Ekspozita për manastiret serbe në Kosovë në UNESCO: Trashëgimia kulturore serbe në Kosovë është një nga më të rrezikuarat

Në selinë e UNESCO-s në Paris, një ekspozitë kushtuar aseteve kulturore serbe që janë të regjistruara në Listën e Trashëgimisë Botërore në Rrezik - manastiret e Deçanit, Graçanicës dhe Patriarkanës së Pejës, si dhe Kisha e Virgjëreshës së Levishkës në Prizren. - u hap sonte. Ekspozita u hap nga patriarku serb Porfirije, në prani të ministrit serb të kulturës Nikolla Sellakoviq, peshkopit rashko-prizrenase Teodosije, drejtorit të Zyrës për Diplomaci Publike dhe Kulturore të Qeverisë së Serbisë Arno Gujon, përfaqësuesve të UNESCO-s, trupit diplomatik.

Patriarku Porfirije tha se me vendosjen e vendeve të shenjta serbe nën mbrojtjen e saj, UNESCO tregoi rëndësinë e tyre universale për mbarë botën.

Ai theksoi se manastiret kanë rëndësi universale dhe i përkasin mbarë botës, gjë që nuk e mohon përkatësinë e tyre parësore ndaj popullit serb dhe kishës ortodokse serbe që i ka lindur.

“Deçanët nuk e humbasin identitetin e tyre. Pikërisht 20 vjet më parë, manastiri i Deçanit u shtua në Listën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s dhe kjo është arsyeja e mbledhjes sonë sonte. Dy vjet më vonë, në vitin 2006, tri faltore të tjera serbe nga zona e Kosovës dhe Metohisë, në listën e trashëgimisë botërore në rrezik janë edhe Patriarkana e Pejës, Graçanica dhe Virgjëresha Levishka”, tha Porfirije.

Ministri i Kulturës Nikolla Sellakoviq theksoi se sot është dita kur Deçani, thesari serb i shpirtit, u njoh si thesar botëror.

“Është nderi dhe kënaqësia ime t'ju drejtohem në emër të Ministrisë së Kulturës dhe Delegacionit të Përhershëm të Serbisë në UNESCO. Sidomos, me rastin e shënimit të 20 vjetorit të hyrjes së Manastirit të Deçanit në Listën e Trashëgimisë Botërore dhe ekspozitës për manastiret mesjetare serbe në rrezik. Ne festojmë ditën kur ky thesar fantastik serb i shpirtit u njoh si një e mirë botërore dhe një thesar i mbarë njerëzimit. Kjo na bën jashtëzakonisht të lumtur”, tha Sellakoviq.

Ai shtoi se vlera simbolike e festës së sotme shumëfishohet me faktin se ajo mbahet në ditën e dytë të festës së Shën Stefan Deçanskit.

Manastiri i Deçanit është pikërisht dhuntia e tij (së bashku me djalin e tij Mbreti Stefan Dushanin), dhe lavdia është një zakon i popullit serb, i cili është në Listën e Trashëgimisë Kulturore Jomateriale të UNESCO-s”, kujtoi Sellakoviq.

Ai ka thënë se e ka për obligim që pikërisht në selinë e UNESCO-s dhe në këtë ditë të rikujtojë se trashëgimia kulturore serbe në Kosovë është ende, në shekullin XXI, një nga asetet kulturore më të rrezikuara në Evropë.

Ministri tregoi se katër prona, të cilat janë pjesë e trashëgimisë botërore të UNESCO-s, kanë një vlerë të jashtëzakonshme universale të njohur dhe janë në Listën e Trashëgimisë Botërore në Rrezik që nga viti 2006 - Manastiri i Deçanit, Patriarkana e Pejës, Manastiri i Graçanicës dhe Kisha e Virgjëreshës së Levishkës, janë paraqitur në ekspozitë.

“Përkundër kësaj, sulmet e vazhdueshme ndaj trashëgimisë serbe, përpjekjet për të riemërtuar dhe falsifikuar historinë janë bërë pothuajse të përditshme. Vetëm në periudhën 2023-2024. pati 31 sulme, shumica e të cilave kishin për qëllim shkatërrimin dhe përdhosjen e pasurisë kulturore. Në maj të këtij viti, patriarkut të Kishës Ortodokse Serbe iu ndalua qëndrimi në Kosovë dhe Metohi si pjesë e detyrave të tij të rregullta”, tha Sellakoviq.

Ai përkujtoi se kur bëhet fjalë për vuajtjet e fundit, ishte një periudhë veçanërisht dramatike pas përfundimit të luftës në Kosovë në qershor të vitit 1999.

