Ballkani i Hapur - gota gjysmë plot apo gjysmë bosh?

Panairi i verës “Visioni i verës së Ballkanit të Hapur”, i cili ditët e fundit në Beograd mblodhi rreth 350 ekspozues nga Serbia, Maqedonia e Veriut dhe Shqipëria, tre vende pjesëmarrëse në nismën Ballkani i Hapur mbyllet sot dhe ndonëse për këtë platformë rajonale ishte parashikuar edhe “mbyllja” e muajve të mëparshëm, ekspertë dhe analistë ekonomikë, bashkëbisedues të Kosovo online, vlerësojnë se Ballkani i Hapur ka potencial për të mbijetuar.
Për këtë, besojnë ata, do të ishte e dëshirueshme që të vendoset bashkëpunim institucional ndërmjet ministrive të vendeve pjesëmarrëse si dhe se të gjitha marrëveshjet e nënshkruara deri më tani ndërmjet pjesëmarrësve të iniciativës zbatohen në terren, ndërsa Malin e Zi e shohin si një anëtar të mundshëm të ardhshëm të Ballkanit të Hapur.
Ashtu siç u regjistrua se presidenti malazez Jakov Millatoviq ishte i ftuar në hapjen e panairit të verës në Beograd, gjithashtu u vu re se mungonte edhe kryeministri shqiptar Edi Rama, një nga nismëtarët e Ballkanit të Hapur, i cili prej disa kohësh njihet si hallka më e dobët e nismës. Pranohet se ai ka folur përmes një videomesazhi në të cilin ka thënë se “lidhja e vendeve tona me botën, por jo lidhja me njëri-tjetrin është dritëshkurtër”.
Presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, tha me atë rast se Ballkani i Hapur është një platformë e afirmuar për paqen dhe kryeministrit të Maqedonisë së Veriut, Dimitar Kovaçevski, se përmes Ballkanit të Hapur hapen rrugët e bashkëpunimit për vendet e rajonit.
Megjithatë, a mjaftojnë fjalët e politikanëve se Ballkani i Hapur, i themeluar në 2019 si "Shengeni i Vogël" të mbijetojë?
Profesori në Fakultetin Ekonomik në Beograd, Predrag Bjelliq, thotë se për këtë është e nevojshme të vendoset bashkëpunim institucional ndërmjet ministrive të vendeve anëtare në mënyrë që puna në kuadër të iniciativës të bëhet më funksionale, por shton se është e diskutueshme nëse kjo do të ndodhë.
“Kam frikë se ka ndonjë pengesë në formën e gërshetimit të ndikimeve politike nga jashtë që mund ta ndikojë atë. Ne pamë, ishte një panair i verës, i cili ishte organizuar më parë. Kjo është, për shembull, një anë e dukshme e kësaj nisme, edhe pse mendoj se këtë bashkëpunim më shumë e shtyjnë kompanitë dhe odat ekonomike që kanë bashkëpunim të mirë brenda rajonit sesa zbatimi i tij nga qeveritë”, vlerëson Bjelliq.
Arritjet më të mëdha të Ballkanit të Hapur, siç thotë, janë masat për lehtësimin e tregtisë, pra kalimin e kufirit, marrëveshjet ndërmjet vendeve për njohjen e subjekteve ekonomike të autorizuara, e cila u iniciua në Cefta, por u funksionalizua në Ballkanin e Hapur, si dhe promovimi i përbashkët i rajonit përmes eventeve si panairet.
Bjelliq thotë se në një moment u pa se Shqipëria po tërhiqej politikisht nga kjo nismë, pavarësisht se, siç beson ai, ishte një nga propozuesit më të mëdhenj të të gjithë procesit. Ai gjithashtu thekson se do të ishte shumë e rëndësishme për Serbinë që Mali i Zi dhe Bosnja e Hercegovina të bashkohen në Ballkanin e Hapur.
Ai shpjegon se Ballkani i Hapur erdhi në jetë në një moment politik kur Maqedonia e Veriut dhe Shqipëria u bllokuan në rrugën evropiane dhe se ishte një përgjigje rajonale ndaj asaj situate.
