Dialogu në një pikë kthese ose status quo i ri: Çfarë pritet nga pasardhësi i Lajçakut?

Përfaqësuesja e Lartë e BE-së për Punët e Jashtme dhe Politikën e Sigurisë Kaja Kalas duhet të emërojë një pasardhës të Miroslav Lajçak si të dërguarin special të BE-së për dialogun Beograd-Prishtinë deri në fund të janarit. Është pothuajse e sigurt se negociatori i ri, ndryshe nga Lajçaku, do të jetë nga një vend që e ka njohur Kosovën dhe kandidati më i mundshëm për këtë post është diplomati danez Peter Sorensen. Ndonëse mendimet se si zgjedhja e tij do të ndikojë në rrjedhën e dialogut ndryshojnë, bashkëbiseduesit e Kosovo online bien dakord për një gjë - kushdo që të jetë i dërguari do t'i jepet një "patate e nxehtë" dhe do të përballet me sfida që nuk mund të zgjidhen lehtë.

Shkruan: Petar Rosiq

Pas gati pesë vitesh ndërmjetësim në dialogun midis Beogradit dhe Prishtinës, mandati i Miroslav Lajçakut përfundon më 31 janar. Ndër emrat më të përmendur në publik si pasardhës të tij janë ish-ministri i Jashtëm finlandez Peka Havisto dhe danezi Peter Sorensen.

Ish-presidenti slloven Borut Pahor u përmend më parë si një kandidat i mundshëm, por ai njoftoi se nuk do të kandidojë, duke përmendur disa faktorë, duke përfshirë mosmarrëveshjen me politikën zyrtare të BE-së për zgjerimin.

Ndërkohë, mediat finlandeze raportuan se Havisto është në proces të marrjes së një pozicioni të rëndësishëm në Kombet e Bashkuara në lidhje me Lindjen e Mesme, kështu që ka mbetur vetëm një opsion - diplomati danez Sorensen.

Sorensen ka përvojë të gjerë në rajonin e Ballkanit Perëndimor, pasi ka shërbyer si Përfaqësues Special i BE-së në Bosnje dhe Hercegovinë, dhe më parë ka shërbyer në Prishtinë në kuadër të misionit të UNMIK-ut, por edhe në Beograd, ku nga viti 2009 deri në vitin 2011 ka qenë përfaqësues personal i Përfaqësuesit të Lartë të atëhershëm të BE-së për Politikë të Jashtme dhe Siguri në Beograd, Javier Solana.

Megjithatë, ajo që tashmë është e sigurt është se i dërguari i ri do të merret ekskluzivisht me çështjen e dialogut Beograd-Prishtinë, për dallim nga Lajçak, i cili trajtoi edhe çështje të tjera rajonale. Aleksandar Shluka, bashkëpunëtor i OJQ-së “Nisma e Re Shoqërore”, vlerëson se një vendim i tillë është marrë para së gjithash për shkak të ngërçit të madh në dialog.

"Ajo që është e rëndësishme për zgjedhjen e të dërguarit të ri special është se ky post, me shumë gjasë, do të jetë i kufizuar vetëm për Kosovën dhe jo për të gjithë rajonin e Ballkanit Perëndimor. Mendoj se kjo vjen kryesisht sepse BE-ja tani dëshiron të përqendrojë punën e tij ekskluzivisht në dialog dhe që ai të merret vetëm me këtë, pasi kemi parë që dialogu ka pasur probleme të mëdha gjatë viteve të fundit," thotë Shluka për Kosovo online.

Ai kujton se kishte spekulime se Përfaqësuesja e Lartë e BE-së Kaja Kallas mund të merrte drejtpërdrejt kontrollin e dialogut, por se kjo nuk duket se po ndodh.

“Ishte një sinjal për mua se, për shkak të gjithë këtyre krizave, do të ishte i nevojshëm një dialog më vendimtar dhe se kjo mund të ishte zgjidhja. Tani ne shohim se Bashkimi Evropian ka hequr dorë nga kjo qasje, ndoshta sepse ata besojnë se ka shumë probleme të tjera më të rëndësishme," shpjegoi Shluka.

Shluka vlerëson se përzgjedhja e Sorensenit, apo e ndonjë të dërguari tjetër, nuk do të ndryshojë rrënjësisht rrjedhën e dialogut, duke qenë se roli i një të dërguari special brenda BE-së është shumë i kufizuar.

