Ballkani i hapur mes dëshirave të ekonomisë dhe realitetit të politikës, a mund të ringjallet kjo nismë

otvaranje_sajma_vina_vinska_vizija_otvoreni_balkan
Burim: Kosovo Online

Shtyrja e takimit, në kuadër të Ballkanit të Hapur në Shkup, në të cilin do të shënohej nesër aplikimi i aksesit të lirë në tregjet e punës të vendeve pjesëmarrëse, Serbisë, Maqedonisë së Veriut dhe Shqipërisë, sepse “jo të gjitha kushtet teknike për zbatimin e asaj mase janë plotësuar”, ka rihapur polemikat se kjo nismë është një histori e mbaruar apo ka mundësi për ta ringjallur. Bashkëbiseduesit e Kosovo online, ekspertë të ekonomisë nga Beogradi, Shkupi, Tirana dhe Prishtina, pajtohen se Ballkani i Hapur ka sjellë përfitime të shumta për ekonomitë dhe qytetarët e tre vendeve, por ata kanë pikëpamje të ndryshme për të ardhmen e kësaj nisme rajonale.

Samiti i Ballkanit të Hapur është dashur të mbahet para mbledhjes së liderëve rajonalë në Shkup, me rastin e Planit të BE-së për rritjen e Ballkanit Perëndimor, me vlerë gjashtë miliardë euro, në të cilin përveç zyrtarëve evropianë do të marrë pjesë, siç është paralajmëruar, edhe ndihmës sekretari amerikan i shtetit për çështjet evropiane dhe euroaziatike, Xhejms O'Brajen.

Kjo u prit me një befasi të konsiderueshme, duke qenë se "mbyllja" e Ballkanit të Hapur parashikohej prej muajsh, si dhe pati një interpretim se prania e O'Brajenit ishte veçanërisht treguese dhe sugjeronte mbështetjen e Uashingtonit për këtë iniciativë.

Në Shkup u ftuan përfaqësues të organizatave rajonale, Këshillit për Bashkëpunim Rajonal, Ceftës dhe Forumit të Investimeve të Komoreve të Ballkanit Perëndimor 6, USAID-it, si dhe disa institucioneve financiare ndërkombëtare.

Megjithatë, nënshkrimi i paralajmëruar i protokolleve të rëndësishme për qasje të lirë në tregjet e punës ndërmjet vendeve të Ballkanit të Hapur u shty derisa, siç sqaron Qeveria e Maqedonisë së Veriut, “të plotësohen të gjitha kushtet teknike për zbatimin e kësaj mase”, me theksimin se “në këtë moment janë harmonizuar plotësisht protokollet që lidhen me kushtet për akses të lirë në tregje, si dhe skemat e identifikimit elektronik”.

“Ne kemi parasysh interesin e qytetarëve për këtë masë, e cila është një nga masat dhe projektet e shumta që rezulton nga nisma “Ballkani i Hapur”, nga e cila qytetarët kanë përfitime reale”, shtohet në deklaratë.

Deri më tani në kuadër të Ballkanit të Hapur janë realizuar projekte dhe marrëveshje të shumta, që nga liria e lëvizjes, përmes njohjes së lejeve fitosanitare, diplomave dhe kualifikimeve arsimore, deri në tagat, panairet e verës dhe ofertat e përbashkëta turistike, dhe ata, sipas tyre, do të vazhdojnë të jetojnë në të ardhmen, pavarësisht nga fati i vetë nismave.

Më pesimisti për mbijetesën e Ballkanit të Hapur e prezantoi kryeministri shqiptar Edi Rama, i cili në disa raste tha se kjo nismë “e bëri detyrën” dhe e përmbushi misionin e saj, por në fund të vitit të kaluar tha se nuk ka thënë asnjëherë se e ka “mbyllur Ballkanin e Hapur”.

Se Ballkani i Hapur është ende i hapur beson edhe kreu i Qendrës për Bashkëpunim Rajonal të Odës Ekonomike të Serbisë, Aleksandar Radovanoviq. Ai tregon për Kosovo online se në samitin e liderëve të Ballkanit Perëndimor me rastin e Planit të BE-së për rritjen e rajonit, që mbahet të hënën në Shkup, përfaqësuesit e shteteve dhe ekonomive të rajonit do të diskutojnë. anëtarësimin në tregun e përbashkët të BE-së, si dhe formimin e një tregu të vetëm rajonal, për të cilën, siç thotë ai, synon dhe kontribuon më së shumti nisma rajonale Ballkani i Hapur.