“Nga ana tjetër, pasi Cefta ishte nën bllokadë politike për shkak të marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, ishte një moment i favorshëm për Serbinë, Maqedoninë e Veriut dhe Shqipërinë për të krijuar integrimin e tyre rajonal. Është, le të themi, iniciativa e parë që vjen nga rajoni. Të gjitha këto të tjera u stimuluan nga jashtë dhe fillimisht zuri rrënjë politikisht, ndonëse kuptimi themelor i saj është ekonomik, domethënë liberalizimi i tregtisë në rajon.”
Siç thotë ai, Ballkani i Hapur është në fakt një integrim nën-rajonal në të cilin janë tre nga shtatë nënshkruesit e Cefta-s.
“Çdo bashkëpunim është i mirëseardhur dhe çdo liberalizim kontribuon edhe në zhvillimin e tregtisë rajonale. Besoj se mungesa e iniciativës është se në të janë vetëm tre pale dhe nëse do të hynin edhe më shumë, lind pyetja, çfarë do të na bëjë kjo, nëse tashmë e kemi Ceftën. Aty duhet të merret një vendim strategjik dhe të koordinohet puna, sepse qëllimi duhet të jetë krijimi i një tregu sa më liberal në rajon dhe anëtarësimi në Bashkimin Evropian”, thotë Bjelliq.
Analisti dhe specialisti i komunikimit nga Maqedonia e Veriut, Petar Arsovski, se nisma e Ballkanit të Hapur aktualisht është në një lloj letargjie, por se do të përjetojë një rilindje sepse bashkimi i rajonit në Bashkimin Evropian do të jetë në një rrugë të ngadaltë.
“Pasi BE ngadalëson procesin e anëtarësimit për shkak të dilemave dhe debateve të brendshme dhe për shkak të dilemave në vendet kandidate në Ballkan, mendoj se ky proces do të ringjallet sërish dhe do të përjetojë një rilindje. Kjo iniciativë rajonale, me një treg të përbashkët, është e mirë si iniciativë ekonomike dhe politike, sepse rrit interesin e BE-së për Ballkanin Perëndimor. Për të marrë jetë, nuk mjaftojnë gjestet simbolike si panairi i verës apo takimet e përbashkëta të liderëve, por duhet të përjetojë aplikim të vërtetë në terren kur bëhet fjalë për kufijtë, njohjen e dokumenteve, qarkullimin e lirë të njerëzve, ideve dhe kapitalit”, thotë Arsovski për Kosovo online.
Edhe pse janë nënshkruar marrëveshje të shumta në kuadër të Ballkanit të Hapur, Arsovski vlerëson se dokumentet e nënshkruara dhe zbatimi në terren në Ballkan shpeshherë janë dy gjëra të ndryshme.
“Ne kemi dokumente që garantojnë kalimin e lirë në kufi, por në kufi keni dy pika kontrolli ku duhet të ndaloni dhe të jepni dokumente. Kemi nënshkruar kontrata për njohjen e diplomave, certifikatave dhe kualifikimeve dhe sërish në vende të ndryshme i nënshtrohet një lloj certifikimi. Pra, ka njëfarë ndryshimi midis asaj që është në letër dhe asaj që po ndodh në terren. Një nga iniciativat e mira që funksionoi ishte heqja e roamingut për Ballkanin Perëndimor, ndaj nisma të tilla që qytetarët e ndjejnë menjëherë dhe që u zbatuan vlejnë më shumë se njëqind marrëveshje të nënshkruara në letër. Është e rëndësishme që kjo nismë të mbetet e gjallë, që vendet të kenë vullnet politik për ta zbatuar, të angazhohen për zbatimin e saj në mënyrë që qytetarët të kenë besim në atë proces. Një kohë e favorshme po vjen për këtë, sepse anëtarësimi në BE do të jetë në një rrugë të ngadaltë për shkak të problemeve të brendshme në BE, jo vetëm për shkak të dështimit të zbatimit të reformave dhe harmonizimit të politikave të jashtme me BE-në, kështu që Ballkani i Hapur do të jetë dyfish i rëndësishëm në periudhën e ardhshme”, thotë Arsovski.
Ai beson se Mali i Zi dhe Bosnja duhet të jenë patjetër pjesë e kësaj nisme dhe thotë se BE-ja do t'i kushtojë vëmendje këtij rajoni "sa më të mëdhenj të jemi dhe sa më të fragmentuar të jemi, aq më pak interes kanë për t'u anëtarësuar".
