Heqja e masave të BE-së: Dëshirat e Prishtinës dhe realiteti i Brukselit

​​​​​​​Për Prishtinën, një padrejtësi e madhe. Prandaj, kërkesat e përditshme që sa më parë të hiqen masat ndëshkuese të vendosura në qershor të vitit 2023. Nëse u besohet “burimeve diplomatike nga Brukseli”, brenda BE-së tashmë ka nisur puna për pezullimin e tyre gradual. Bashkëbiseduesit e Kosovo online vërejnë se shumica e këtyre sanksioneve nuk janë zbatuar fare në praktikë, ndërsa pas një sërë veprimesh të njëanshme të Qeverisë së Kosovës që pasuan në veri, shtrohet pyetja nëse janë hequr fare arsyet për të cilat ishin vendosur.

Shkruan: Gjorgje Baroviq

“Ekziston një bllokadë totale e BE-së ndaj Kosovës, reformat tona nuk vlerësohen, puna jonë nuk vlerësohet”, deklaroi presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani, gjatë Samitit të Komunitetit Politik Evropian në Tiranë.

Ajo theksoi se vazhdimi i dialogut mes Prishtinës dhe Beogradit është i mundur vetëm kur BE-ja t’i heqë masat ndëshkuese Kosovës.

“Sa i përket dialogut me Serbinë, më parë duhet të presim heqjen e masave kundër Kosovës”, u shpreh Osmani pa mëdyshje.

Në fakt, ajo përsërit retorikën e të gjithë zyrtarëve në Prishtinë.

Sipas të përditshmes Koha, BE-ja mund të plotësojë këtë dëshirë dhe thuhet se tashmë ka hyrë në procedurat për heqjen graduale të masave, por Franca, Italia, Hungaria dhe Sllovakia “hezitojnë ta mbështesin këtë vendim”.

Megjithatë, raportuesi për Kosovën në Parlamentin Evropian, Riho Teras, edhe pse i konsideron masat ndëshkuese si “të padrejta dhe të pabalancuara”, e ka theksuar:

“Masat kërkojnë vendim unanim të Këshillit dhe nuk shoh diçka të tillë në horizont, nuk ka lajme të mira”, deklaroi Teras.

Masat ndaj Kosovës u vendosën në qershor të vitit 2023 pas disa veprimeve të njëanshme të autoriteteve të Prishtinës në veri të Kosovës.

Në raportin e atëhershëm të kabinetit të përfaqësuesit të Bashkimit Evropian për Politikë të Jashtme dhe Siguri, Zhozep Borell, u propozua pezullimi i financimeve të rëndësishme nga BE-ja, përfshirë projektet e Fondit të Investimeve për Ballkanin Perëndimor, si dhe pezullimi i vizitave bilaterale dhe zvogëlimi i pjesëmarrjes në ngjarje publike ku janë të përfshirë anëtarë të qeverisë së Kosovës.

Në arsyetim u theksua se Qeveria e Kosovës dhe kryeministri i atëhershëm Albin Kurti “nuk kanë vullnet politik për të ndërmarrë masa të nevojshme drejt de-përshkallëzimit të situatës në veri të Kosovës”.

Një vit më vonë, Borelli përgatiti një raport të ri në të cilin rekomandoi që shtetet anëtare të marrin qëndrim për heqjen e masave ndaj Kosovës, por kjo nuk ndodhi.

Hapat simbolikë

Drejtoresha e Qendrës për Politikë të Jashtme dhe ish-ambasadorja e Serbisë në Britaninë e Madhe, Aleksandra Joksimoviq, beson se heqja graduale e masave kundër Prishtinës mund të ndodhë vetëm pas daljes "nga paqëndrueshmëria politike", por se bëhet fjalë për sanksione që nuk janë respektuar deri më tani dhe kanë qenë më shumë simbolike.

"Për aq sa di unë, nuk ka shumë sanksione të tilla. Disa prej tyre nuk respektohen gjithsesi, kështu që po flasim për hapa simbolikë. Në këtë kontekst, është vërtet e vështirë të vlerësohet nëse është e mundur të shkohet hap pas hapi, duke pasur parasysh se ka një numër të vogël sanksionesh që janë zyrtarisht në fuqi dhe disa prej tyre nuk zbatohen në praktikë", thotë Joksimoviq për Kosovo online.

