A është licencimi sipas modelit të MTS-it dhe Elektrosever-it një alternativë ndaj shfuqizimit të institucioneve serbe në Kosovë?

​​​​​​​Pavarësisht dënimeve të qarta nga bashkësia ndërkombëtare, autoritetet në Prishtinë nuk heqin dorë nga mbyllja e institucioneve serbe, veçanërisht atyre në veri. Nuk mbyllen më vetëm ndërmarrjet komunale dhe qendrat për punë sociale, por edhe objektet sportive. Dje ishte në radhë edhe Kryqi i Kuq. Bashkëbiseduesit e portalit Kosovo online paralajmërojnë se në këtë mënyrë po zhduken gradualisht të gjitha ato "shtylla" që ishin menduar të përbënin Bashkësinë e Komunave Serbe. Si një zgjidhje e mundshme për mbijetesën e këtyre institucioneve dhe ndërmarrjeve, shihet licencimi i tyre sipas modelit të MTS-it dhe Elektrosever-it, të cilin e kanë zbatuar më parë këto dy entitete.

Shkruan: Gjorgje Baroviq

Nuk ka asnjë ambasadë apo organizatë ndërkombëtare që nuk e ka dënuar hyrjën me forcë dhe mbylljen e institucioneve serbe në veri. Por, pa asnjë dobi. Vendosmëria e autoriteteve në Kosovë është e tillë që serbët në Kosovë vetëm pyesin se çfarë është në radhë, ndërsa shumica frikësohen se mund të jenë arsimi dhe shëndetësia.

Licencimi i institucioneve serbe mund të jetë zgjidhje, ndërsa shembuj janë MTS dhe Elektrosever.

MTS sh.p.k operon në territorin e Kosovës që nga viti 2016 si rezultat i Marrëveshjes së Brukselit të arritur ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës.

Prishtina ka tentuar disa herë deri më tani ta ndalojë funksionimin e kësaj kompanie.

Goditjen më të madhe kjo kompani e përjetoi në korrik të vitit 2023, kur Agjencia për Regjistrimin e Bizneseve në Prishtinë (ARBK) mori vendim për ta shuar këtë kompani.

Megjithatë, ky vendim u anulua.

„Jo vetëm që do të mbetemi, por kemi plane ambicioze për të zgjeruar veprimtarinë në këtë territor, ashtu siç kemi bërë në tre vitet e fundit. Jini të sigurt që do të arrijmë qëllimin tonë për të qenë operatori numër një në çdo territor – dhe jini të sigurt se do të jemi edhe këtu operatori numër një“, kishte deklaruar atëherë Lluçiq.

Gjatë një vizite të fundit në Mitrovicën e Veriut, drejtori i MTS-it përsëriti se kjo kompani do të insistojë në marrjen e licencës së tretë, por gjithashtu u shprehu mbështetje të fuqishme punonjësve të saj, pavarësisht presioneve në rritje nga administrata e Albin Kurtit, e cila, siç tha ai, përpiqet të vështirësojë punën e institucioneve serbe, përfshirë edhe MTS sh.p.k.

Kompania tjetër serbe, Elektrosever, një kompani në pronësi të Serbisë, u themelua më 22 qershor 2022 me qëllim që të furnizojë me energji elektrike konsumatorët në katër komunat me shumicë serbe në veri të Kosovës.

Në një komunikatë të Shërbimit Evropian për Veprim të Jashtëm (EEAS) u bë e ditur se negociatorët kryesorë të Beogradit dhe Prishtinës në Bruksel kishin rënë dakord për një plan veprimi për zbatimin e marrëveshjeve për energjinë në kuadër të dialogut të lehtësuar nga BE. Plani i veprimit, siç thuhej në njoftim, përcakton një afat kohor të qartë dhe hapa konkretë për zbatimin e marrëveshjeve të energjisë të vitit 2013 dhe 2015. Të dyja marrëveshjet, thuhej më tej, janë zbatuar vetëm pjesërisht, me elemente të rëndësishme që mbeten ende të pazgjidhura.

