Vojinoviq: Dita e armëpushimit nuk do të thotë shumë për shqiptarët, për serbët - është fundi i dhunës intensive

Dita e armëpushimit në Luftën e Parë Botërore për shqiptarët në Kosovë nuk ka ndonjë rëndësi të veçantë pasi që palët pushtuese, Austro-Hungaria dhe Bullgaria, e shihnin popullsinë shqiptare si aleate, ndërsa për Serbinë ajo datë shënon fundin e një regjimi mizor që u shënua nga humbjen e të drejtave politike, konfiskimet e ndryshme të pasurisë dhe ushqimit, por edhe dhunën e shpeshtë, intensive, thekson publicisti dhe studiuesi në Institutin Ballkanologjik ASHAS, Millosh Vojinoviq.

Vojinoviq kujton se në fillim të Luftës së Parë Botërore, territori i Kosovës ishte i ndarë në mes të Mbretërisë së Serbisë dhe Mbretërisë së Malit të Zi, dhe se në fund të luftës ishte nën kontrollin e Bullgarisë dhe Austro-Hungarisë.

“Gjëja e parë që duhet të theksoj është se ne sot i njohim kufijtë e Kosovës dhe Metohisë. Por ata kufij nuk ekzistojnë si njësi politike në kohën që po flasim. Kosova e Metohia u nda në mes të Mbretërisë së Serbisë në fillimi i Luftës së Parë Botërore dhe Mbretëria e Malit të Zi, dhe në kohën e përfundimit të luftës ata ishin nën kontrollin, deri në çlirimin, të zonës pushtuese bullgare të Serbisë të pushtuar nga Austro-Hungaria dhe Malit të Zi të pushtuar nga Austro- Hungaria”, tha Vojinoviq për Kosovo online.

Kujtimi i Luftës së Parë Botërore, si shumë gjëra të tjera në Kosovë, ndahet varësisht se me kë flisni, thekson historiani.

Për popullatën shqiptare, thotë ai, nuk është veçanërisht e rëndësishme - e shohin kryesisht në vazhdimësinë e asaj që ata e interpretojnë si një lloj sundimi të dhunshëm serb.

Nga ana tjetër, thekson ai, për popullatën serbe përkujtimi i përfundimit të Luftës së Parë Botërore ishte një ndryshim i madh dhe fundi i një regjimi mjaft mizor që u shënua me humbjen e të drejtave politike, konfiskimet e ndryshme të pasurisë dhe ushqimi, por edhe dhuna e shpeshtë intensive.

"Serbët e shohin fundin e Luftës së Parë Botërore si fundin e një konflikti të madh në të cilin u pagua një çmim i madh njerëzor. Këto vlerësime të numrit të viktimave shkojnë deri në një milion. Disa do të thonë se nuk duhet të quhet Dita e Armëpushimit. Unë nuk e mbështes këtë, mendoj se njerëzit atëherë panë një sukses në vetë fundin e luftës. Popullsia serbe e sheh si fundin e një politike që filloi me Karagjorgje, me një shekull të gjatë, në të cilën kishte një aspiratë për të fituar, siç thoshin atëherë, lirinë nga jashtë - për të qenë i lirë në raport me një lloj okupatori të huaj, por edhe liria kah brendësia – të lirohesh nga një lloj tirani i brendshëm që do të të privojë nga të drejtat”, vlerëson Vojinoviq.

Kur bëhet fjalë për shqiptarët, ajo pikëpamje është e ndryshme, thekson ai.

Gjatë Luftës së Parë Botërore në territorin e Kosovës së sotme, të dyja palët pushtuese, austro-hungareze dhe bullgare, për arsye të ndryshme e shihnin popullsinë shqiptare si aleate, shpjegon Vojinoviq.

Bullgarët, thekson ai, e shihnin popullsinë shqiptare si një aleat të përkohshëm, duke pasur parasysh se donin të kishin një lloj mbështetjeje shqiptare në terren.

“Kjo është arsyeja pse ka disa dokumente bullgare që tregojnë qartë se nuk duhet të jesh i rreptë me popullsinë shqiptare, edhe pse ata planifikonin më vonë në një të ardhme të largët të shkatërronin atë zotërim të madh që ekzistonte në territorin post-osman”, thotë publicisti.

Nga ana tjetër, Austro-Hungaria, thekson ai, ashtu siç ka parë aleatë në Shqipëri, ka parë aleatë edhe te shqiptarët në territorin e Kosovës.

Me fjalë të tjera, shpjegon ai, Austro-Hungaria i shihte shqiptarët si një popullsi, besnikëria e së cilës do të sigurohej me premtime.

Shqipëria e pavarur, vëren ai, nënkuptonte një sukses të dyfishtë për Austro-Hungarinë.

“Nga njëra anë ishte pengesë për depërtimin e Italisë në Ballkan dhe gjithashtu ishte pengesë për depërtimin e Serbisë në disa territore të tjera apo daljen në det”, thotë Vojinoviq.

Siç shprehet ai, armëpushimi në Luftën e Parë Botërore solli pasiguri por edhe lehtësim. Gjërat, thotë ai, ndodhën shumë shpejt, dhe kishte shumë plane për të ardhmen e Kosovës.

