Serbët nga Kosova dhe John Grisham

Shkruan për Kosovo online: Muharem Bazdulj

Gazeta e njohur “Financial Times” po shkruan këto ditë për një eksperiment interesant letrar ku 36 shkrimtarë po shkruajnë së bashku një roman nën titullin “Katërmbëdhjetë ditë”. Në atë grup, Margaret Atwood, Dave Eggers dhe John Grisham janë veçanërisht të theksuar. Fokusi te Grishan më tërhoqi vëmendjen. Sepse si Margaret Atwood ashtu edhe Dave Eggers kanë një reputacion si shkrimtarë më të mirë artistikisht, ndërsa Grisham zakonisht shihet vetëm si një "mjeshtër i aftë në zhanër". Në këtë kuptim, kjo mund të lexohet ose si një kompliment për Grishamin ose si një "nxitje" për potencialin komercial të gjithë projektit.

Grisham është i preferuari i producentëve të Hollivudit. Ka një numër dyshifror të përshtatjeve në ekran të romaneve të tij. Në gjysmën e parë të viteve nëntëdhjetë ishin “The Firm”, “The Pelican File” dhe “The Client”, por më duket se kulmin e famës së tij e shënon filmi “Time to Kill” i vitit 1996. Ai u drejtua nga Joel Schumacher dhe luajti Matthew McConaughey, Sandra Bullock, Samuel L. Jackson dhe Kevin Spacey.

Në qendër të historisë është krimi mizor dhe brutal i paprecedentë i përdhunimit të një vajze afrikano-amerikane nga dy burra të bardhë të neveritshëm të moshës mesatare. Ata të dy u vranë në sallën e gjyqit nga babai i vajzës. Ky është vetëm fillimi i filmit. Thelbi i këtij thrilleri gjyqësor është gjyqi i një babai për vrasjen e kriminelëve. Babai luhet nga Jackson, dhe avokati i tij luhet nga McConaughey. Është ai, në fjalën e tij përmbyllëse, që shqipton një monolog të paharrueshëm, në fund të të cilit “paketohet” mesazhi i fuqishëm i të gjithë filmit. Pasi rendit të gjitha gjërat e paimagjinueshme që kriminelët i kanë bërë vajzës, ai thotë pas një pauze teatrale: “Dhe imagjinoni sikur vajza të ishte e bardhë”. Pas kësaj, juria shfajëson babanë e vajzës.

Kohët e fundit, duke kërkuar disa informacione, pas një kohe të gjatë shfletova studimin e madh të etnologut kroat Ivo Zhaniq, “Histori e rreme”. Në të ai trajton ndër të tjera vrasjen e Branka Gjukiqit, pasojat e saj dhe reagimet publike. Kujtojmë se në fillim të shtatorit 1975, dy barinj shqiptarë panë një nxënëse Branka Gjukiq nga fshati Meteh i malit Çakor duke pritur autobusin për në Pejë. Duke pritur që ajo të kthehej në të njëjtën mënyrë më vonë, i zunë pritë, me idenë për ta përdhunuar. Mirëpo, vajza u mbrojt dhe bëri rezistencë, ndaj e vranë. Kufoma u gjet të nesërmen nga babai i saj Rade. Vrasësit u arrestuan shpejt. Në gjykim, para dhënies së deklaratës përfundimtare, Rade Gjukiq, babai i viktimës, iu afrua atyre dhe vrau me pistoletë autorin e menjëhershëm të vrasjes së vajzës së tij.

Pasoi gjykimi i Rade Gjukiqit, por avokati i tij duket se nuk ishte aq elokuent ose problemi nuk ishte në të vërtetë ky. Publiku jugosllav ishte në anën e tij. Një peticion për lirimin e tij u nënshkrua nga dhjetëra mijëra qytetarë, por ai u dënua me tetë vjet burg.

Pas shkëputjes së Kosovës, vrasësi i vajzës së pafajshme u shpall “viktimë e terrorit serb”. Ndërmjet viteve 1912 dhe 1999, derisa Kosova, me përjashtim të intervaleve të shkurtra gjatë Luftës së Parë dhe të Dytë Botërore, ishte nën kontrollin e Serbisë dhe Jugosllavisë, qëndrimi ndaj shqiptarëve nuk ishte aspak identik gjatë gjithë kohës. Nëse ka periudha kur mund të flitet për "terror", gjysma e dytë e viteve shtatëdhjetë të shekullit të njëzetë nuk është aspak një periudhë e tillë. Mirëpo, në “mainstreamin” e sotëm të Prishtinës, këto janë finesë dhe hollësi për të cilat nuk kanë durim.

Një nga shkrimtarët më të rëndësishëm bashkëkohorë botëror, fituesi i çmimit Nobel, Peter Handke, u përpoq të ishte "zëri i serbëve të Kosovës" në disa vepra të tij. Megjithatë, Handke, sado i vlerësuar artistikisht dhe i rëndësishëm që është ai, nuk mund të krahasohet me John Grisham për nga qarkullimi dhe ndikimi i masmedias. Vizibiliteti i shqiptarëve të Kosovës në mediat globale është shumë më i ndezur, për të mos thënë më popullor. Ata kanë “të famshëm” më të fortë se John Grisham.

Nëse shqiptarët e sotëm të Kosovës i shpallin kriminelët që në kohë normale kishin turp nga bashkatdhetarët e tyre, qoftë edhe familjarët e tyre, si “viktima të terrorit serb”, duhet të kenë të paktën pak më shumë mirëkuptim për pozicionin e sotëm serb në Kosovë. Në anën tjetër, periudha të caktuara historike në shekullin e njëzetë kur shqiptarët në Kosovë ishin vërtet të diskriminuar, nuk duhet të jenë as “pikë qorre” për serbët. Megjithatë, historia është një gjë, dhe e tashmja është diçka krejtësisht tjetër. Dhe në të tashmen, të gjithë e kanë të qartë se kush e ka fuqinë dhe autoritetin e vërtetë në Kosovë dhe kush mund të jetë vetëm viktimë e asaj fuqie dhe autoriteti.

Nëse do të numëroheshin të gjitha krimet e kryera kundër serbëve në Kosovë në çerek shekullin e fundit, sikur të ishin të gjitha konkretisht dhe të dokumentuara dhe sikur të parafrazonim skenën e përmendur nga romani i famshëm i Grishamit, sa e fortë, dhe e paqartë do të pasonte një reagim konkret, sikur të mos ishin viktimat - serbë?