“Më pas, në sulme të organizuara, një numër i madh i kishave dhe manastireve serbe janë përdhosur, dëmtuar ose shkatërruar plotësisht. Disa vepra të arkitekturës dhe pikturës mesjetare serbe të shekujve 14 dhe 15 u hoqën gjithashtu përgjithmonë nga faqja e dheut - duke përdorur eksploziv. Në një valë të madhe dhune në mars të vitit 2004, disa mijëra serbë u dëbuan nga Kosova dhe Metohija. Ndër shumë të tjera, u shkatërruan edhe disa nga monumentet më të vlefshme serbe, si Manastiri i Kryeengjëjve të Shenjtë afër Prizrenit, Manastiri i Deviçit dhe disa kisha të tjera mesjetare në qytetin e Prizrenit. 34 kisha dhe manastire u shkatërruan, u dogjën dhe u dëmtuan dhe tre varreza u shkatërruan”, tha Sellakoviq.

Ai tha gjithashtu se është e nevojshme të tërhiqet vëmendja për një aspekt të veçantë të rrezikimit të monumenteve mesjetare serbe në Kosovë, madje edhe atyre që janë trashëgimi botërore përmes falsifikimit. Kjo, sqaroi ai, është bërë kryesisht përmes falsifikimit të të dhënave për origjinën e tyre.

“Më lejoni të përmend vetëm një rast konkret nga mijëra. Në Virgjëreshën e Levishkës, në Prizren, së bashku me shumë afreske, në murin e faltores që digjej është djegur një mbishkrim i poetit persian Hafiz Shirazi i shekullit të 14-të. Shkruhet: 'Bëbëza e syrit tim është foleja e bukurisë sate'. Ky varg i bukur ishte fshehur nën suva për shekuj, kur manastiri u shndërrua në xhami. Kështu, në njërën anë janë urrejtja dhe zjarri. Nga ana tjetër, respekti dhe dashuria për sublimen pa kufi. Këtë të fundit, me fjalët e poetit të madh, duhet ta mbajmë si bebja e syrit. Jo për shkak të syrit, për shkak të bukurisë dhe së vërtetës universale”, ka thënë Sellakoviq.

Ai tha se në emër të vlerës së jashtëzakonshme universale, ruajtja e së cilës është një nga misionet kyçe të UNESCO-s dhe në emër të së vërtetës historike, kjo ekspozitë zgjon dhe thërret ndërgjegjen e publikut, si dhe se qëndron kundër çdo dhune dhe falsifikimi.

Ekspozita dëshmon për domosdoshmërinë dhe fisnikërinë e misionit të mbrojtjes së trashëgimisë kulturore të njerëzimit, theksoi Sellakoviq.

Ai gjithashtu vuri në dukje se kultura shpesh përshkruhet si një fushë e kërcënuar nga shumë sfida komplekse dhe theksoi se në nivel global është një pandemi, konflikte, ideologji të paragjykimit dhe harresës e shumë të tjera, si dhe se në këto korniza përvoja e Serbisë, historike dhe aktuale, është shumë e veçantë.

"Përvoja jonë e përgjithshme na tregon se kultura është çelësi për zgjidhjen dhe tejkalimin e sfidave me të cilat përballet vetë. Njëkohësisht është mburojë ndaj rreziqeve të tjera që i kanosen njerëzimit, e kjo është njohja e kulturës si burim dhe ruajtës i vlerave dhe i së mirës publike globale”, tha ministri.

Ai tregoi se Serbia merr pjesë aktive në të gjitha aspektet e punës dhe iniciativave të UNESCO-s, si dhe përmes kontributeve në fondet e kësaj organizate të UNESCO-s.

“Serbia është plotësisht e përkushtuar ndaj parimeve dhe prioriteteve të UNESCO-s, si dhe për realizimin e qëllimeve dhe iniciativave të përbashkëta brenda OKB-së, duke përfshirë iniciativën për vendosjen e një qëllimi të veçantë për kulturën pas vitit 2030. Në këtë kuadër, ne jemi të gatshëm të vazhdojmë dhe të përmirësojmë në mënyrë gjithëpërfshirëse bashkëpunimin ekzistues me UNESCO-n dhe shtetet anëtare. Ne e dëshmuam kuptimin tonë të përbashkët dhe unik të misionit tonë në mënyrën më konkrete kur UNESCO organizoi Konferencën e Donatorëve për monumentet e shkatërruara dhe të dëmtuara në Kosovë dhe Metohi në vitin 2005. Ne do të jemi gjithmonë shumë mirënjohës për këtë akt njohjeje, përkushtimi dhe solidariteti”, përfundoi Sellakoviq.