Dymbëdhjetë vjet nga Marrëveshja e Brukselit dhe pa AKS: A është vërtet BE e pafuqishme?

Atë që Komisioni Evropian e pa 12 vjet më parë si një marrëveshje historike që i hap rrugën Serbisë dhe Kosovës drejt përparimit në integrimet evropiane, sot është një dokument që Beogradi dhe Prishtina e shohin krejt ndryshe. Nga këndvështrimi i Beogradit, formimi i Asociacionit të Komunave Serbe, i cili u përkufizua me Marrëveshjen e Brukselit si obligim i Prishtinës, është parakusht për fillimin e normalizimit thelbësor të marrëdhënieve, për qeverinë ende aktuale në Prishtinë, AKS nuk është një temë që duhet të jetë në qendër të marrëdhënieve mes dy palëve. Në parim, BE-ja i përmbahet qëndrimit se AKS "duhet të formohet pa vonesë", por çdo vonesë e re qartazi nuk i shkakton dhimbje koke.

Shkruan: Dushica Radeka Gjorgjeviq

Duke shpjeguar se si u arrit marrëveshja më 19 prill 2013, ish-përfaqësuesja e lartë e Bashkimit Evropian për politikë të jashtme, Catherine Ashton, tha vitin e kaluar se kishte pyetur palët në dialog se si të sigurojnë që serbët në veri të Kosovës të krijojnë marrëdhënie me Prishtinën dhe të kenë zërin e tyre kur Beogradi të tërhiqet nga prania e tij në veri, për të cilën përgjigja ishte - ideja e Asociacionit të Komunave Serbe.

Ideja u përkthye në Marrëveshjen e Parë për Parimet që Rregullojnë Normalizimin e Marrëdhënieve ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, dhe ajo u iniciua nga kryeministrat e Serbisë dhe Kosovës në atë kohë, Ivica Daçiq dhe Hashim Thaçi.

Në qershor të vitit 2013, themelimi I AKS u bë obligim ndërkombëtar i Kosovës sepse Parlamenti i Kosovës ratifikoi Marrëveshjen e Brukselit, por fjalët paralajmëruese që erdhën nga Brukseli ndër vite se themelimi i Asociacionit ishte obligim ligjor i Prishtinës ishin të paparë, ndërsa paralelisht AKS u përmend ekskluzivisht në mënyrë negative nga publiku kosovar.

Drejtori i Institutit për Studime Evropiane në Beograd, Slobodan Zeçeviq, thotë për Kosovo online se autoritetet në Prishtinë nuk kishin interes për zbatimin e Marrëveshjes së Brukselit sepse qëllimi i tyre ishte që serbët të largoheshin ngadalë nga Kosova. Shqiptarët e Kosovës, beson ai, do të duhej të themelonin AKS nëse Bashkimi Evropian do të kishte bërë më shumë presion mbi ta.

Zeçeviq thekson se arsyeja e vetme pse sot nuk ka AKS është se në Prishtinë ajo “thjeshtësisht u paraqit si Republika Srpska”.

"Arsyeja është se AKS është baza që serbët të qëndrojnë në Kosovë, veçanërisht në veri ku serbët janë kompakt dhe kjo nuk ishte në interesin e tyre. Qëllimi i tyre ishte që serbët të largoheshin ngadalë dhe të largoheshin nga Kosova dhe të shkonin në Serbi. Shqiptarët në Kosovë në fakt nuk kishin asnjë interes, ata nuk donin ta zbatonin atë marrëveshje", vlerëson ai.

Nëse Bashkimi Evropian do të kishte qenë më energjik dhe do të kishte bërë më shumë presion mbi shqiptarët, shton ai, ata do të duhej të mendonin për zbatimin e Marrëveshjes së Brukselit dhe krijimin e Asociacionit të Komunave Serbe.

