Kujt i shqetësojnë masat e Qeverisë së Serbisë: Akt armiqësor apo ekzistencë për serbët në Kosovë?

Për shkak të pakos së masave të ndihmës për serbët në Kosovë, Serbia u dënua nga Gjermania, SHBA, BE dhe Prishtina. Që kur presidenti serb Aleksandar Vuçiq i prezantoi masat, ato në Perëndim janë cilësuar si “shkelje e marrëveshjes”, ndërsa për Prishtinën ato përfaqësojnë një “akt armiqësor”. Bashkëbiseduesit e Kosovo online theksojnë se nuk ka marrëveshje për ndihmë materiale që mund të shkelet, por se bashkësia ndërkombëtare e sheh këtë lëvizje të shtetit të Serbisë si një veprim të njëanshëm që e fut dialogun në krizë edhe më të madhe.

Shkruan: Millena Milladinoviq

Në fjalimin e tij më 13 shtator, Vuçiq prezantoi masat për Kosovën në pesë fusha.

“Para së gjithash, një rikthim në status quo ante”. Kjo nuk ka më kuptim, ne po kërkojmë që të kthehemi në gjithçka që është arritur dhe arritur në procesin e dialogut”, tha Vuçiq.

Fushat tjera në të cilat janë propozuar masa më të detajuara janë: Kosova si zonë e mbrojtjes së veçantë sociale; Qëndrueshmëria e institucioneve serbe në Kosovë; Krijimi i një prokurorie speciale; Vendim për paligjshmërinë e të gjitha organeve dhe institucioneve të themeluara në territorin e Kosovës pas shpalljes së njëanshme të pavarësisë.

Të nesërmen, Qeveria e Serbisë miratoi Konkluzionin me të cilin miratoi pakon e masave juridike, ekonomike dhe sociale që synojnë mbrojtjen e të drejtave të serbëve dhe interesave vitale shtetërore dhe kombëtare në territorin e Kosovës.

Nuk ka munguar reagimi i Prishtinës ndaj pakos së masave. Në një konferencë për gazetarë, kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, theksoi se masat e Serbisë janë “një akt armiqësor”.

Por më shumë është çështje e faktorit ndërkombëtar, është e qartë se çfarë mendojmë ne”, ka theksuar Kurti.

Dhe faktori ndërkombëtar i “përgjigjet pyetjes”. Gjermania, SHBA dhe BE pajtohen se Serbia ka shkelur detyrimet e saj nga dialogu me ligjet e propozuara.

“BE i kujton Serbisë se është e detyruar të respektojë të gjitha marrëveshjet nga dialogu si pjesë integrale e procesit të anëtarësimit të saj në BE dhe i bën thirrje Serbisë që të shqyrtojë projektligjin në përputhje me rrethanat, ka thënë zëdhënësja e BE-së, Nabila Masrali, në një deklaratë me shkrim për media, ndërsa Amerika “përsëriti mbështetjen e qeverisë amerikane për integritetin territorial dhe sovranitetin e Kosovës në të gjithë territorin”.

Ministria e Punëve të Jashtme të Gjermanisë ka bërë të ditur se projektligji i Serbisë për shpalljen e Kosovës si zonë e mbrojtjes së veçantë dhe juridiksionit për veprat penale “qartë shkel detyrimet e saj nga dialogu”.

Mendimi i bashkëbiseduesve të Kosovo online për këtë çështje dallon. Ndërsa disa besojnë se nuk ka marrëveshje që ndalon mbështetjen materiale për serbët në Kosovë nga Serbia dhe se është paradoksale të flitet për ndonjë shkelje të marrëveshjes,

Duke marrë parasysh se Kosova nuk e ka formuar Bashkësinë e Komunave Serbe, dhe se bëhet fjalë për ekzistencën e popullit serb, të tjerët vlerësojnë se Serbia me këtë veprim po shkel të drejtat ndërkombëtare.

Për faktorin ndërkombëtar – vendimi i njëanshëm i Serbisë

Aleksandar Shluka, bashkëpunëtor i OJQ-së “Nisma e Re Shoqërore”, tha se bashkësia ndërkombëtare e sheh vendimin e Qeverisë së Serbisë për miratimin e pakos së masave për Kosovën si vendim të njëanshëm që do të thellojë krizën në dialog.

