Brukseli përgatiti gjashtë miliardë euro për rajonin, çfarë do të duhet të përmbushin Serbia dhe Kosova?

Edhe pse nga Brukseli thonë se normalizimi i marrëdhënieve mes Serbisë dhe Kosovës nuk është “alfa dhe omega” e integrimit të tyre evropian, ky do të jetë kriteri kryesor kur të vendoset se sa do të ndjekin Beogradi dhe Prishtina paratë nga pakoja e re zhvillimore e BE-së për Ballkanin Perëndimor, në vlerë prej gjashtë miliardë eurosh, thonë bashkëbiseduesit e Kosovo online.

Mesazhe të tilla tashmë janë dërguar indirekt nga zyrtarë të BE-së, se nuk do të ketë fonde për Beogradin dhe Prishtinën, edhe sikur të zbatojnë reforma dhe të mos ketë progres në dialog. Nëse njëra palë i plotëson kushtet paraprake dhe tjetra jo, burimet financiare do t'i transferohen dikujt tjetër.

Plani ambicioz i Bashkimit Evropian, i cili ishte një nga arsyet kryesore për vizitën e fundit të kryetares së Komisionit Evropian Ursula fon der Lajen në rajon, parashikon t'i ofrojë Ballkanit Perëndimor dy miliardë të pakthyeshme dhe katër miliardë në formën e kredive të favorshme ose investimeve kapitale në periudhën 2024-2027. Qëllimi është që kandidatët të përfshihen në shumë politika dhe programe të BE-së edhe para se të bëhen anëtarë formalë të bllokut evropian. Pagesat në kuadër të planit katërvjeçar janë planifikuar çdo gjashtë muaj, ndërsa kësti i parë pritet të jetë në verën e vitit të ardhshëm.

Sipas planit të Komisionit Evropian, paratë duhet të ndihmojnë rajonin të forcojë katër shtylla: integrimin ekonomik në tregun e përbashkët të BE-së, integrimin ekonomik brenda Ballkanit Perëndimor përmes një tregu të përbashkët rajonal, përshpejtimin e reformave themelore, që nënkupton edhe sundimin e ligjit, që ndihmon në tërheqjen e investimeve të huaja direkte dhe forcon stabilitetin rajonal, ndërsa shtylla e katërt është rritja e ndihmës financiare për të mbështetur reformat.

Shembuj të rezultateve konkrete të këtij plani përfshijnë: vendosja e të ashtuquajturave vija të gjelbra në pikat kufitare ku mallrat kalojnë më shpejt me procedura më të shpejta doganore dhe heqjen e tarifave të roaming për celularët dhe internetin. Lehtësim do të ketë edhe për të rinjtë që do të mund të studiojnë më lehtë në vendet e BE-së nëse ky plan zbatohet.

Bashkëpunëtorja hulumtuese në Qendrën Hulumtuese Henri Xhekson, Hellena Ivanov, thotë për Kosovo online se pakoja prej gjashtë miliardë eurosh e ndihmës së BE-së për Ballkanin Perëndimor, kur bëhet fjalë për Beogradin dhe Prishtinën duhet parë nga këndvështrimi i “shkopit dhe karotës” së re të Brukselit, i cili do të aktivizohet në varësi të ecurisë së dy palëve në dialog.

“Kjo shumë parash është gjithmonë e nevojshme sepse dy nga gjashtë miliardë euro janë grante, ndërsa katër miliardë të mbetur janë kredi jashtëzakonisht të favorshme. Në këtë lloj ekonomie, një ndihmë e tillë financiare është e dobishme për çdo vend dhe besoj se BE-ja do natyrisht, përdorni ato fonde edhe për këtë qëllim mënyrë - nëse ka një hap përpara në procesin e normalizimit, paratë do të arrijnë në llogaritë e duhura, dhe nëse njëra ose të dyja palët janë negociatorë mosmirënjohës dhe vonojnë procesin e normalizimit, unë besoj se qasja në ato mjete do të reduktohet ose anulohet”, thotë Ivanov.

Këndi i dytë nga i cili duhet parë pakoja e re e ndihmës së BE, sipas Ivanovit, i referohet gjithë Ballkanit Perëndimor.

