Gjyqet e para të krimeve të luftës në mungesë: Drejtësi për viktimat apo shkelje e të drejtave të njeriut?

Sot në Prishtinë filloi gjykimi i parë për krime lufte në mungesë dhe deri më tani, bazuar në Kodin e ndryshuar të Procedurës Penale, Prokuroria Speciale ka ngritur gjashtë aktakuza. Ekspertët paralajmërojnë se pavarësisht nëse legjislacioni penal e pranon këtë formë të ndjekjes, ajo bie ndesh me të drejtat e njeriut.

Në Gjykatën Themelore në Prishtinë, sot filloi gjykimi i parë në mungesë i të akuzuarve për krime lufte.

Bazuar në aktakuzën e majit të këtij viti, Çedomir Aksiq, me origjinë nga Shtimja, akuzohet për krime të supozuara të luftës, përfshirë vrasjen e tetë civilëve shqiptarë më 15 janar 1999 në Reçak.

Në vend të Aksiqit, në sallë ishte avokati i tij, dhe Prokuroria ka bërë të ditur se paraprakisht janë shfrytëzuar të gjitha mundësitë ligjore që ai të jetë i pranishëm.

Deri më tani, pas hyrjes në fuqi të ndryshimeve në Kodin e Procedurës Penale që mundësojnë gjykimin në mungesë, Prokuroria Speciale në Prishtinë ka ngritur gjithsej gjashtë aktakuza kundër personave të dyshuar për krime lufte.

Danica Marinkoviq, ish-gjyqtare hetuese nga Prishtina, shpjegon për Kosovo online se legjislacioni penal parasheh mundësinë e gjykimit në mungesë, por se ajo nuk ishte në dijeni se si ishte zgjidhur ligjërisht në Kosovë.

Ajo thotë se për procedura të tilla fillimisht duhet të plotësohen disa kushte ligjore: që autori të jetë i njohur, të jetë i paarritshëm për autoritetet shtetërore, të mos dihet vendbanimi i tij, të mos ketë marrë ftesë gjyqësore siç duhet...

“Vetëm atëherë shkojmë në lëshimin e urdhër-arrestit, vendimmarrjen për hetimin e kryer, vendimin për gjykimin e tij në mungesë dhe vetëm atëherë këta persona ndiqen penalisht”, thotë Marinkoviq.

Drejtori i Fondit për të Drejtën Humanitare në Kosovë, Bekim Blakaj, thotë për Kosovo online se sipas ligjit të ri, vendimin për gjykimin në mungesë do ta marrë Dhoma e Posaçme e Gjykatës Themelore në Prishtinë.

Ai thekson se Fondi qysh në fillim ka qenë kundër aktakuzave dhe gjykimeve në mungesë sepse gjykime të tilla “shkojnë kundër të drejtave të njeriut”.

“Iniciativa për të mundësuar gjykimet në mungesë ka ardhur nga pushteti aktual, derisa ishin ende në opozitë, me ndryshimin e kodit të procedurës penale ku u mundësuan gjykimet në mungesë për krime lufte. Një vendim i tillë ka ardhur si pasojë e mosbashkëpunimit ndërmjet prokurorive të Kosovës dhe Serbisë, andaj për ta tejkaluar atë pengesë kanë konsideruar se mund të gjykojnë në mungesë. Organizata jonë ishte kundër. Gjyqet në mungesë shkelin të drejtat e njeriut. Kushdo që akuzohet ka të drejtë të mbrohet në gjykatë, të bëjë pyetje dëshmitarëve etj”, thotë Blakaj.

Dr. Millan Gulliq, bashkëpunëtor i lartë hulumtues i Institutit për Histori Bashkëkohore nga Beogradi, thotë se kjo është një formë e hapur e frikësimit të komunitetit serb sipas "modelit kroat".

Gulliq thotë se gjyqësori shqiptar dhe policia në Kosovë tashmë po punojnë për të frikësuar jo vetëm njerëzit që kanë qëndruar në Kosovë, të kthyerit apo të kthyerit e mundshëm, por edhe ata që shkojnë në vendlindje vetëm për të vizituar shtëpitë e tyre apo varret e të parëve të tyre. Gjykimet në mungesë, thotë ai, vetëm sa do ta thellojnë këtë frikë mes serbëve.

“Është një akt që vërtet mund të frikësojë, edhe pse policia dhe gjyqësori e kanë bërë deri më tani, dhe deri më tani ka pasur arrestime të personave për krime të sajuara lufte, për pjesëmarrje në një luftë që nuk ka ekzistuar apo nuk ka qenë si përshkruar në aktakuzë apo në ndonjë media të lëshuar dhe më e rëndësishmja nga të gjitha, më duket se Kosova në një farë mënyre po e ndjek shembullin në Kroaci”, thekson dr.Guliq dhe kujton se ishin arrestimet dhe aktakuzat e papritura në Kroaci që penguan një kthim më serioz të serbëve.

“Më duket se është sërish fjala për shembullin e Kroacisë që Prishtina po e zbaton fjalë për fjalë. Politika e arrestimit të njerëzve që ekziston në këtë mënyrë mund të marrë një kornizë institucionale dhe të intensifikohet edhe më shumë, dhe se në këtë mënyrë frikësohen edhe ata pak serbë, dhe ata që shkojnë nga Serbia qendrore në krahinën jugore pengohen ta bëjnë këtë, dhe kjo është një rrugë e sigurt për spastrimin e plotë etnik të Kosovës dhe Metohisë, dhe unë do të thoja se ky proces është pothuajse në rrugën e tij në fund”, përfundoi Gulliq.

Dhe për avokatin Branko Llukiq, kjo paralele është e paqartë.

Ai vlerëson se formimi i Institutit për Krime Lufte, si dhe fillimi i proceseve gjyqësore në mungesë, do të jenë një nga “mjetet” që do të lehtësojnë largimin e serbëve, por edhe do ta ndalin plotësisht procesin e kthimit.

Ai kujton se pas përfundimit të luftës në vitin 1995, Kroacia ka hartuar rreth 25 mijë aktakuza, të cilat kanë filluar të zbatohen menjëherë pasi e kanë marrë shtetin.

“Kroacia e bëri këtë me mbështetjen e BE-së dhe Perëndimit kolektiv për vendin e saj dhe kundër serbëve. Ata bënë një punë të shkëlqyeshme dhe kështu penguan kthimin e serbëve në Kroaci”, thotë Lukiq dhe shton se pret që e njëjta të ndodhë edhe me komunitetin serb në Kosovë dhe se themelimi i këtij Instituti do të jetë “një nga mjetet” për Prishtinën, me ndihmën e të cilit, sikurse Kroacia, jo vetëm do të kontribuojë në emigrimin e serbëve, por edhe do të parandalojë çdo dëshirë që ata të kthehen.

“Nuk e di as sa njerëz janë të gatshëm sot, me këtë situatë në Kosovë, ku në skenë është persekutimi drastik i serbëve, të kthehen fare, por është një nga mjetet, prandaj e shoh në radhë të parë si vegël e shqiptarëve për të zbrazur Kosovën nga serbët”, përfundon Llukiq.