Procesi politik

Kryetari i Komunës së Shtërpcës, Dallibor Jevtiq, vëren me hidhërim se kryeministri Albin Kurti po udhëheq një “proces politik” në mandatin e tij teknik dhe me vetëdije mbyll institucionet serbe me qëllim që të eliminojë arsyen e formimit të Bashkësisë së Komunave Serbe.

“Kurti e nisi procesin e mbylljes së të gjitha institucioneve serbe në Kosovë me qëllim që një ditë në Bruksel të mund të thotë se nuk ka nevojë të formohet Bashkësia e Komunave Serbe sepse institucionet serbe nuk ekzistojnë më”, thekson Jevtiq në fjalimin e tij për Kosovo online.

Megjithatë, ai thekson se institucionet përbëhen nga njerëz, dhe "ata janë ende aty".

"Mbyllja me forcë e objekteve është një hap që mund ta mbyllë fizikisht një institucion, por praktikisht ato do të ekzistojnë për sa kohë që këta njerëz ekzistojnë dhe për sa kohë që këta njerëz marrin paga për punën që bëjnë. Në këtë kontekst, BKS është diçka për të cilën do të këmbëngulim, sepse është një hap drejt zgjidhjes së statusit të të gjitha atyre institucioneve që Kurti po përpiqet t'i mbyllë", thotë Jevtiq.

Ai beson se mbyllja e institucioneve serbe është një “proces politik i etno-nacionalistit Albin Kurti dhe regjimit në Prishtina” që nuk çon në një zgjidhje, por në krijimin e problemeve.

Për komunitetin serb, një zgjidhje e mundshme mund të jetë licencimi i institucioneve.

Jevtiq thotë se aktualisht është një “zgjidhje praktike” që do t’u lejonte serbëve në Kosovë të funksiononin normalisht deri në momentin kur të formohet Bashkësia e Komunave Serbe.

"Sigurisht, në praktikë është shumë mirë të gjesh zgjidhje që do t'u mundësojnë institucioneve të caktuara të funksionojnë, siç është çështja e zgjidhjes së problemit të faturimit të energjisë elektrike, dhe tani ekziston kompania Elektrosever, siç ishte mënyra e zgjidhjes së çështjes së telekomunikacionit në zonat serbe, kështu që MTS mori një licencë. Pra, këto zgjidhje janë të mirëseardhura në këtë moment dhe janë zgjidhje praktike për situatën në të cilën ndodhemi. Sepse nuk duam të futemi në një situatë ku qytetarët mbeten pa telekomunikacion dhe pa energji elektrike, por edhe pa shërbime të tjera që ata kanë nevojë t'i marrin", tha Jevtiq.

Në të vërtetë, ai është skeptik se Kurti do ta pranonte përpjekjen për të licencuar institucionet serbe.

"Nëse e pyetni, mund të jeni të sigurt se ai do të jetë kundër kësaj. Dhe ai ishte kundër që Elektrosever të jetë një kompani e veçantë, që të kemi MTS në Kosovë dhe Metohi, që të kemi çdo gjë që në një farë mënyre ka parashtesën e një kompanie serbe", tha Jevtiq.

Ai thekson se qytetarët e Shtërpëcit janë “viktima të atij procesi”.

"Komuna e Shtërpcës ka kërkuar për më shumë se tre vjet që të marrë një licencë për formimin e një kompanie publike lokale. Dhe kjo është provë dhe konfirmim se Kurti nuk dëshiron t'i japë fare këto licenca. Por, për të mbrojtur qytetarët tanë dhe shërbimet që ata duhet të kenë, licencimi mund të jetë pjesë e atij procesi dhe praktikisht zgjidhja e një pjese të atij problemi. Në fund të fundit, nëse do ta kishim formuar BKS, të gjitha këto çështje do të ishin zgjidhur dhe nuk do të ishim në një situatë ku dikush po e përdor të gjithë këtë proces për qëllime politike dhe me qëllim të krijimit të tensioneve", theksoi ai. është Jevtiq.

