Banjska e vogël – sfida e madhe evropiane

Shkruan për Kosovo online: Dragan Biseniq, gazetar

Banjska e vogël është kthyer në një sfidë të madhe evropiane. Ngjarja në Banjskë mund të konsiderohet si një nga pikat e kthesës në zhvillimin e situatës në Kosovë dhe të gjitha pasojat e saj nuk janë të dukshme dhe të menjëhershme.

Kemi parë piketa të tilla edhe më parë. Ato kanë të bëjnë me qëllimin e mëtutjeshëm të dialogut të deritanishëm, qëndrimin e serbëve në Kosovë, qëndrimin e mëtejshëm të Serbisë ndaj Kosovës dhe ndaj dialogut dhe reagimit të OKB-së dhe BE-së ndaj kësaj krize. E gjithë kjo paraqet një goditje të fortë për marrëdhëniet rajonale që kanë filluar të përparojnë dhe përmirësohen, por edhe për stabilitetin e brendshëm të vendeve të rajonit, përfshirë Serbinë, Malin e Zi, Bosnje-Hercegovinën dhe Maqedoninë.

Të gjitha këto vende janë në një lloj “gjendje të ndërmjetme” parazgjedhore, paszgjedhore apo kushtetuese. Ka edhe propozime për t'i dhënë fund mënyrës së tanishme të dialogut dhe për ta kthyer atë në konferencë ose që SHBA-të të marrin përsipër dialogun. Së fundmi, Albin Kurti ka mohuar publikisht në mënyrë specifike Miroslav Lajçak, dhe pak më herët edhe të dërguarin amerikan Gabriel Eskobar, si dhe sekretarin e shtetit Blinken. Kosova dhe Metohija megjithatë nuk është në vakum ligjor, por statusi i saj është i rregulluar me rezoluta të OKB-së, kështu që çdo ndryshim kërkon një deklaratë nga OKB. Gjithashtu, përfaqësuesi i lartë i OKB-së në Kosovë vazhdon formalisht të ketë kompetencat më të larta dhe autoritetin efektiv në Kosovë dhe Metohi.

Bashkimi Evropian shkoi më larg në karakterizimin e ngjarjeve në Banjskë. Disa shtete anëtare të Bashkimit Evropian kërkuan në mbledhjen e Komisionit për Politikë dhe Siguri, i cili përbëhet nga ambasadorët e vendeve anëtare të BE-së, vendosjen e masave ndaj Serbisë nëse vërtetohet lidhja me sulmin në Banjskë. Zëdhënësi i Zhozep Borelit ka shpjeguar se hetimi do të vërtetojë përfshirjen e Serbisë në atë ngjarje dhe se varësisht nga kjo do të vendoset nëse dhe si do të sanksionohet Serbia.

I dërguari i posaçëm i qeverisë gjermane për Ballkanin Perëndimor, Manuel Zaracin, e cilësoi incidentin "si një sulm kriminal dhe terrorist". Zëdhënësi Peter Stano tha se BE e ka të qartë se ngjarjet në Banjskë përfaqësojnë një "akt terrorist". Menjëherë pas një dënimi kaq të fortë, Stano kërkoi që ngjarja të hetohet plotësisht në mënyrë që të mbajnë përgjegjësi jo vetëm ata që e kanë kryer, por edhe ata që e kanë planifikuar dhe qëndrojnë pas gjithçkaje. Ky vlerësim bazohet në aktakuzën e Prokurorisë së Kosovës ndaj të arrestuarve dhe tani janë në paraburgim. Ministrja gjermane e Punëve të Jashtme, Anallena Berbok, në këtë rast theksoi Serbinë si një aktor që “pa mëdyshje duhet të bëjë thirrje për përmbajtje nga dhuna”. Ajo në rrjetin social X ka deklaruar: “Pas sulmit ndaj policisë në Kosovë, të gjithë duhet të jenë të vetëdijshëm për rolin e tyre në paqe.

Në situatën e tensionuar në Ballkanin Perëndimor, përgjegjësia matet me atë që bëni për të de-përshkallëzuar. Serbia në veçanti duhet të bëjë thirrje pa mëdyshje për përmbajtje nga dhuna”. Më 3 tetor është paraparë debati në Parlamentin Evropian për ngjarjet në veri të Kosovës, në të cilin, mund të merret me mend, do të dëgjohen tone të ndryshme se ato të mëparshmet, më të ashpra ndaj Serbisë.
Presidentja e Kosovës Vjosa Osmani shpalli “vendime institucionale” kundër Listës Serbe. Osmani ka vlerësuar se “pas aktit terrorist në Banjskë, është padyshim e qartë se ai është drejtuar dhe organizuar nga Beogradi, me qëllim të destabilizimit të Kosovës dhe të gjithë rajonit”. Lidhur me këtë, ajo bëri të ditur se së shpejti do të merren vendime institucionale kundër Listës Serbe.