“Meqë e panë që BE-ja nuk parasheh ndonjë sanksion të fortë ndaj tyre, ata e shfrytëzuan situatën për të arritur qëllimin e tyre dhe mendoj se qëllimi i tyre afatgjatë në kuptimin politik është ai që tha Franjo Tuxhman - nën tre për qind të serbëve në Kroaci, domethënë nën tre ose dy për qind të serbëve në Kosovë, dhe kështu problemi është zgjidhur. Pra, fajin për faktin se kjo marrëveshje nuk u zbatua e kanë edhe shqiptarët, edhe Bashkimi Evropian, dhe fajin më të vogël e ka Serbia, e cila u pajtua me një kompromis shumë të vështirë dhe të pafavorshëm për të, sepse veriun e Kosovës ia la një bashkimi të ardhshëm Asociacionit të komunave serbe, i cili nuk u krijua kurrë”, thekson bashkëbiseduesi.

Me arritjen e Marrëveshjes së Brukselit, sipas Marko Milenkoviqit nga OJQ-ja “Iniciative e Re shoqrore”, në atë moment u krijua vrull në terren. Ai përkujton se komuniteti serb e ka pranuar, ndonëse jo me vullnet të madh, integrimin në sistemin e Kosovës dhe se ka ndodhur ndër vite, por që gjatë gjithë kohës ka munguar Bashkimi i Komunave Serbe.

AKS, shton ai, është dashur të sigurojë mekanizma shtesë për komunitetin serb kur është fjala për vetëqeverisjen dhe organizimin e institucioneve shëndetësore, arsimore dhe të tjera që funksionojnë në kuadër të sistemit të Republikës së Serbisë. Duke qenë se këto mekanizma mungonin, integrimi nuk u zhvillua deri në fund.

Nën ndikimin e veprimit jokonstruktiv të Prishtinës, qeverisë së kaluar të Albin Kurtit, shumë hapa të njëanshëm në vitet e fundit, si dhe për shkak të mos formimit të AKS, sipas Milenkoviqit, u shpërbë dialogu dhe integrimi që u zhvillua pas Marrëveshjes së Brukselit.

Afrim Hoti, profesor i marrëdhënieve ndërkombëtare në Universitetin e Prishtinës, thotë se Beogradi dhe Prishtina, duke e nënshkruar marrëveshjen në vitin 2013, si dhe në vitin 2015, e që u vërtetua sërish me Marrëveshjen e Ohrit, shprehën gatishmërinë e tyre, por që në realitet mungonte gatishmëria nga të dyja palët për zbatimin e dispozitave që dalin nga ato marrëveshje.

"Institucionet e Kosovës nuk e kanë formuar Asociacionin e Komunave Serbe, ndërsa pala serbe ka organizuar fushata kundër njohjes së Kosovës dhe gjëra të tjera. Duket se hapat e ndërmarra nga njëra palë janë bërë si arsye që pala tjetër të mos e zbatojë marrëveshjen. Kjo, për mendimin tim, është arsyeja kryesore pse jemi sot këtu dhe pse nuk ka zbatim aktual të marrëveshjes", tha Hoti për Kosovo online.

Sipas tij, Bashkimi Evropian e ka kuptuar këtë situatë si një mësim, që të mos përsëritet më dhe ai beson se institucionet e reja në Bruksel tani do të fillojnë zbatimin e duhur të marrëveshjes.

Duke folur për qëndrimin e shoqërisë në Kosovë për formimin e AKS, Hoti thotë se “shoqëria kosovare është dakord me zbatimin dhe krijimin e një subjekti të tillë”.

“Liderët kosovarë, përfshirë edhe kryeministrin aktual, kanë dhënë pëlqimin për marrëveshjen pjesë e së cilës është edhe Asociacionin i Komunave Serbe. Në këtë drejtim edhe shoqëria kosovare pajtohet me zbatimin dhe krijimin e një subjekti të tillë, sepse një subjekti të tillë i është dhënë pëlqimi i të gjitha palëve, përfshirë edhe kreun e Vetëvendosjes”, thotë Hoti.