I fundit në një seri lëvizjesh të njëanshme nga autoritetet e Kosovës ishte bastisja e djeshme në ambientet e Kryqit të Kuq në Gazivodë.

Jevtiq shpjegon se ky është pikërisht një shembull i standardeve të dyfishta të Prishtina-s, sepse është një organizatë ndërkombëtare që nuk ka nevojë për licencë për të punuar.

“Një organizatë ndërkombëtare, Kryqi i Kuq i Serbisë, një organizatë që njihet ndërkombëtarisht, tani po trajtohet ndryshe dhe nuk ka nevojë për licencë. Thjesht, një organizatë e njohur ndërkombëtarisht duhet të jetë e pranishme, veçanërisht një organizatë që merret me çështje humanitare. Pra, e tëra çfarë po bën Kurti është të konfirmojë se gjithçka ka një sfond politik me qëllim krijimin e tensioneve dhe veçanërisht zhvendosjen e popullsisë serbe”, përfundon Jevtiq.

Zhvlerësimi i BKS-së

Edhe bashkëpunëtori i OJQ-së “Nisma e Re Shoqërore”, Marko Millenkoviq, vlerëson se veprimet e vazhdueshme të autoriteteve në Prishtinë çojnë drejt krijimit të një “realiteti të ri” në veri dhe zhgënjimit të integrimit të komunitetit serb, por gjithashtu edhe të vetë ekzistencës së Bashkësisë së Komunave Serbe.

“Përmes marrjes së njëanshme dhe ndërprerjes së funksionimit të këtyre institucioneve që funksionojnë në kuadër të sistemit serb, tërë procesi i integrimit po humbet kuptimin. Komuniteti serb po vendoset në një pozitë shumë të keqe sa i përket shërbimeve themelore, të cilat çdo qytetar duhet të ketë të drejtë t’i ketë. Prandaj, është e nevojshme të sigurohen alternativa të përshtatshme dhe përmes një marrëveshjeje thelbësore dhe negociatash siç kemi pasur më herët përmes MTS-it apo Elektrosever-it, të sigurohet një alternativë e vërtetë për qytetarët, e vetëm pastaj të fillohet me mbylljen apo pengimin e funksionimit të institucioneve të caktuara,” thotë Millenkoviq për Kosovo online.

Ai thekson se një marrëveshje politike është e nevojshme për funksionimin e qetë të institucioneve serbe.

“Nuk është çështje e natyrës teknike, siç kemi pasur në periudhën e mëparshme, siç e kanë paraqitur institucionet e Kosovës. Është çështje e një marrëveshjeje politike, si në situatat e mëparshme me MTS dhe Elektrosever. Është e nevojshme që të dyja palët të bien dakord për disa parime dhe të zhvillojnë një dialog mbi këto tema, sepse kjo është diçka që e patëm si një proces të suksesshëm”, thekson Millenkoviq.

Ai shpjegon se për momentin ka më shumë të panjohura rreth institucioneve të mbyllura, si dhe fatit të punonjësve.

"Punonjësit duhet të integrohen, por edhe modeli për funksionimin e këtyre kompanive, gjë që është e vështirë të parashikohet për momentin, duke pasur parasysh se nuk kemi pothuajse asnjë bashkëpunim politik apo përparim në dialog", specifikon bashkëpunëtori i OJQ-së "Nisma e Re Shoqërore".

Millenkoviq thotë se lëvizjet e njëanshme të Prishtines, pavarësisht faktit se ato dënohen nga bashkësia ndërkombëtare, synojnë ndryshimin e situatës në terren.

“Që gjërat që duhet të përfshihen në BKS duhet të anulohen deri diku dhe të ketë sa më pak nga ato institucione potenciale që punojnë brenda Republikës së Serbisë, të cilat duhet të mbulohen nga ky komunitet. Me ndryshimin e situatës në terren, ne po hyjmë në një pozicion më të keq negociues për komunitetin serb përmes një dialogu të mundshëm në periudhën e ardhshme, por edhe në pakuptimësinë e BKS-së”, thekson Millenkoviq.