Ajo e sheh problemin kyç në krizën institucionale dhe për këtë arsye nuk e konsideron "reale" që çdo çështje të hapet para konstituimit të parlamentit të ri dhe formimit të qeverisë.

“Kjo pasiguri dhe paqëndrueshmëri politike ka kohë që vazhdon dhe mendoj se të gjithë akterët politikë, globalisht, do të presin rezultatin dhe zgjidhjen e kësaj paqëndrueshmërie politike në Prishtinë para se të hyjnë në ndonjë bisedë serioze në lidhje me ndonjë temë, dhe në kontekstin e Kosovës, dhe veçanërisht dialogun midis Beogradit dhe Prishtinës”, deklaron Joksimoviq.

Luajtja e lojës fsheh e kërko

Analisti politik nga Prishtina, Gezim Kasapolli, mendon në një mënyrë të ngjashme.

Megjithatë, ai në të gjithë këtë situatë e përfshin termin “fsheh e kërko”.

“Ne i kemi dhënë arsye BE-së që t’i vazhdojë këto masa, sepse për dy vjet nuk jemi zhvendosur nga pozicioni ynë, ndërsa nga ana tjetër as popullata serbe nuk është zhvendosur nga qëndrimi i saj. Kemi një lloj pozicioni të ngërçit”, thekson Kasapolli në një bisedë për Kosovo online.

Ai është i bindur se heqja e masave ndëshkuese të BE-së nuk do të ndodhë derisa këto çështje të fillojnë të zgjidhen, gjë që, sipas tij, është e mundur nëpërmjet zgjedhjeve të reja lokale dhe formimit të një qeverie të re.

“Deri atëherë, asnjë vend i vetëm nuk do të kërkojë ose këmbëngulë që masat të hiqen, sepse asnjë kërkesë e vendeve nga bashkësia ndërkombëtare nuk është përmbushur, as nga ana jonë dhe as nga pala lokale serbe”, tha Kasapolli për Kosovo online.

Ai shton se është gjithmonë shumë më e vështirë të tërhiqesh sesa të vendosësh masa ndëshkuese dhe se Kosova ka një problem që vendet që mbështetën pavarësinë këmbëngulën për të.

"Është e lehtë të futësh masa, por është e vështirë t'i tërheqësh ato. Në parim, nuk kemi problem me vendet që nuk na njohën. Nuk është problem. Problemi është me vendet që mbështetën pavarësinë tonë, por në parim ato ende nuk janë të bindura se Kosova dëshiron dhe mund t'i përmbushë kërkesat që kanë këto vende. Unë besoj se do të jetë e vështirë t'i bindësh këto vende, veçanërisht tani që nuk kemi as parlament dhe as qeveri, kur po luajmë 'fsheh e kërko', që të vendosin të anulojnë masat kundër Kosovës", thekson Kasapolli.

Ai është i bindur se masat do të hiqen vetëm pas zgjedhjeve lokale, veçanërisht në ato zona me shumicë komuniteti serb.

“Duhet të presim deri në momentin kur të kalojmë nëpër procesin e zgjedhjeve parlamentare dhe lokale, për të parë që popullsia serbe është pjesë e këtyre zgjedhjeve dhe se do të marrë pushtet në ato komuna ku është shumicë”, thekson Kasapolli.

Ai shton se kjo nënkupton që përfaqësuesit e komunitetit serb të kthehen në pozicionet që kanë mbajtur më parë.

"Ajo që shohim tani është se kjo, qeveria e mëparshme, nuk do të lëvizë. Dhe tani kemi njerëz në pushtet në këto komuna që nuk përfaqësojnë shumicën e popullsisë, dhe ky është një problem i madh", specifikoi ky analist.

Pavendosmëria e BE-së

Bashkëpunëtori i organizatës joqeveritare “Nisma e Re Shoqërore” nga Mitrovica e Veriut, Aleksandar Shluka, vlerëson se brenda Bashkimit Evropian nuk ka konsensus nëse duhet t’i hiqen masat ndëshkuese Kosovës apo nëse ajo duhet të ndëshkohet edhe më tej për shkak të veprimeve të njëanshme. Në të njëjtën kohë, ky analist paralajmëron se edhe grupi aktual i sanksioneve ndaj Prishtinës zyrtare nuk është zbatuar në mënyrë konsekuente, veçanërisht në pjesën politike.

