Fondet evropiane dhe kriza e Kosovës: Milionat në pritje

Transha e parë e fondeve nga Plani i Rritjes së BE-së e parashikuar për Kosovën aktualisht është në "pritje" dhe nuk do të disbursohet derisa të konstituohet kuvendi dhe të formohet qeveria e re. Kjo mund të jetë edhe pasoja e parë konkrete e krizës institucionale. Bashkëbiseduesit e Kosovo online paralajmërojnë se situata e krijuar aktualisht po shkakton humbje ditore prej tre milionë eurosh, dhe nëse përfshihemi edhe në zgjedhje të parakohshme – pasojat nuk do të jenë vetëm ekonomike.

Shkruan: Gjorgje Baroviq

Pas zgjedhjeve të shkurtit, Kosova është dashur të përfitojë 61 milionë euro – kësti i parë i parapagimit nga totali prej 880 milionë eurosh të paraparë në kuadër të Planit të Rritjes së BE-së për Ballkanin Perëndimor. Megjithatë, këto mjete janë në pritje, sepse ky marrëveshje duhet fillimisht të prezantohet nga Qeveria e Kosovës dhe më pas të ratifikohet me dy të tretat e votave në Kuvend.
Sipas ekspertëve të çështjeve evropiane, edhe nëse institucionet formohen shpejt, procedurat e ratifikimit do të kërkonin të paktën dy deri në tre muaj.

Kryetari i Odës Ekonomike të Kosovës, Lulzim Rafuna, thotë se kriza politike dhe mosformimi i institucioneve po ndikon negativisht në ekonomi, duke vënë në rrezik projektet zhvillimore.
Ai shton se një nga pasojat më të mëdha të mungesës së institucioneve funksionale është pamundësia për të shfrytëzuar fondet e Bashkimit Evropian, përfshirë edhe mjetet e parapara nga Plani Evropian i Rritjes.

“Kemi problem me fondet e BE-së, veçanërisht me atë pjesë të shumës që ishte paraparë të vijë nga Plani i Rritjes, të cilat nuk mund t’i pranojmë pa ratifikimin e marrëveshjes në Kuvendin e Kosovës. Kjo automatikisht do të reflektojë në ekonomi dhe investime të huaja,” tha Rafuna.
Bashkëpunimi në pauzë

Helena Ivanov, bashkëpunëtore kërkimore në Qendrën Kërkimore Henry Jackson, nuk ka dyshim se Kosova do të jetë “në pushim” në Bashkimin Evropian, përfshirë fondet e planifikuara nga Plani i Rritjes, derisa të formohet një kuvend dhe një qeveri e qëndrueshme.

"Derisa të formohet kuvendi dhe qeveria, mund të presim që Kosova të jetë plotësisht në një lloj pauze. BE-ja ka shprehur dëshirën e saj dhe ka kërkuar nga Kosova që një qeveri të formohet sa më shpejt të jetë e mundur në mënyrë që vendi të vazhdojë të funksionojë, në mënyrë që reformat e pritura nga BE-ja të mund të zbatohen. Unë besoj se derisa të zgjidhet kjo krizë, paratë që presin nuk do të paguhen, por as reformat e kërkuara nuk do të zbatohen, as marrëdhëniet midis Kosovës dhe BE-së nuk do të jenë në gjendje të funksionojnë normalisht në asnjë mënyrë”, shpjegon Ivanov në një bisedë për Kosovo online.

Një nga epilogët të krizës institucionale mund të jenë zgjedhjet e reja në Kosovë, dhe Ivanov thotë se ky është një opsion gjithnjë e më realist sepse "është shumë e pamundur që Kosova të ketë sukses në formimin e një qeverie".

"Nëse në fund formohet një qeveri, ajo nuk duket premtuese në kuptimin që do të ketë stabilitet. Unë besoj se Kosova po i afrohet një skenari ku do të ketë zgjedhje. Nëse do t'i kenë ato menjëherë sepse nuk janë në gjendje të formojnë një qeveri të re apo menjëherë pasi të formohet një qeveri e paqëndrueshme, mbetet për t'u parë. Por, derisa të kemi një qeveri të qartë që ka mbështetjen e shumicës, do të kemi vetëm një thellim të mëtejshëm të kësaj krize që po shohim aktualisht", beson kjo analiste.