Përgjigjet e Brukselit

Nga ana tjetër, analisti politik nga Prishtina, Shkëlzen Maliqi, është jashtëzakonisht pragmatik.

Ai beson se të gjitha pyetjet dhe dyshimet që lidhen me fatin e institucioneve serbe në Kosovë duhet të kërkohen në Bruksel dhe vlerësoi se pjesa më e madhe e marrëveshjes është arritur tashmë, por se nevojitet edhe vullneti për të përfunduar procesin e normalizimit.

"Nuk i di detajet teknike të asaj që u ra dakord në Marrëveshjen e Brukselit dhe asaj që nuk u ra dakord, ka variante të ndryshme, por e di që pothuajse të gjitha marrëveshjet u arritën në Bruksel dhe të gjitha u nënshkruan. Ndoshta ka dy ose tre që nuk u nënshkruan, ato duhet të rishikohen më parë. Pra, vetëm duhet të ketë vullnet për të përfunduar atë proces", thotë Maliqi për Kosovo online.

Sipas tij, procesi i normalizimit nuk mund të përfundojë derisa të vendoset për, siç tha ai, çështjen më të rëndësishme, nëse Serbia do ta njohë Kosovën de jure apo vetëm de facto apo aspak.

“Dhe nëse pala e Kosovës dhe ajo serbe do ta zbatojnë marrëveshjen e arritur gojarisht, si dhe nëse Brukseli mund ta vazhdojë atë në këtë situatë. Nuk ka mundësi tjetër. Nuk mund të bëjë gjithçka nga fillimi”, specifikoi Maliqi.

Vazhdimi i dialogut, pohon ky analist, do të varet nga marrëveshja në lidhje me Ukrainën.

Ai është i bindur se kjo zgjidhje do të zgjidhë shumë çështje të tjera të hapura në botë, përfshirë edhe Kosovën.

"Nuk janë vetëm Ukraina dhe Kosova, ka rreth njëzet vende të tjera, përfshirë një duzinë vendesh arabe në Lindjen e Mesme që janë në rrëmujë pas luftërave, si Siria. Prandaj, duhet të gjendet një zgjidhje për këto situata", thotë Maliqi.

Ai thekson se edhe BKS duhet të formohet sepse është pjesë e marrëveshjes së arritur.

"Në veri të Kosovës, serbët janë shumicë dhe ata do të duhet të kenë vetëqeverisjen e tyre lokale - sido që të quhet. Bashkësia e komunave serbe ishte një kompromis që ishte shkruar si i tillë që nga koha e Ahtisaarit. Zgjidhjet praktike mbetën", tha Maliqi.

Ai shpjegon se mbetet pyetja se cilat kompetenca do t'i delegohen komunitetit serb nga autoritetet qendrore në Prishtinë, por kujton se disa kompetenca ekzistojnë tashmë brenda komuniteteve lokale.

"Komunat në Kosovë kanë shumë autorizime, ato nuk janë gjithmonë të varura. Për shembull, sistemi shkollor në këto komuna të tjera është nën juridiksionin e vetëqeverisjes lokale. Nëse ka vullnet dhe nëse ka dëshirë, kjo mund të bëhet. Serbia është disi e kushtëzuar, duhet të zgjidhë çështjen e marrëdhënieve me Kosovën nëse dëshiron të anëtarësohet në BE, por Vuçiq gjithmonë ulet në dy karrige", tha Maliqi.

Populizmi i Prishtinës

Një njohës i mirë i (pa)mundësive të Kosovës, politologu Ognjen Gogiq është i bindur se mbyllja e institucioneve serbe në Kosovë është pjesë e politikës populiste të Prishtinës.

Kjo është arsyeja pse ai dyshon se është e mundur të arrihet një marrëveshje për mbijetesën e tyre në këtë moment. Ai sheh një shans vetëm në faktin se ata janë “të njohur” për sistemin e Kosovës.