“Kjo është më shumë një lojë për arritjen e konsensusit brenda BE-së, se si shtetet e ndryshme e shohin të gjithë çështjen e dialogut dhe raportin e Kosovës me partnerët ndërkombëtarë. A janë ato për lehtësimin e masave apo për ndëshkimin e Kosovës në një masë të caktuar për gjithçka që ka bërë qeveria gjatë periudhës së kaluar, përfshirë shumë veprime të njëanshme që kanë kontribuar në përshkallëzimin e situatës në terren”, thotë Shluka për Kosovo online.

Ai shton se për njëfarë kohe, si në Kosovë ashtu edhe brenda BE-së, është shqyrtuar heqja e masave ndëshkuese kundër Prishtinës, por se ende ka mendime të ndryshme brenda Unionit.

"Disa vende janë kundër kësaj, domethënë, ka më shumë konsensus drejt një heqjeje graduale dhe me faza, dhe kjo ndoshta do të thotë që disa masa që lidhen me çështjet financiare dhe teknike do të hiqen së pari, dhe pastaj masa të tjera", shpjegon.

Ai e sheh selektivitetin në zbatimin e masave të futura si një problem shumë më të madh.

"Gjatë gjithë kohëzgjatjes, që nga futja e masave, ato u zbatuan në mënyrë selektive. Ato nuk u zbatuan kurrë plotësisht. Në aspektin politik të këtyre masave, mohimi i takimeve në nivelin më të lartë të zyrtarëve të BE-së, vendeve të BE-së dhe Kosovës nuk u respektua kurrë plotësisht. Ne ishim dëshmitarë të takimeve të shumta që u zhvilluan dhe që ende po ndodhin tani, kështu që pyetja është se sa të besueshme ishin këto masa në fund dhe sa efektive ishin", konsideron Shluka.

Ai kujton se në periudhën e mëparshme, zyrtarët e Prishtinës vazhdimisht kanë deklaruar se Kosova i plotëson të gjitha kriteret dhe kushtet në mënyrë që masat ndëshkuese të hiqen.

Megjithatë,  tregon se në praktikë ndodh krejt e kundërta.

"Kemi pasur mbyllje të shumta të institucioneve serbe në Kosovë. Që nga viti 2023, kemi pasur veprime të panumërta, lëvizje të njëanshme që janë dënuar nga partnerët ndërkombëtarë. Në thelb kemi pasur më shumë përshkallëzim sesa çtensionim nga zyrtarët e Kosovës", thotë Shluka.

Ai kujton se Prishtina nuk ka përmbushur asnjë kusht për heqjen e masave ndëshkuese.

"Kushtet kryesore ishin të fillonte themelimi i BKS, gjë që nuk ndodhi. Tërheqja e njësive speciale të Policisë së Kosovës nga ndërtesat dhe përreth ndërtesave komunale, gjë që ndodhi deri në një farë mase. Por përshkallëzimi vazhdoi. Ndoshta jo atje, para ndërtesave komunale, por kishte shumë raste të tjera ku njësitë speciale ngacmuan fizikisht qytetarët dhe u sollën në mënyrë joprofesionale. Pra, nuk mund ta shohim as këtë si një kriter të përmbushur plotësisht", thotë Shluka.

Një nga kriteret ishte organizimi i zgjedhjeve të reja në katër komuna në veri, dhe Shluka kujton se Presidentja e Kosovës Vjosa Osmani pretendoi se ky kusht u përmbush duke lëshuar një "udhëzim administrativ", por që rezultoi në një referendum që u bojkotua nga serbët.

"Nuk kemi pasur kurrë zgjedhje të reja në veri. Ende kemi kryetarë bashkie shqiptarë që fillimisht nuk pranuan të punonin nga vende alternative. Edhe ata që e bënë këtë më vonë punuan dhe punojnë nga ndërtesat komunale dhe jo vetëm që morën vendime teknike, por iu referuan edhe vendimeve politike. Pra, pothuajse asnjë nga këto kushte nuk u përmbush. Pamë shumë më tepër përshkallëzim sesa de-përshkallëzim dhe sipas mendimit tim, nuk u arrit mjaftueshëm për të konsideruar se janë përmbushur kushtet që masat të shfuqizohen", përfundon Shluka.