Analisti politik Visar Ymeri, megjithatë, së fundi deklaroi se Vetëvendosje, me kundërshtimin e saj ndaj Asociacionit, e paraqiti AKS si një përbindësh. Ymeri beson se Kosova nuk duhet të frikësohet nga themelimi i AKS, sepse kjo nuk do të jetë shkatërruese për Kosovën, e megjithatë, pyetja është se sa kohë do të duhet që imazhi i "AKS si përbindësh" të ndryshojë.

Zeçeviq beson se kjo nuk do të jetë e mundur derisa të jetë Albin Kurti në pushtet, sepse angazhimi i tij programor është që të ketë sa më pak serb në Kosovë.

“AKS është bërë qëllimisht një përbindësh në opinionin shqiptar për të homogjenizuar kombin shqiptar kundër Komunitetit, pra kundër mbijetesës së serbëve në territorin e Kosovës dhe kundër Kosovës multietnike. Kjo pamje mund të ndryshonte nëse Kurti nuk do të ishte në pushtet dhe nëse do të vinte një qeveri tjetër që do t'i tregonte popullit shqiptar se nuk është aq e tmerrshme në fund të fundit. Ndonëse edhe qeveria e re do të duhej të ishte nën një presion të Bashkimit Evropian për të realizuar Asociacionin e Komunave Serbe, në mënyrë që të mund të justifikohej para opinionit shqiptar se BE-ja po kërkon prej tyre dhe se ata duhet të pajtohen me këtë”, vlerëson Zeçeviq.

Sipas Milenkoviqit, çdo ndryshim do të kërkojë një qasje të re, para së gjithash nga bashkësia ndërkombëtare, me një ndikim më konkret te aktorët politikë, në radhë të parë nga Prishtina, për të ndryshuar narrativat e kontaminuara.

“Gjërat për të cilat është rënë dakord në dialog, dhe mbi të gjitha Asociacioni i Komunave Serbe, janë kontaminuar nga Prishtina dhe mendoj se ky është një proces i pakthyeshëm. Do të jetë e vështirë për ndonjë opsion tjetër politik nga Prishtina të formojë AKS, jo sepse është ndonjë mekanizëm që do t'i heq të drejtat e pjesës shqiptare të shoqërisë, por sepse termi 'komunitet është i ndotur dhe i ndotur në vetvete shumë negativ. Një gjë e ngjashme ka ndodhur me gjithë komunitetin serb. E gjithë historia rreth serbëve të Kosovës është disi e kontaminuar, me shumë reagime negative brenda shoqërisë kosovare. Këtu nevojitet vërtet një qasje tjetër”, thekson Milenkoviq.

Ndryshe, përveç AKS, e cila duhet të ketë kryetar, nënkryetar, Kuvend, Këshill..., mbikëqyrje të plotë mbi fushat e zhvillimit ekonomik, arsimit, shëndetësisë, urbanizmit dhe zhvillimit rural, Marrëveshja e Brukselit parasheh edhe integrimin e policisë në veri në kuadër të Policisë së Kosovës, si dhe integrimin e gjyqtarëve dhe prokurorëve serbë në sistemin gjyqësor të Kosovës, të cilin pala serbe e përmbushi me kalimin e kohës.

Gjithashtu, sipas marrëveshjes, komandanti rajonal i policisë për katër komunat në veri ku serbët përbëjnë shumicën e popullsisë (Mitrovica e Veriut, Zveçani, Zubin Potok dhe Leposaviqi) duhet të jetë serb i Kosovës.

Ndryshimi në terren ndodhi në nëntor të vitit 2022, kur serbët e punësuar në këto institucione u larguan nga institucionet e Kosovës në shenjë revolte për shkak të politikës së Prishtinës ndaj bashkombasve të tyre.