"E gjithë kjo tani është shumë e vështirë sepse Prishtina këmbëngul t'i mbyllë ato. Por në fakt mund të jetë një mënyrë për t'i mbrojtur ato në sistemin e Kosovës, për t'i njohur ato si të ligjshme në një farë mënyre, siç njihet Universiteti i Mitrovicës, madje edhe shkollat ​​dhe institucionet shëndetësore. Ato njihen në mënyrë delikate nga disa struktura qeveritare në Kosovë dhe kjo i mbron ato. Tani, në këtë situatë kur Kosova udhëheq një politikë populiste të mbylljes së institucioneve serbe në një mënyrë teatrale, me polici që as nuk është e nevojshme, është shumë e vështirë të arrihet një marrëveshje për këtë", thekson Gogiq për Kosovo online.

Ai e sheh mundësinë e mbijetesës së këtyre institucioneve në licencimin e tyre, por beson se procesi është tepër vonë.

"Kur bëhet fjalë për institucionet e Serbisë në Kosovë, kryesisht humbasin mundësi për të licencuar ndoshta disa kompani publike në kohë më paqësore, për të njohur përgjithësisht disa institucione serbe që veprojnë përmes rendit ligjor të Kosovës. Kjo mund të bëhej dhe në disa situata u bë. Për shembull, Posta në Graçanicë kishte një licencë. Kjo mund të ishte bërë kur serbët ishin në institucionet në veri të Kosovës dhe në përgjithësi kur qeveria qendrore në Prishtina ishte më e hapur ndaj iniciativave të tilla", theotë Gogiq.

Ai beson se pyetja kryesore do të jetë se me cilat institucione është e mundur të arrihet një marrëveshje.

“Kur bëhet fjalë për të gjitha institucionet e Serbisë që ende veprojnë në Kosovë ose janë mbyllur së fundmi, ato që janë në pozicionin më të mirë janë ndoshta kompanitë e shërbimeve publike sepse janë të vetmet në ato zona”, beson ky politolog.

Si shembull, ai jep Ndërmarrjen Publike të Shërbimeve në Shtërpcë, e cila mbijetoi sepse ishte në interes edhe të shqiptarëve.

"Kur pati një dialog për dinarin, për transaksionet e pagesave, një nga propozimet ishte licencimi i Bankës së Kursimeve. Kjo u propozua nga pala serbe si zgjidhje, por pala e Kosovës nuk dëgjoi, edhe pse edhe shqiptarët u prekën prej saj. Pra, një kompromis është i mundur, por shumë selektiv. Kur Kosova ka interes t'i lejojë këto institucione të vazhdojnë të punojnë, ata do të bëjnë një lloj lëshimi, qoftë duke lëshuar licenca ose duke i futur ato në kuadrin ligjor të Kosovës. Kur nuk ka interes për to - ata nuk do të lejojnë punën e tyre", është i bindur Gogiq.

Ai shpjegon se në praktikë kjo do të thoshte që këto institucione do të njiheshin ligjërisht ose si pjesë institucionale e sistemit të Kosovës ose si kompani private që operojnë me licencë.

"Në varësi të statusit, ndoshta do të ndryshonte nga kompania në kompani, por kjo do të thoshte se biznesi i saj është i ligjshëm sipas kuadrit ligjor të Kosovës", tha Gogiq.

Ai liston dy mundësi që disa nga shërbimet të vazhdojnë punën e tyre.

Duke përdorur shembullin e Ujësijellësit, punëtorët mund të punësoheshin ose brenda sistemit të Kosovës ose, në një opsion tjetër, në një kompani private që do të fitonte statusin e një ofruesi shërbimesh pas marrjes së licencës.

"Sistemi serb është përgjithësisht i padukshëm për Kosovën. Institucionet serbe nuk ekzistojnë për Kosovën, rendi ligjor i Kosovës nuk i njeh ato. Ajo që ndodh në praktikë është se disa nga ato kompani, madje edhe Trepça, kanë edhe struktura administrative serbe", shpjegon Gogiq.