Radovanoviq shpjegon se protokollet për qasje të lirë në tregun e punës do të mundësojnë lëvizshmërinë e fuqisë punëtore nga tre vendet anëtare të Ballkanit të Hapur. Parashikohet ndarja e të ashtuquajturit numri i Ballkanit të Hapur, në bazë të të cilit aplikohet për leje qëndrimi dhe leje pune në të njëjtën kohë, kështu që aplikimi për leje qëndrimi dhe pune do të thjeshtohet shumë. Aplikimi do të kalojë elektronikisht përmes qeverisjes elektronike, gjë që do të kursejë kohë dhe para për qytetarët, pasi ata do të mund të aplikojnë më lehtë për punë në të tre vendet.

Ai thekson se në Shkup do të zhvillohen bisedime për hyrjen në tregun e përbashkët të BE-së.

“Kjo do të jetë një nga temat, një temë tjetër do të jetë krijimi i një tregu të përbashkët rajonal, pra sfidat që na presin në aspektin e integrimit në një treg”, tha ai.

Ai vlerësoi se realizimi i një tregu të përbashkët rajonal mund të arrihet më shpejt me nismën e Ballkanit të Hapur, prandaj mendon se ka tendencë të zgjerohet edhe më tej në aspektin e anëtarësimit të anëtarëve të rinj.

Mali i Zi dhe Bosnja e Hercegovina, siç thotë, kanë shfaqur tashmë interes për t'iu bashkuar kësaj nisme.

“Që nga fillimi, nisma Ballkani i Hapur ka qenë e hapur për të gjithë anëtarët e rajonit tonë, ftesa për anëtarësim është e hapur për të gjithë, ka pasur njëfarë interesimi për Malin e Zi. Besojmë se në një periudhë kohore si Mali i Zi dhe Bosnje-Hercegovina dhe anëtarët e tjerë të rajonit do të shohin se Ballkani i Hapur është një nismë që është në interesin e të gjithëve dhe do të çojë në krijimin e një tregu të përbashkët rajonal në një mënyrë më të shpejtë. “, theksoi Radovanoviq.

Duke folur për arritjet e kaluara të Ballkanit të Hapur, Radovanoviq theksoi se përfitimi më i madh është lehtësimi i tregtisë së produkteve bujqësore dhe ushqimore, gjegjësisht njohja reciproke e certifikatave fitoveterinare, raportet e laboratorëve të akredituar, si dhe vendosja e tagave në autostradat përmes Maqedonisë dhe Serbisë dhe kalimi më i shpejtë i kufijve për qarkullimin e mallrave, falë korridoreve të gjelbërta.

“Tani po përpiqemi që deri në qershor të vendosim një terminal të ri në Preshevë, i cili do të mundësojë dy korsi të ndara për trafikun e mallrave, dhe vetëm kjo do të rrisë qarkullimin e pasagjerëve, ndaj pres që në periudhën e verës të ketë shumë më pak turmë”, ka thënë ai.

Kur është fjala për bashkëpunimin në fushën e sigurisë së energjisë dhe furnizimit me ushqim, Radovanoviq thotë se Ballkani i Hapur ka kontribuar që këto procese të funksionojnë pa probleme në kuadër të iniciativës, pavarësisht nga situata gjeopolitike në botë.

“Të tre vendet reaguan menjëherë dhe ato ndalime që u vendosën në fillim të luftës në Ukrainë për eksportin e produkteve të caktuara ushqimore dhe energjetike nuk ekzistojnë më mes anëtarëve të Ballkanit të Hapur”, kujtoi ai.

I pyetur nëse Ballkani I Hapur e ka “përfunduar misionin e vet”, ai thotë se pavarësisht deklaratave të politikanëve, praktika tregon se nuk është kështu dhe se kjo nismë është ende e hapur.

Ekonomistja dhe drejtoresha ekzekutive e Institutit për Kërkime Ekonomike dhe Politika “Finance Think”, Blagica Petreski thotë për Kosovo online se Ballkani i Hapur synon të përshpejtojë reformat strukturore,  dhe shton se marrëveshjet për lëvizjen e lirë të fuqisë punëtore duhet të reduktojnë procedurat administrative për marrjen e lejeve të qëndrimit, si dhe të lehtësojnë plotësisht marrjen e lejeve të punës ndërmjet vendeve të Ballkanit të Hapur - Maqedonisë së Veriut, Serbisë dhe Shqipërisë.