"Kur flasim për Ditën e Armëpushimit në Luftën e Parë Botërore, askush nuk e dinte se çfarë do të ndodhte më 12 nëntor. Askush nuk e dinte se çfarë do të kishte e ardhmja. Askush nuk mund të supozonte se do të krijohej Mbretëria e Jugosllavisë. Është e rëndësishme për ne tani për të kuptuar se gjërat. Pra, më 15 shtator fillon depërtimi i frontit të Selanikut, gjërat fillojnë të ndodhin shumë shpejt, Franca do të hyjë në Prishtinë më 10 tetor dhe do t'ia dorëzojnë pushtetin Stepi Stepanoviqit, Beogradi do të çlirohet më 1 nëntor, ndërsa Jugosllavia do të shpallet më 1 dhjetor”, tha Vojinoviq.

Ai thekson se kishte plane për të krijuar një “Shqipëri të madhe”, e cila do të sillte bashkimin e të gjitha territoreve kudo ku jetonin shqiptarët, madje edhe të atyre ku nuk jetonin.

Ai thekson se është folur edhe për një lloj bashkimi të serbëve dhe shqiptarëve për disa çështje.

“Për marrëdhëniet mes serbëve dhe shqiptarëve, sigurisht që janë të rëndësishme dy marrëveshje që u lidhën me Esad Pashën. Njëra që u lidh në Nish në shtator 1914 dhe tjetra në Tiranë në korrik 1915. E dyta ishte më ambicioze dhe nënkuptonte një lloj bashkim të mundshëm në disa çështje mes shtetit serb dhe atij shqiptar”, tha Vojinoviq.

Megjithatë, ai shton se për të ardhmen ka pasur qëndrime të ndryshme, madje edhe te shqiptarët.

“Në Shqipërinë në atë moment po ndodh një ndarje në luftën civile. Ka dallime edhe mes atyre shqiptarëve që e panë identitetin e tyre në radhë të parë përmes Islamit dhe atyre që e panë identitetin e tyre përmes ‘shqiptarizmit’, përkatësisë së kombit shqiptar. Lufta Botërore Isha kohë e koncepteve dhe besnikërisë së ndryshme. Kishte shqiptarë që shërbenin në ushtrinë serbe. Disa prej tyre luftuan trimërisht në mbrojtjen e Beogradit në vitin 1915, kishte nga ata që ishin të bindur se rreziku më i madh për të ardhmen e planeve shqiptare ekziston në Serbin”, tha ai.

Kur bëhet fjalë për një njeri të zakonshëm, i cili ka jetuar në territorin e Kosovës gjatë Luftës së Parë Botërore, Vojinoviq tha se faktet kryesore nga përditshmëria e tij, fatkeqësisht, si sot, janë mungesa e shpeshtë e sigurisë personale dhe gjendja e rëndë ekonomike duke pasur parasysh se kishte një problem të madh me mungesën e ushqimit në zonën e kontrolluar nga fuqitë qendrore.

Kështu që popullsia, e cila ishte relativisht e varfër edhe para luftës, u gjend në kushte veçanërisht të këqija gjatë luftës.

Ai beson se pjesa bullgare e okupimit ishte ndoshta më e keqja.

Ai iu referua situatës kur duka serb Stepa Stepanoviq mori komandën në Prishtinë, duke theksuar se edhe në atë situatë besnikëria ishte e ndarë.

“Unë do të thosha se ka pasur një tendencë që nga koha e luftërave ballkanike që në sjelljen e ushtrisë serbe të shihet një lloj dhune ndaj shqiptarëve që ka një lloj paramendimi. Më duket se ka pasur edhe shumë propaganda. Mendoj se këtu është shumë i rëndësishëm një citim i Dimitrije Tucoviqit, i cili u kujtua për shkrimet e tij në Shqipëri, dhe nga ana tjetër ai tha në një vend 'Serbia është një vend tipik fshatar me të gjitha problemet që mbart një vend i tillë, por fakti që është më i zi më shumë se pjesa tjetër e botës është pasojë e skribëve vjenezë, ky është një citat shumë interesant”, theksoi Vojinoviq.

Kishte shqiptarë që nuk donin të jetonin në shtetin serb, por kishte edhe nga ata që nuk panë ndonjë përfundim më të keq të mundshëm në atë shtet, thekson ai.

Sipas fjalëve të tij, në Kosovë ka pasur një vazhdimësi të pasigurisë gjatë të gjitha konflikteve, por edhe më vonë gjatë armëpushimit.

“Problemi me Kosovën ishte se kishte një vazhdimësi të kaosit, mungesë sigurie, një vazhdimësi në të cilën i vetmi mikro mjedis apo fshat është diçka që mund ta organizoni për t'u mbrojtur. Me fjalë të tjera, para ushtrisë serbe dhe më vonë Jugosllavisë, ka pasur problem të garantimit të sigurisë, pavarësisht nëse është serb apo shqiptar, në atë kuptim që terreni ishte mjaft i pasigurt, dhe para Mbretërisë së Jugosllavisë ishte një detyrë e madhe që nuk e zgjidhte me sukses në kuptimin e duke arritur të krijojë një situatë të sigurt në Kosovë”, përfundoi Vojinoviq.