"Procesi i anëtarësimit në Bashkimin Evropian në Ballkanin Perëndimor ka qenë shumë i gjatë. Besimi se çdo vend i Ballkanit Perëndimor do të anëtarësohet në BE në të ardhmen e afërt është në një nivel jashtëzakonisht të ulët. Prandaj mendoj se kjo paketë është një mënyrë për t'i mbajtur ato vende të interesuara për t'u anëtarësuar, që mbështetja dhe ndihma që BE i jep Ballkanit Perëndimor të vazhdojë të shihet dhe të jetë në plan të parë, me faktin se, natyrisht, mungon gjëja kryesore, që është vetë anëtarësimin apo ndonjë datë kur realisht do të anëtarësohemi në BE”, thotë Ivanov.

Ajo shton se kur shikojmë mënyrën e komunikimit në muajt e kaluar, pa lidhje me paketën e re të ndihmës, BE-ja vazhdimisht u përsërit zyrtarëve të lartë në Beograd dhe Prishtinë, por edhe publikut në Serbi dhe Kosovë, se vetëm anëtarësimi në Union dhe aksesi në fonde janë të kushtëzuara që të dyja palët të vazhdojnë të bashkëpunojnë, të jenë negociatorë konstruktivë dhe të luajnë një rol konstruktiv në procesin e normalizimit.

“Jam e sigurt që kjo paketë e fundit nuk bën përjashtim në këtë kuptim, se u tha qartë se cilat janë kushtet për të shijuar përfitimet e saj”, thotë ajo.

Megjithatë, thekson Ivanov, nëse këto mesazhe do të kenë efekt varet më së shumti nga BE.

“Problemi kryesor është se në fakt nuk ekzistojnë sanksione. Nëse shikojmë procesin e negociatave, sidomos vitin e fundit, nga dialogu dalin me “diçka”, palët bien dakord për diçka, diçka pranohet verbalisht, por në praktikë asgjë nuk zbatohet. Shpeshherë bëhet një hap mbrapa pas vetë negociatave, po ashtu shohim raunde të përshkallëzimit, madje raundi i fundit i negociatave përfundoi me daljen e kryeministrit të Kosovës Albin Kurti nga takimi dhe refuzimin e propozimit të BE-së. Arsyeja pse nje gjë e tille është e mundur sepse askush nuk eshte sanksionuar. Ti thua se do besh dicka, pastaj nuk e ben, BE dergon kritika dhe tone disi me te ashpra, mundesisht disa sanksione shume te buta qe ne thelb nuk jane dhe atëherë, pse dikush në një situatë të tillë, kur e di se nuk duhet të përmbushë atë që nuk është përmbushur dhe se nuk do të sanksionohet për këtë, ai ka një motiv për të përmbushur diçka", thekson Ivanov.

Në mënyrë që kjo politikë të ketë ndonjë efekt, vazhdon ajo, është shumë e rëndësishme që BE, nëse një palë nuk përmbush atë që tha se do të përmbushë, të sigurohet që ajo palë të mos marrë realisht ndihmë.

“Përndryshe do të kemi përsëri të njëjtat skenarë që i kemi pasur deri më tani”, thot Ivanov.

Është e rëndësishme që të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor të përmbushin kriteret për integrim evropian dhe duket se rasti më problematik është mes Serbisë dhe Kosovës, vendosmëria e së cilës për paqen dhe stabilitetin, si dhe për sundimin e ligjit, reformat në administratën publike do të jenë kriteret kryesore që duhet të plotësojnë për të përfituar nga paketa prej gjashtë miliardë eurosh e ndihmës dhe mbështetjes për rajonin e shpallur nga BE, beson Afrim Hoti, profesor i së drejtës ndërkombëtare nga Prishtina.

Siç thotë për Kosovo online, është e qartë se në rrethanat e luftës ndërmjet Rusisë dhe Ukrainës, BE i kushton më shumë vëmendje Ballkanit Perëndimor dhe kjo paketë ndihme dhe mbështetje është në atë drejtim.