“Në çfarë mase do të mund të përfitojmë nga kjo nismë varet nga tre faktorë kyç. Faktori i parë është se cila është struktura aktuale e tregut të punës, i dyti sa janë pagat në vendet anëtare të BH dhe pjesa e tretë është vullneti politik për reforma strukturore”, shprehet ajo.

Organizata që ajo drejton ka analizuar strukturën dhe tendencat në tregun e punës dhe ka konstatuar pabarazi midis ofertës dhe kërkesës. Ajo sqaron se bëjnë përjashtim profesionet që kërkojnë aftësi në IT, ndërsa p.sh. ka shkurtime drastike në fushën e arsimit, ku për një vend pune janë rreth 75 punëtorë të interesuar.

“Nga ana tjetër, kemi profesione deficitare në industrinë e shërbimeve, ku sektori i biznesit identifikon mungesën e punëtorëve dhe ne duhet të gjejmë një mënyrë për t'i mbushur ato boshllëqe. Duke qenë se kjo iniciativë do të ndikojë në një situatë të tillë, sigurisht që duhet të bëjmë përpjekje nëse mund të tërheqim punëtorë nga vendet ku hapemi, si Serbia dhe Shqipëria, për të kompensuar punëtorët për profesionet ku kemi më pak punëtorë. Një mundësi e tillë ndoshta ekziston edhe për pjesët kufitare të vendit tonë, atë lindore dhe perëndimore”, thekson Petreski.

Ajo vazhdon se lëvizjet e fuqisë punëtore ndikohen ndjeshëm edhe nga pagat.

"Kemi vërejtur se ka rreziqe për punë të caktuara, veçanërisht ato sezonale, sepse në Serbi punëtorët mund të paguhen më shumë, dhe potencialisht për profesione nga industria e IT ku pagat janë përsëri më të larta në Serbi. Nga ana tjetër, ne mund të tërheqim punëtorë në pjesa lindore e vendit ku kemi zona të lira dhe investitorë të huaj, ku pagat janë më të larta dhe puna është më tërheqëse”, thotë Petreski.

Ajo thekson se pavarësisht se si do të zhvillohet dhe zbatohet në të ardhmen nisma e Ballkanit të Hapur, ajo duhet të jetë një motiv për të zbatuar reformat sa më shpejt dhe me efikasitet.

“Kjo vlen sidomos për format arsimore, ne duhet të përshtatemi më shpejt me nevojat e tregut të punës, sepse pavarësisht se konstatojmë se kemi profesione me tepricë të punëtorëve, ne vazhdojmë të prodhojmë në masë personel të tillë, duke u dhënë shpresa të rreme studentëve të ardhshëm se do të jenë në gjendje të gjejnë punë në profesionin e tyre të zgjedhur. Pjesa e dytë është ajo që ne bëjmë me ata persona që janë në evidencën e Shërbimit të Punësimit dhe që kanë arsim fillor apo të mesëm dhe gati 80 për qind e tyre janë në mesin e të papunëve, për të parë se si mund t'i rikualifikojmë ata në përputhje me kërkesat e tregut të punës. Gjithashtu kemi vërejtur se, për shembull, rajoni i Shkupit, Manastirit dhe Prilepit kanë mungesë të madhe të punëtorëve. Kjo nuk është rasti për rajonin e Pollogës, ku për të gjitha profesionet kemi një ofertë më të madhe se kërkesë për fuqi punëtore, gjë që tregon një ekonomi potenciale gri. Prandaj, të gjitha këto analiza na tregojnë se kemi nevojë për masa që do t'i përshtaten rajonit, e në disa raste edhe vetë komunës”, përfundon Petreski.

Takimet në Shkup janë një mundësi e mirë për të ringjallur bashkëpunimin dhe dialogun ndërmjet vendeve për të zbutur retorikën negative dhe për të krijuar një klimë më të mirë për një nivel më të lartë tregtie, investime dhe prosperitet më të madh të qytetarëve, thotë për Kosovo online Delami Xhepa nga Universiteti Europian në Tiranë dhe ish-anëtar i Bordit Drejtues të Bankës së Shqipërisë.

Xhepa thekson se në periudhën e mëparshme ka pasur një rritje të ndjeshme të tensioneve, konflikteve dhe retorikës negative në Ballkan, gjë që duket se bie ndesh me nismat e nisura prej kohësh për forcimin e bashkëpunimit rajonal, por edhe me nismën e fundit të Procesit të Berlinit.