“Atje kemi dy pikëpamje të ndryshme, njëra është pikëpamja e palës serbe, tjetra është pikëpamja e palës prishtinase dhe e aktorëve ndërkombëtarë. Edhe pse pala serbe de facto e ka pranuar qeverinë e Kosovës në terren, ajo nuk e ka pranuar de jure. Ajo ende pretendon se pretendon territorin e Kosovës, dhe se ka juridiksion. Prandaj, nga perspektiva e Serbisë, sigurisht që gjithçka është në rregull me ligjet, se Serbia nuk po i shkel marrëveshjet. Mirëpo, kur është fjala për Prishtinën dhe bashkësinë ndërkombëtare, kjo do të jetë shkelje e marrëveshjes për ta”, tha Shluka.

Siç ka thënë ai, Gjermania, SHBA-ja dhe Brukseli nuk kanë specifikuar se cilat marrëveshje janë shkelur, por mund të supozohet se bëhet fjalë për Projektligjin për organizimin dhe kompetencën e autoriteteve gjyqësore në ndjekjen e veprave penale të kryera në territorin e Kosovës.

“Ata nuk kanë specifikuar saktësisht se cilat marrëveshje janë shkelur, megjithatë, në kontekstin e Ligjit për organet gjyqësore, mund të themi se bëhet fjalë për Marrëveshjen e Brukselit, një marrëveshje që ka të bëjë me integrimin e gjyqësorit, sepse ne e dimë se Serbia de facto është pajtuar për integrimin e gjyqësorit. Nëse i kushtojmë rëndësi kësaj, mund të themi se një vërejtje apo mesazh i tillë është me vend”, shtoi Shluka.

Sa i përket ndihmës sociale për serbët në Kosovë, Shluka thekson se nuk ka asnjë marrëveshje për këtë që mund të shkelet.

“Nëse e shikojmë Projektligjin për Kosovën si territor i mbrojtjes së veçantë sociale, situata është pak më ndryshe atje. Asnjëherë nuk kemi pasur një marrëveshje konkrete për këtë, e dimë se në Kosovë ende funksionojnë disa institucione që janë përmendur në atë projektligj dhe se bashkësia ndërkombëtare është kundër shfuqizimit të njëanshëm të tyre, ne e dimë që kjo duhet të bëhet kur të formohet BKS”, theksoi bashkëbiseduesi ynë.

Sipas tij, akterët ndërkombëtarë nuk janë për shfuqizimin e njëanshëm të institucioneve serbe në Kosovë, por as nuk e përkrahin forcimin e tyre.

"Ne mund ta vëzhgojmë këtë në frymën e dialogut, ku kemi një sërë ligjesh që shihen si një lëvizje e njëanshme nga Beogradi që thellon krizën në dialog. Dialogu ekziston në një kuptim formal, dhe komuniteti ndërkombëtar beson se këto lëvizje do të kontribuojnë më tej në faktin se ne nuk kemi një dialog thelbësor, se normalizimi i marrëdhënieve do të jetë gjithnjë e më larg, dhe për këtë apelojnë që të mos bëhen lëvizje të tilla”, ka përfunduar Shluka.

Reagime të pritshme nga Perëndimi

Studiuesi i studimeve të sigurisë, Nikolla Vujinoviq, theksoi se masat e ndërmarra nga Qeveria e Serbisë për të ndihmuar serbët në Kosovë nuk përbëjnë shkelje të marrëveshjes, por se janë të pritshme reagimet e Gjermanisë, SHBA-së dhe BE-së, duke pasur parasysh se Perëndimi kolektiv është sponsor i pavarësisë së Kosovës.

Vujinoviq theksoi se kur bëhet fjalë për masat e ndihmës, është paradoksale të flitet për shkeljen e marrëveshjes, duke pasur parasysh se Prishtina nuk e ka formuar Bashkësinë e Komunave Serbe për më shumë se dhjetë vjet.

“Të flasësh për shkeljen e çfarëdo marrëveshjeje nga Republika e Serbisë është qesharake. Fakti është se Serbia i respekton marrëveshjet në dialog. BKS si shembull i shkeljes së marrëveshjes është në tavolinë për dhjetë vjet, edhe më shumë nëse nuk gaboj. Në planin politik dhe ekzistencial për komunitetin serb, është qesharake të flitet për shkelje të çfarëdo marrëveshjeje”, tha Vujinoviq.

Siç theksoi ai, janë të pritshme reagimet e Perëndimit.

“Brukseli, Gjermania, SHBA janë sponsorë të pavarësisë së Kosovës, sigurisht që do të jenë kundër çdo mase që e kërcënon atë pavarësi. Serbia nuk e njeh pavarësinë e Kosovës, Albin Kurti beson se është i pavarur dhe gjithçka që po bën ndaj komunitetit serb është të dërgojë një mesazh: Ju nuk keni vend këtu. Ligjet e Serbisë thonë: Jo se ne jemi këtu, por do të tregojmë se çfarë do të ndodhë nëse nuk ka vend për ne”, tha ai.