Kur bëhet fjalë për Shqipërinë dhe mundësinë e daljes së saj nga Ballkani i Hapur, Arsovski thotë se nëse BE insiston që dy procese rajonale - procesi i Berlinit dhe Ballkani i Hapur - nuk mund të bashkëjetojnë, se atëherë ka mundësi që Shqipëria të vendosë që Ballkani i Hapur është i vdekur për ta dhe t'i drejtohet procesit të Berlinit. Në të njëjtën kohë, Arsovski thotë se ndoshta përfundimisht Ballkani i Hapur dhe Procesi i Berlinit do të shkrihen edhe në një nismë të përbashkët.
Se nisma e Ballkanit të Hapur ka një të ardhme beson edhe ekonomisti Mihaillo Gajiq.
“Përfitimet më të mëdha aktuale që shohim janë në fushën e kalimit të kufijve të mallrave, në fushën e njohjes reciproke të dokumenteve fitosanitare. Me fjalë të tjera, kamionët nuk duhet të presin më me orë të tëra në kufi, kalojnë më shpejt procedurat doganore. Për shembull, doganat serbe pranojnë dokumente të lëshuara nga laboratorë nga Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut, gjë që përshpejton dhe redukton kostot e tregtisë, dhe kjo është një gjë veçanërisht pozitive, edhe për ne konsumatorët që më vonë i blejmë këto mallra në rafte”, tha Gajiq për Kosovo online.
Ai thekson se nuk është më pak i rëndësishëm fakti që tregu rajonal i punës është ringjallur që nga korriku.
“Duke u regjistruar në faqen e internetit, ju mund të shkruani emrin dhe mbiemrin tuaj dhe të merrni një lloj të përkohshëm të NUIS që është i vlefshëm në të tre vendet anëtare të Ballkanit të Hapur, me fjalë të tjera, nuk keni nevojë të aplikoni për leje pune më vonë nëse jeni shtetas i njërit prej këtyre tre vendeve për të punuar në to. Këtë mund ta shohim tani për tani. Ballkani i Hapur u krijua si një lloj reagimi ndaj faktit se marrëveshje të tilla në kuadër të procesit të Berlinit u ngecën për shkak të marrëdhënieve të këqija politike të disa vendeve, në radhë të parë Malit të Zi dhe Kosovës, nëse e pranojmë si njësi ekstra territoriale në raport me Serbinë. Dhe atëherë, kur të gjashtë shtetet dhe entitetet duhet të bien dakord për diçka, kjo shkon shumë më ngadalë dhe më e vështirë se kur janë vetëm tre prej tyre që janë më të gatshëm për të thelluar bashkëpunimin e ndërsjellë. Dhe kjo është arsyeja pse Ballkani i Hapur pati më shumë sukses në iniciativat e tij sesa Procesi i Berlinit”, beson Gajiq.
Ai shton se rezultatet e Procesit të Berlinit, i cili mbështetet nga burokracia e BE-së, janë pothuajse minimale ose pothuajse inekzistente në krahasim me situatën me Ballkanin e Hapur dhe se “është mjaft e qartë se cila nga këto nisma rajonale po jep rezultate për tani".
“Ballkani i Hapur mund të shërbejë si një lloj “laboratori” për të provuar se çfarë dhe si funksionon në këtë rajon”, thotë Gajiq.
Sipas fjalëve të tij ekziston mundësia që brenda një viti Mali i Zi të bëhet anëtar i Ballkanit të Hapur, duke marrë parasysh ndryshimet politike në atë vend.
“Sa i përket Bosnjë dhe Hercegovinës, ka zhvillime të caktuara në komunikim në lidhje me Ballkanin e Hapur. Dhe aty, disa politikanë, si disa ministra si Elmedin Konakoviq, bëjnë deklarata mjaft pajtuese për Ballkanin e Hapur, duke pasur parasysh se qëllimi kryesor është integrimi tregtar dhe ekonomik dhe nuk ka të bëjë fare me politikën”, thotë Gajiq.
Megjithatë, ai ende deklaron se nuk është i sigurt për shkak të historisë së viteve 1990 se ka mundësi që BeH t'i bashkohet kësaj nisme së shpejti, duke theksuar se kjo vlen edhe për Kosovën.
"Mendoj se ata do të shikojnë më shumë drejt procesit të Berlinit si një lloj mënyre për të thelluar bashkëpunimin rajonal dhe tregun rajonal," beson Gajiq.
0 komentet