Edhe në rast zgjedhjesh të reja, nuk ka dyshim se do të ketë një "pauzë" në marrëdhëniet me BE-në.

“Nëse kemi skenarin e zgjedhjeve të reja tani, besoj se gjithçka që Kosova pret nga Bashkimi Evropian do të jetë në pauzë derisa zgjedhjet të mbahen përsëri dhe derisa të formohet një shumicë në raundin tjetër që mund të formojë qartë një qeveri dhe të vazhdojë negociatat dhe bashkëpunimin me institucionet e BE-së”, është i bindur Ivanov.

Ai shton se e njëjta gjë vlen edhe për vazhdimin e dialogut midis Beogradit dhe Prishtines nën patronazhin e BE-së.

“Për një kohë tani, procesi i normalizimit midis Beogradit dhe Prishtinës nuk ka funksionuar siç duhet. Për më shumë se një dekadë, që nga nënshkrimi i Marrëveshjes së Brukselit, ende nuk ka AKS, të gjitha raundet e negociatave që kemi parë në të kaluarën e afërt, përfshirë raundet në Bruksel dhe Ohër, nuk kanë rezultuar në ndonjë ndryshim të madh. Gjithashtu patëm një situatë ku Aljbin Kurti dhe qeveria e tij në atë kohë bënë lëvizje të shumta të njëanshme që i frustruan BE-në dhe të gjithë partnerët perëndimorë të Kosovës, prandaj ata prezantuan masa të caktuara”, tha Ivanov.

Ai beson se në momentin kur Kosova formalisht nuk ka qeveri, ajo nuk ka legjitimitetin dhe mandatin për të bërë diçka në lidhje me normalizimin, prandaj nuk duhet të presim një dialog funksional.

Se si mund të duken negociatat në të ardhmen, thekson ai, do të varet shumë nga kush do të jetë Kryeministri i ri i Kosovës.

"Shumë ekspertë, me të cilët pajtohem, thonë se një nga arsyet pse Kurti nuk arriti të formonte shumicën ishte pikërisht për shkak të mënyrës se si u soll gjatë procesit të normalizimit. Një numër i madh njerëzish që jetojnë në Kosovë nuk e pëlqyen këtë qasje të njëanshme, sepse besojnë se çmimi është shumë i lartë për shkak të degradimit të marrëdhënieve me partnerët perëndimorë. Nëse e kemi përsëri Kurtin, pyetja është nëse ai do të vazhdojë me politikën e vjetër apo do ta përshtatë atë në mënyrë që të përmirësojë marrëdhëniet me Perëndimin. Dhe, nëse kemi dikë të ri, mbetet të shihet se çfarë lloj qasjeje do të jetë ai", thekson bashkëpunëtorja kërkimore në Qendrën Kërkimore Henry Jackson.

Përgjegjësia e politikanëve

Presidenti i Aleancës së Biznesit të Kosovës, Agim Shahini, thotë se për shkak të mungesës së krijimit të institucioneve dhe ratifikimit të marrëveshjes me BE-në për fondet nga Plani i Rritjes, Kosova po humbet tre milionë euro në ditë, dhe me vendimin për të shkuar në zgjedhje, rrezikon të humbasë gjithçka.

"Siç mund ta shihni, gjithçka është bllokuar në Kosovë, të gjitha institucionet, nga qeveria deri te parlamenti. Mentaliteti i Kosovës është i tillë që kur nuk ka qeveri dhe parlament, atëherë asgjë nuk shkon sipas planit. Çdo ditë vonohemi, humbasim mjaft shumë, rreth tre milionë në ditë. Nëse llogarisim sa para kemi që presin të ratifikohen në Kuvendin e Kosovës nga programi i rritjes së BE-së, atëherë kemi rreth 880 milionë", thekson Shahini për Kosovo online.

Ai beson se më përgjegjësit për këtë janë deputetët e sapozgjedhur, si dhe përfaqësuesit e të gjitha opsioneve politike, sepse ata i konsiderojnë interesat e tyre si ato të shtetit.