Pas deklaratës, Kuvendi i Kosovës, në seancën ku mori pjesë edhe kryeministri Albin Kurti, ka miratuar rezolutën me të cilën dënon sulmin ndaj Policisë së Kosovës më 24 shtator në Banjskë. Kurti po ashtu ka kërkuar që “shtetet partnere” t’i shpallin terroriste organizatat “Mbrojtja Civile” dhe “Brigada e Veriut”, të cilat qeveria në Prishtinë i shpalli terroriste në qershor, edhe pse serbët nga veriu i Kosovës dhe Metohisë njoftuan se këto dy organizatat nuk ekzistojnë fare.

Dialogu për planin franko-gjerman u fut shumë herët dhe pa përgatitjet e nevojshme, gjë që krijoi një ndarje në pritjet e pjesëmarrësve në të. Marrëveshjet e mëparshme, ajo e Brukselit e vitit 2013 për Bashkësinë e Komunave Serbe, nuk janë përmbushur, gjë që ka shtyrë palën kosovare të mendojë se nuk ka pse ta përmbushë fare dhe nëse duhet, atëherë ai komunitet do të duhet të të jetë simbolike dhe të ekzistojë vetëm “në letër”.

Në anën serbe, kjo çoi në humbjen e besimit në synimet e BE-së dhe SHBA-së, edhe pse Serbia, në bazë të premtimeve të tyre, e hoqi prezencën reale dhe faktike në komunat serbe në veri të Kosovës. Pas ngjarjeve të majit dhe aksioneve policore në veri të Kosovës, ka vazhduar shkelja drastike e marrëveshjeve të mëparshme, dhe garantuesit e tyre u treguan të pavullnetshëm ose të padëshiruar për t'i ruajtur ato. Në të njëjtën kohë, vazhdoi këmbëngulja e fortë për zgjidhje që do ta çonin Kosovën në prag të njohjes së pavarësisë nga Serbia, ku nuk do të kishte garanci për serbët e Kosovës, as siguri dhe as ekzistenciale. E gjithë kjo u mundësua me miratimin e mbajtjes së zgjedhjeve në veri të Kosovës pa pjesëmarrjen e serbëve të cilët i bojkotuan sepse nuk u bë asgjë për themelimin e Bashkësisë së Komunave Serbe dhe më pas vazhdoi serinë e deformimeve të marrëveshjeve të mëparshme dhe injorimin e obligimeve të marra, duke toleruar veprimet agresive të Prishtinës.

Koincidenca me ngjarjet në Kaukaz i jep gjithë kësaj një dimension të ri. Siç e shohim tani, koncepti i autonomisë dhe qëndrueshmërisë së komuniteteve pakicë është në kolaps. Ky është përfundimi pas zhdukjes faktike dhe reale të Nagorno-Karabakut në Azerbajxhan. Autoritetet e "Republikës së Nagorno-Karabakut" të vetëshpallur këmbëngulin se ato ekzistojnë në bazë të vendimeve për shpërbërjen dhe vetëshpërbërjen nga 1 janari 2024. Negociatat diplomatike, të cilat u zhvilluan me ndërmjetësimin e SHBA-së dhe BE-së, shpalli sukses në një zgjidhje miqësore deri vetëm pak muaj më pare, dhe gjithçka përfundoi me veprime ushtarake dhe zhvendosje të popullsisë.

Nagorno-Karabaku ka qenë prej kohësh i lidhur me Ballkanin, por është në të njëjtën kohë sfidues, por “frut helmues”, nëse dikush do të përpiqej t'i dorëzohej këtij tundimi në Kosovë. Fillimisht bëhet fjalë për statusin e ndryshëm juridik që kanë këto dy subjekte. Kosova është pjesë e Serbisë në dokumentet e OKB-së dhe BE-së. Këtë e pranon edhe kryeministri i Kosovës, Kurti, pasi në kërkesat e tij politike dhe diplomatike kërkon që Serbia ta njohë Kosovën si shtet. Shembulli i Karabakut favorizon qartë territoret shtetërore dhe jo parashtetërore. Por, megjithatë, ajo i nënshtrohet këndvështrimeve dhe interpretimeve të ndryshme. Për Prishtinën nuk ka dyshim se Kosova është “shtet”, dhe se ky “shtet” mund t’i ketë të gjitha të drejtat për të vendosur unitetin territorial dhe për të mbrojtur integritetin territorial.