Vujinoviq thekson se është mirë që ka pasur reagime, sepse dikush e ka dëgjuar Serbinë dhe ndoshta në të ardhmen do të punojnë për qetësimin e situatës.

“Priteshin reagime, prisja më të ashpra, prisja që përfaqësuesit e SHBA-ve dhe Lajçakut të vinin për të na goditur në gishta, dhe projektligjet sapo janë miratuar, thelbi i atyre ligjeve është një mesazh për komunitetin serb, shqiptarët dhe sponsorët e pavarësisë së Kosovës. E pres me padurim atë përgjigje, kritikën, sepse do të thotë se dikush ka dëgjuar dhe se ndoshta situata do të qetësohet”, ka theksuar Vujinoviq.

Siç ka thënë ai, mbijetesa e serbëve pa ndihmën e Kosovës është vijë e kuqe për autoritetet kosovare.

“Të tregosh se komuniteti serb mund të mbijetojë pa atë “shtet” është një vijë e kuqe për ta, sepse atëherë komuniteti shqiptar do të shtrojë pyetjen nëse Serbia e mbron komunitetin serb, pse një pjesë e parave nuk shkojnë për komunitetin shqiptar, gjë që do të hapë shumë çështje sociale në Kosovë, dhe jemi dëshmitarë të largimit të dhjetëra mijëra qytetarëve nga Kosova”, shtoi ai.

Masat e Qeverisë së Serbisë përmirësojnë ekzistencën e komunitetit serb, tha Vujinoviq.

“Të qëndrojnë atje, të luftojnë për jetën, trashëgiminë dhe identitetin e tyre si serbë”, theksoi ai.

Ai përkujtoi se masat janë miratuar pas shumë veprimeve që qeveria e Kosovës ka bërë ndaj serbëve në Kosovë.

“Fakti është se masat u miratuan pasi u shfuqizua transaksioni i pagesës, pasi u ndaluan mallrat serbe për disa muaj, pasi u bastisën bankat dhe institucionet... ato me siguri do të shkaktojnë represion shtesë, por tani topi është në fushën e Perëndimit kolektiv, që ata të bëjnë një ndryshim në qëndrimin e tyre ndaj komunitetit serb, sepse jam i bindur se Kurti dhe elita e tij nuk do të kishin bërë asgjë kundër komunitetit serb nëse nuk do të kishin dritën jeshile nga sponsorët e tyre”, ka përfunduar Vujinoviq.

Masat jokushtetuese të Serbisë

Profesori i së drejtës kushtetuese Mazllum Baraliu ka theksuar se Projektligji për organizimin dhe kompetencën e autoriteteve gjyqësore në ndjekjen e veprave penale të kryera në territorin e Kosovës, i cili është miratuar nga Qeveria e Serbisë, është i paligjshëm, dhe se Kosova tashmë ka një buxhet për asistencë sociale në të cilin janë përfshirë edhe serbët.

Baraliu ka theksuar se Serbia me këto ligje të propozuara shkel të drejtat ndërkombëtare.

“Është njëlloj sikur ne tani të vendosim të ndëshkojmë njerëzit në Porto Riko ose në ndonjë vend tjetër me ndonjë ligj, është e palogjikshme dhe antikushtetuese, sepse cenon juridiksionin e një vendi tjetër. Kosovën e njohin 118 apo 114 shtete dhe kjo nënkupton jo vetëm shkelje të të drejtave, është e papranueshme edhe për Perëndimin, i cili në disa raste sillet në mënyrë burokratike dhe i gjen disa zgjidhje si kompromis, të cilat në fakt nuk janë zgjidhje”, tha Baraliu.

Për masën e ndihmës sociale për serbët në Kosovë, Baraliu thotë se Kosova ka buxhet për përfitime sociale dhe se serbët në Kosovë tashmë kanë një mbështetje nga Serbia.

Ai beson se një vendim i tillë i Serbisë është politik dhe se synimet e saj nuk mund të realizohen.

“Në Kosovë janë 124 kategori që mbulohen në mënyra të caktuara, sa i përket asistencës sociale. Meqenëse Kosova ka buxhet, kështu bëhen punët, nëse mendojmë për komunitetin serb, ata tashmë janë të mbuluar me pako nga Serbia deri në 800 milionë euro, madje edhe më shumë se kaq, por nuk dihet se ku shkon ajo ndihmë, ka ende shumë njerëz nga të gjitha komunitetet që jetojnë në varfëri. Serbia nuk mund ta arrijë këtë, mendoj se është një lëvizje politike”, përfundoi Baraliu.