"Parlamentarët tanë dhe kryetarët tanë të partive politike dhe të gjithë ata për të cilët kemi votuar, pavarësisht se nga vijnë, janë përgjegjës për humbjen e atyre parave. Ata janë përgjegjës për faktin se nuk mund të gjendet një kompromis për të formuar si kuvendin ashtu edhe qeverinë. Ata po shohin interesin e tyre, jo interesin kombëtar, i cili është më i fortë se individi", saktëson Shahini.

Ai paralajmëroi se në rast të përçarjeve të mëtejshme të shkaktuara nga zgjedhjet e jashtëzakonshme, Kosova do të rrezikonte të humbiste gjithçka.

"Fondet nga plani i rritjes së BE-së për vendet e Ballkanit Perëndimor kanë kriteret e tyre. Pra, derisa këto marrëveshje të ratifikohen në parlament, ne do të vonohemi ende. Dhe nëse shkojmë në zgjedhje të reja, atëherë rrezikojmë të humbasim gjithçka", thekson Shahini.

Politika përshkallëzuese

Për drejtorin programor të organizatës “Rruga e re e tretë”, Dimitrije Milliq, vonesa në pagesën e këstit të parë nga Plani i Rritjes së BE-së për Kosovën mund të interpretohet si pasojë e krizës institucionale, por shumë më tepër si rezultat i politikës përshkallëzuese të deritanishme të Prishtinës.

“Do të thosha se problemi më i madh, kur bëhet fjalë për fondet nga Plani i Rritjes, buron nga politika përshkallëzuese e deritanishme e qeverisë në Prishtinë dhe e kryeministrit aktual Kurti. Shumica e kritikave që ka gjeneruar qeveria e Prishtinës kanë ardhur kryesisht për shkak të veprimeve të ndryshme që nuk janë ndërmarrë në koordinim me shtetet perëndimore dhe që kanë krijuar probleme në marrëdhëniet ndëretnike”, thotë Milliq për Kosovo online.

Ai thekson thotë se Brukseli dëshiron "llogaritë e pastra" kur bëhet fjalë për shpenzimin e parave nga BE.

“Çështja e krizës institucionale është problem sepse pyetja është se kush flet në emër të qeverisë me institucionet evropiane, kush i zbaton në të vërtetë programet e përmendura, kush i shpenzon fondet e alokuara. Kjo krijon një lloj paparashikueshmërie dhe paqëndrueshmërie, e cila gjithashtu, nga ana e Brukselit, krijon një lloj dyshimi nëse ekzistojnë kapacitete objektive, institucionale për të përdorur fondet për qëllimin e tyre më të mirë dhe origjinal kur flasim për Planin e Rritjes”, shpjegon Milliq.
Megjithatë, ai është i bindur se vonesa në pagesë ka shumë më tepër të bëjë me mosbesimin që administrata e Brukselit ka ndaj "kapacitetit të qeverisë së mëparshme" në Prishtina.

"Vendet perëndimore duhej të merreshin me zgjidhjen e kësaj krize dhe për këtë arsye t'i drejtonin burimet e tyre të kufizuara kohore në këtë rajon, i cili nuk është veçanërisht popullor kur ke një luftë në Gaza, Ukrainë dhe paqëndrueshmëri të ndryshme globale. Unë supozoj se kjo është më shumë pasojë e një lloj dyshimi në lidhje me aftësinë e qeverisë aktuale për t'u marrë me krizat ose për të mos i krijuar ato, si dhe çështjen e formimit e AKS", thekson Milliq.

Ai shton se kjo tregohet edhe përmes masave ndëshkuese kundër Prishtinës.

“Do të thoja se barrierat e mëparshme në lidhje me izolimin e qeverisë në Prishtina, të cilat ishin të lehta, por ekzistonin, rezultuan më shumë nga një lloj politike shkallëzuese që vendet perëndimore nuk donin ta mbështesnin dhe e cila në këtë moment nuk është e dobishme për to në kontekstin ndërkombëtar, por edhe në marrëdhëniet e përgjithshme, kur flitet për stabilitetin rajonal në Ballkanin Perëndimor”, specifikon Milliq.