimet e gjykatës dhe rrethanat tjera, Pashiq thotë se kjo është një deklaratë politike që nuk ka bazë ligjore.

“Dhomat e Specializuara të Kosovës dhe Prokuroria e Specializuar e Kosovës janë vetëm formalisht pjesë e sistemit juridik të Kosovës. Megjithatë, institucionet e Kosovës nuk kanë autoritet mbi këto institucione ligjore dhe as nuk i financojnë ato. Ato financohen nga Bashkimi Evropian, ose më saktë nga vendet e Bashkimit Evropian. Pra, nuk mund të ketë mbikëqyrje, udhëzim dhe kontroll nga asnjë organ i të ashtuquajturës Kosovë, përfshirë Kuvendin e Kosovës”, shpjegon Pashiq.