“Sigurisht, Ballkani i Hapur u mbivendos me Procesin e Berlinit. Mendoj se problemi kryesor, apo dallimi kryesor është se të gjitha vendet e rajonit janë përfshirë në Procesin e Berlinit, ndërsa vetëm tre vende janë në Ballkanin e Hapur. Kjo dikotomi padyshim krijon probleme. Megjithatë, ringjallja e këtij procesi, si me takimin e vitit të kaluar në Tiranë, ashtu edhe me planin e ri të rritjes të propozuar nga Komisioni Evropian për vendet e Ballkanit, shpreh qartë nevojën për të kaluar nga Ballkani i Hapur në një bashkëpunim të gjerë me përfshirjen e të gjitha vendeve që tashmë janë pjesë e procesit të Berlinit”, thotë Xhepa.

Ai tregon se Ballkani i Hapur ka dhënë kontribut pozitiv, pasi ka pasur shumë iniciativa dhe marrëveshje për të lehtësuar bashkëpunimin.

“Problemi i vetëm ishte se nuk ishte një iniciativë gjithëpërfshirëse. Mendoj se rivitalizimi i këtij procesi nëpërmjet planit të ri të investimeve për rritjen ekonomike të vendeve të rajonit ka një dimension të fortë rajonal. Takimi në Shkup do të kontribuojë jo vetëm në përmirësimin e marrëdhënieve politike, por veçanërisht në aspektin e zhvillimit ekonomik, duke i afruar vendet tona, në mënyrë që ata të përfitojnë realisht nga kjo mundësi e re, në mënyrë që financimi i BE-së të mos paralizohet apo zbatohet nga vetëm disa vende. Për këtë nevojiten projekte të përbashkëta të vendeve fqinje”, beson Xhepa.

Ai thekson se nuk ka dyshim se problemet politike e kanë ndalur bashkëpunimin ekonomik dhe veçanërisht investimet.

“Vendet e rajonit duhet të jenë më aktive në hulumtimin e mundësive për investime që ekzistojnë në kuadër të bashkëpunimit evropian. Kjo kërkon ekspertizë të qartë teknike dhe grupe të përbashkëta pune, në mënyrë që vendet tona të jenë aktive në hartimin e projekteve dhe më pas në sigurimin e fondeve. Për mendimin tim, mund të arrihen edhe grupe të përbashkëta për lobim në institucionet financiare evropiane. Në këtë mënyrë krijohet sinergjia dhe afrimi ndërmjet vendeve. Ajo rrit kapacitetin tonë, na ndihmon të mësojmë nga njëri-tjetri dhe të rrisim aftësinë tonë lobuese, që sot është vendimtare për sigurimin e fondeve”, është i bindur Xhepa.

Eksperti i ekonomisë nga Prishtina, Mustafa Kadriaj, thotë për Kosovo online se gjithmonë ka qenë pro Ballkanit të Hapur, sepse siç thekson, bashkëpunimi ekonomik duhet të ndahet nga problemet politike dhe kjo nismë sjell lehtësira për të gjitha ekonomitë dhe gjithë biznesin në rajon.

Kadriaj shprehet se është mirë që qeveritë e Ballkanit Perëndimor t'u japin biznesmenëve mundësinë e komunikimit.

“Unë gjithmonë kam qenë pro Ballkanit të Hapur për faktin se pavarësisht problemeve politike, ana ekonomike është diçka krejt tjetër. Duke qenë se do të jetë një lehtësi për biznesin, për ekonomitë e të gjitha vendeve të Ballkanit, dhe në këtë drejtim nuk ka asnjë problem nëse përfaqësuesit e qeverive të Ballkanit Perëndimor takohen dhe u japin biznesmenëve mundësinë për të komunikuar. Dhe bashkëpunimi i lirë i biznesëve dhe ekonomive heq barrierat politike në të ardhmen. Jam gjithmonë pro takimeve dhe që qeveritë t'i japin hapësirë ​​dhe mundësi biznesit që të komunikojnë, sepse në Ballkanin Perëndimor nuk ka rrugë dhe alternativë tjetër përveç komunikimit. Është gjithashtu rruga që të çon në BE. Barrierat nuk e bëjnë mirë për askënd, as për Kosovën, as Serbinë dhe as ndonjë shtet tjetër në rajon”, thotë Kadriaj.