“Roli i tij, mandati i tij nuk ka shumë autonomi në punën e tij, kështu që ai nuk mund të vendosë për çështje të caktuara pa u konsultuar me të gjitha faktet relevante brenda Bashkimit Evropian. Bashkimi Evropian është një organizatë jashtëzakonisht komplekse, me aktorë të ndryshëm të përfshirë, nga Komisioni Evropian deri te Këshilli Evropian. Ka shumë interesa të ndryshme atje dhe është thjesht e pamundur të pritet që një individ, madje edhe më i miri në botë, do të jetë në gjendje ta zgjidhë vetë këtë lloj krize”, tha analisti.

Kur është fjala për Sorensen dhe prejardhjen e tij, Sluka beson se kjo nuk do të thotë domosdoshmërisht se ai do të jetë më i favorshëm për Prishtinën.

“Nëse e shikojmë nga perspektiva se ai vjen nga një vend që e njeh Kosovën, mund të thuhet se do të jetë më i favorshëm për Kosovën. Megjithatë, ajo që është interesante tani është pikërisht pozicioni i Danimarkës dhe tani kjo mosmarrëveshje aktuale për Grenlandën që do të ketë potencialisht me Amerikën dhe çështja e integritetit territorial sapo po riimponohet”, theksoi analisti.

Ai shton se Danimarka mund të ndryshojë qasjen ndaj Kosovës për shkak të kësaj situate.

“Nuk mendoj se do ta njohin Kosovën, por besoj se fakti që Sorensen vjen nga një vend që e njeh Kosovën nuk do të thotë në vetvete se ai do të jetë dashamirës ndaj Kosovës. Në fund të fundit, asnjëri prej tyre nuk duhet të jetë i njëanshëm ndaj njërës apo tjetrës palë”, ka theksuar Shluka.

Stefan Vlladisavlev, koordinator i programit të Fondacionit BFPE për Shoqëri të Përgjegjshme, pajtohet me të. Ai thotë për Kosovo online se për të ardhmen e dialogut nuk është e rëndësishme nëse i dërguari vjen nga një vend që e njeh pavarësinë e Kosovës apo jo, por se vullneti politik i Beogradit dhe Prishtinës për të marrë pjesë në proces është vendimtar.

“Ne kemi Lajçaku nga Sllovakia, nga një vend që nuk e njeh Kosovën. Para kësaj kishim Federica Mogherinin dhe Catherine Ashton, të cilat vijnë nga vendet që e njohin pavarësinë e Kosovës. Dialogu ka lëvizur dhe nuk ka lëvizur në mënyrë të barabartë, në varësi të vullnetit politik, kështu që nga vijnë diplomatët dhe cila është e kaluara e tyre me rajonin nuk do të jetë me rëndësi vendimtare," vëren Vlladisavlev.

Ai thekson se diplomatët skandinavë janë marrë me rajonin në të kaluarën dhe kanë përvojë dhe se zgjedhja e tyre për këtë pozicion nuk do të jetë surprizë.

“Të kujtojmë Marti Ahtisarin. Ne e dimë se kjo është një temë jo e panjohur për ta. Megjithatë, fillimisht me zgjatjen e mandatit të Lajçakut dhe më pas me tërheqjen nga gara të disa prej kandidatëve potencialë që shiheshin si favorit, më duket gjithnjë e më shumë se kushdo që merr drejtimin e dialogut po merr përsipër një patate të nxehtë kjo ngre pyetjen nëse dhe si mund do të zbërthehet në periudhën e ardhshme", thotë Vlladisavlev.

Ai shton se zgjedhja e të dërguarit varet edhe nga mënyra sesi SHBA-ja do t'i qaset çështjes së marrëdhënieve ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës. Sipas vlerësimit të tij, nuk nevojitet vetëm një diplomat që do të ketë aftësi të komunikojë me të dyja palët, por edhe një diplomat që do të gjejë mënyrën për të krijuar komunikim me Uashingtonin.

Duke komentuar njoftimet nga BE-ja se i dërguari i ardhshëm do të merret ekskluzivisht me çështjet e dialogut, dhe jo me çështjet e tjera në rajon, Vlladisalev vë në dukje se fokusi i Lajçak ishte kryesisht në dialog.

“Duket se Miroslav Lajçak ishte i shqetësuar në radhë të parë me dialogun dhe se ai ishte diku, mbi të gjitha, më i njohuri dhe më i përfshirë në vetë atë proces. Ajo që mbetet dhe është shumë e rëndësishme të theksohet, është procesi i zgjerimit. Emërimi i Komisionerit të Zgjerimit është një rol i ri dhe ai do të ketë shumë më shumë punë për të bërë në këtë anë. Kjo është arsyeja pse i dërguari ndoshta do të fokusohet më shumë në çështje specifike, përkatësisht në çështjen e dialogut, sepse ne nuk kemi sfida të tjera të hapura dypalëshe të atij lloji në rajonin e Ballkanit Perëndimor”, përfundoi Vlladisavlev.