Pikërisht kështu është interpretuar veprimi i policisë së Kosovës në Banjska e vogël. Prandaj, mund të jetë tërheqëse për dikë, jo vetëm në Kosovë, por edhe në komunitetin ndërkombëtar, që ta zgjidhë çështjen me një veprim ushtarak ose policor, të ngjashëm me Nagorno-Karabakun. Të mos jemi naivë – ndonjëherë pas fjalëve të bukura fshihen të vërteta të ashpra. Nuk është vetëm se Bernard Anri Levi, duke marrë parasysh këtë rezultat të konfliktit në Nagorno-Karabak, vuri në dukje qëndrimin jo bindës dhe premtimet boshe të Perëndimit, mbi bazën e të cilave mund të konkludohet se "aleanca me Perëndimin është më shumë e rrezikshme se e dëshirueshme”. Ata që nuk përfshijnë asnjë ndjenjë apo dimension moral në llogaritjet e tyre, por kalkulime të ftohta, e bazojnë gjithçka në balancën e fuqive dhe vlerësimet e qëndrueshmërisë së disa komuniteteve. Kështu, në zgjidhjen e konflikteve të armatosura ballkanike, supozohej se komunitetet me homogjenitet kombëtar më pak se 80 për qind nuk janë të qëndrueshme (zgjidhja e Dejtonit për Bosnjën dhe Hercegovinën); se enklavat kombëtare nuk mund të mbijetojnë pa integrim (Srebrenicë); se pakicat dhe komunitetet homogjene kombëtare mund të vendosen në shtetet e tyre të origjinës (Krajina Serbe, Nagorno-Karabaku).

E gjithë kjo, natyrisht, mund të krijojë pritshmëri ose të motivojë plane që rruga drejt shtetësisë së plotë të Kosovës mund të çojë përmes eliminimit të plotë të pranisë serbe në Kosovë. Edhe 20 vjet më parë, një ekspert perëndimor me ndikim, i cili shkroi dokumente strategjike për zhvillimin e situatës në Ballkan, para shpalljes së pavarësisë së Kosovës, shkoi më tej në këtë eksplicitet dhe tha se serbët duhet ta harrojnë Kosovën, dhe se, nëse u intereson, duhet t'i çmontojnë të gjitha kishat dhe manastiret e tyre dhe t'i rindërtojnë në Serbi.

Për të shmangur tundimet e këtij lloji, prej disa ditësh po vijnë propozime që KFOR-i të shfaqet në një rol më të fuqishëm në veri të Kosovës. Presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, pas bisedimeve me përfaqësuesit e “pesëshit”, ka kërkuar që KFOR-i të kujdeset për të gjitha çështjet e sigurisë në veri të Kosovës në vend të Policisë së Kosovës. Të njëjtin propozim ka bërë edhe kryeministri shqiptar Edi Rama. Rama tha në konferencën për shtyp se e ka propozuar edhe në samitin e NATO-s sepse “gjërat mund të shkojnë larg dhe mund të shkojnë shpejt”.

“Për të parandaluar në çfarëdo mënyre këtë konflikt, i cili sot duket më i mundshëm se kurrë, KFOR-i duhet të marrë kontrollin e veriut të Kosovës”. Ky është një propozim që e kam bërë edhe më parë, edhe në samitin e NATO-s dhe e kam shpjeguar me detaje pse”, tha Rama. Miratimi ka ardhur nga ministri italian i Punëve të Jashtme, Antonio Tajani, si dhe nga raportuesja e PE për Kosovën, Viola von Kramon, kanë kërkuar vendosje të fuqishme të KFOR-it në veri.

Nëse KFOR-i me të vërtetë e plotëson “vakumin e sigurisë” në veri të Kosovës, do të ishte e mundur të vazhdohej të mendohej për hapat që do të kapërcenin krizën aktuale, deri në momentin kur krijohet Bashkësia e Komunave Serbe dhe policët serbë zëvendësojnë KFOR-in, siç ishte marrë vesh dhe nënshkruar 10 vjet më parë në Bruksel. Pa këtë, Kosova nuk do të jetë në rrugën e deeskalimit dhe paqes.