Ai beson se për Serbinë dhe Kosovën, shpejtësia e arritjes së marrëveshjes dhe përparimi në normalizim do të jenë me rëndësi kyçe për marrjen e këtyre mjeteve.

"Kjo është e një rëndësie kyçe. Sepse sa herë që diskutohet situata në Ballkanin Perëndimor, duhet të përmenden marrëdhëniet ndërmjet Serbisë dhe Kosovës. Askush nuk mund ta imagjinojë stabilitetin në këtë pjesë të Evropës pa normalizimin e plotë të marrëdhënieve mes dy vendeve. Pra, çdo lloj ndihme, mbështetje nga BE-ja, nuk do të jetë e dukshme dhe realiste pa normalizimin e plotë të marrëdhënieve. Në këtë kuptim, mendoj se në javët dhe muajt në vijim do të ketë presion nga të dyja palët, si nga Kosova ashtu edhe nga Serbia, me qëllim që të arrihet normalizimi sa më shpejt që të jetë e mundur, që më pas do të pasohet me përkrahje të cilën e ka përmendur edhe kryetarja e Komisionit Evropian fon der Lajen, por edhe zyrtarë të tjerë të BE”, thotë Hoti.

Ai shton se nëse njëra palë dështon, paratë dhe ndihma do të pezullohen.

“Kështu po ndodh tani me Kosovën, e cila po përballet me sanksione të BE, por duket se e njëjta gjë mund të zbatohet edhe për Serbinë, jo vetëm për shkak të mungesës së normalizimit, por edhe për shkak të mungesës së përgjegjësisë dhe besnikërisë kur vjen puna ndaj politikës së jashtme që Serbia po e zbaton aktualisht. Por edhe për shkak të ngjarjeve të fundit që nga fundi i shtatorit në Banjskë”, përfundon Hoti.

Gjëja kryesore që Serbia dhe Kosova të marrin fonde nga pakoja e ndihmës zhvillimore të BE-së për Ballkanin Perëndimor do të jetë normalizimi i marrëdhënieve ndërmjet dy palëve, sipas Igor Novakoviqit nga Qendra për Çështje Ndërkombëtare dhe Siguri.

​Novakoviq për Kosovo online tregon se, përveç kësaj, progresi do të matet në fushat që janë kyçe në procesin e anëtarësimit të të gjithë Ballkanit Perëndimor në tregun e vetëm të Bashkimit Evropian dhe krijimin e një tregu të vetëm në rajon.

“Në rastin e Serbisë dhe Kosovës, theksi do të jetë në procesin e normalizimit të marrëdhënieve, gjegjësisht në përmbushjen e asaj që është rënë dakord në Bruksel dhe Ohër në fillim të këtij viti. Tashmë është thënë se të gjithë kandidatët dhe kandidatët potencial do të kenë për të paraqitur raporte individuale gjatë vitit të ardhshëm, pra planet për zbatimin e reformave deri në vitin 2027, nuk besoj se në rastin e normalizimit edhe kjo do të duhet të përfshihet në plan, por në rastin e Serbisë do të matet përmes kapitullit 35, pra përmes dinamikës së negociatave dhe përmes zbatimit”, thotë Novakoviq.

Ai tregon se tashmë është bërë e ditur se nëse nuk zbatohen reformat, paratë nuk do të paguhen.

“Me fjalë të tjera, paratë paguhen, dmth jepen vetëm pasi të kenë përfunduar reformat. Kështu që besoj se kështu do të jetë edhe në Beograd dhe në Prishtinë. Nuk shoh mundësi që të ketë ndonjë surpriza të mëdha”, thotë ai.

Megjithatë, Novakoviq vë në dyshim nëse shuma që ka vendosur BE për Ballkanin Perëndimor është e mjaftueshme.

"Në përgjithësi, ajo përfaqëson një sinjal të mirë për Ballkanin Perëndimor. Por mua më duket se ky është një hap i ndërmjetëm, pasi ka sinjale shumë më të favorshme drejt ish-anëtarëve të Partneritetit Lindor, d.m.th. drejt Moldavisë, Ukrainës dhe Gjeorgjisë“, përfundon Novakoviq.