Profesori i Marrëdhënieve Ndërkombëtare në Universitetin e Prishtinës, Afrim Hoti, vlerësoi për Kosovo online se Miroslav Lajçak nuk ka qëndrim neutral për çështjen e dialogut Beograd-Prishtinë dhe se pasardhësi i tij duhet të vijë nga një vend që ka ndikim më të madh në BE, por rolin kryesor do ta ketë kreu i diplomacisë evropiane, Kaja Kallas.

Edhe pse kishte dyshime për neutralitetin e tij, Hoti e pranon se Lajçak ka arritur disa suksese.

“Sidoqoftë, duhet të themi se ai ishte i suksesshëm, së paku sepse arriti të udhëheqë procesin dhe të arrijë marrëveshje mes kryeministrit të Kosovës Kurti dhe presidentit serb Vuçiq. Në këtë kuptim, mendoj se ky ishte suksesi më i madh i zotit Lajçak”, theksoi bashkëbiseduesi ynë.

Duke folur për të ardhmen e dialogut, Hoti ka paraqitur dy skenarë të mundshëm për hapat e ardhshëm të Bashkimit Evropian.

“E para është se BE-ja do të emërojë një person që do të vijë nga një vend që e njeh pavarësinë e Kosovës, por mbi të gjitha nga një vend që ka ndikim dhe fuqi në BE. Ky do të ishte skenari i parë”, tha Hoti.

Megjithatë, shton ai, skenari i dytë është më i mundshëm.

“Unë mendoj se për shkak të çështjes vërtet të komplikuar, BE-ja do të zgjedhë skenarin e dytë, që do të thotë se dialogu do të drejtohet drejtpërdrejt nga zonja Kallas. Pra nuk do të ketë fare ndërmjetës”, ka përfunduar Hoti.

Edhe pse nuk beson se Kallas do t'i udhëheq negociatat, Aleksa Grubeshiq nga Qendra për Stabilitet Social është dakord se ajo do të luajë një rol të rëndësishëm në dialogun ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës.

“Duke pasur parasysh që Komisioneri për Punë të Jashtme dhe Politikë të Sigurisë është ish-kryeministrja e Estonisë Kaja Kallas, mund të pritet që negociatori i ardhshëm të jetë nga një vend që e njeh Kosovën, ndryshe nga Sllovakia prej nga është Lajçak”, thotë Grubeshiq për Kocovo online.

Ai thekson se një zgjedhje e tillë dërgon një sinjal të qartë për politikën e Bashkimit Evropian ndaj çështjes së Kosovës.

“Përveç njohjes së pavarësisë së Kosovës nga Estonia, Kallas personalisht ndjek një agjendë në të cilën politika e Kosovës së pavarur duhet të zbatohet deri në fund me çdo kusht dhe se ky dialog duhet të çojë ekskluzivisht në fitimin e pavarësisë së plotë të Kosovës”, shpjegon analisti.

I pyetur nëse zgjedhja e një negociatori të ri mund të sjellë përparim në dialog, bashkëbiseduesi ynë është përgjigjur se nuk beson se do të ndryshojë diçka për Serbinë.

“Të paktën nuk do të sjellë asgjë të mirë. E kam fjalën, natyrisht, për Brukselin. Ajo që unë pres më shumë në këtë rast është një ndryshim në politikën e Uashingtonit, ose që ndoshta një nga negociatorët e tyre dhe iniciativa politike e Trump do të çojë në disa përmirësime," tha ai.

Ai kujtoi periudhën kur i dërguari i posaçëm i Presidentit Trump, Richard Grenell, luajti një rol të rëndësishëm në dialogun midis Beogradit dhe Prishtinës, i cili, sipas tij, pati një ndikim pozitiv në situatën.

“Kjo është diçka që u shkon për shtat serbëve, sepse ne jemi pala që përmes Ballkanit të Hapur po inicojmë të zgjidhim gjithçka përmes ekonomisë dhe t'i lëmë mënjanë këto konflikte, të shohim se si mund ta normalizojmë situatën, t'u japim të gjithë qytetarëve, edhe për serbët edhe për shqiptarët, të bëhet më mirë”, thotë Grubeshiq.

Ai sugjeron se një nismë më e madhe e SHBA-së mund të sjellë rezultate më të mira sesa qendrimi i  BE dhe thekson se nuk pret shumë nga Brukseli dhe negociatorët e tij.

“Nga vetë Bashkimi Evropian dhe negociatorët e tij të imponuar, mund të presim vetëm fjalë boshe që nuk do të mbështeten me asgjë”, përfundon ai.