Dita e Evropës dhe Dita e Fitores: Pse 9 maji nuk është më simbol i unitetit?

Një datë, deri vonë edhe një simbolikë e përbashkët. Që nga fillimi i luftës në Ukrainë, 9 maji është bërë ditë përçarjesh. Ndërsa në Bruksel festohet me solemnitet Dita e Evropës – simbol i bashkimit, në Moskë parada ushtarake paraqet kulmin e shënimit të Ditës së Fitores kundër fashizmit. Për disa komike, për të tjerët shqetësuese, megjithatë bashkëbiseduesit e Kosovo online theksojnë se ngjarjet historike, madje edhe festat që rrjedhin prej tyre, përdoren për qëllime të përditshme politike. Ata paralajmërojnë se përçarje dhe pozicionime të tilla nuk e kanë anashkaluar as Ballkanin Perëndimor, veçanërisht në marrëdhëniet Beograd-Prishtinë.

Shkruan: Gjorgje Baroviq

„Nuk kemi të drejtë të luajmë me rishikimin e së kaluarës, si një popull që ka vuajtur nga okupatori nazist gjerman dhe shërbëtorët nazistë në rajon, të cilët kanë luftuar kundër popullit serb“, deklaroi presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, pasi mbërriti në Moskë ku mori pjesë në paradën ushtarake me rastin e Ditës së Fitores ndaj fashizmit.

Përfaqësuesit e BE-së kritikuan hapur vizitën e tij në Rusi.

„Shpreha shqetësimin tim për pjesëmarrjen e Republikës së Serbisë në paradën ushtarake të Rusisë – një ngjarje që keqpërdor historinë për qëllime politike. Të kujtojmë me sinqeritet dhe vendosmëri“, deklaroi ambasadori gjerman në Kosovë, Jörn Rohde, pasi në ambientet e ambasadës në Prishtinë u shënua një ditë para Ditës së Fitores 80-vjetori i përfundimit të Luftës së Dytë Botërore.

Paraprakisht reagoi edhe këshilltari i presidentes së Kosovës, Bekim Kupina, i cili tha se pjesëmarrja e Vuçiqit në shënimin e Ditës së Fitores në Moskë është “një alarm për të gjithë përfaqësuesit evropianë që e mbështesin atë”.

„Paniku i pritur në Prishtinë për shkak të vizitës së presidentit Aleksandar Vuçiq në Moskë. Kot e maskojnë paaftësinë e tyre për të formuar pushtet në Prishtinë me sulme ndaj presidentit të Serbisë“, u shpreh në reagimin e tij drejtori i Zyrës për Kosovë dhe Metohi, Petar Petkoviq, në rrjetin social „X“.

Ndarjet komike

Bashkëpunëtori kërkimor i Institutit për Kulturë Serbe në Leposaviq, Petar Ristanoviq, thotë se për shkak të luftës në Ukrainë, ka pasur përçarje komike-politike mbi festimin e Ditës së Evropës dhe Ditës së Fitores, gjë që është e pranishme edhe në Ballkanin Perëndimor.

“Është disi komike që në të njëjtën ditë festohen edhe Dita e Fitores edhe Dita e Evropës. Evropa është e ndarë sipas vijave politike se kush çfarë feston, meqë edhe vendet e sotme të BE-së që festojnë Ditën e Evropës ishin në mënyrë të qartë në anën fituese në Luftën e Dytë Botërore dhe deri para disa vitesh, derisa marrëdhëniet me Rusinë nuk u ftohën, merrnin pjesë edhe në kremtimin e Ditës së Fitores,” thotë Ristanoviq për Kosovo online.

Ai thekson se rajoni i Ballkanit Perëndimor ndjek "trendin evropian" në të cilin e trajton Rusinë në një mënyrë të thjeshtuar - pro ose kundër, dhe se kjo u reflektua më pas në "simbolizmin" e shkuarjes në paradën ushtarake në Moskë.

"Ka nga ata udhëheqës dhe parti politike që dërgojnë përfaqësuesit ose udhëheqësit e tyre në Moskë për të festuar Ditën e Fitores dhe kështu tregojnë ose një lloj besnikërie të caktuar ndaj Moskës ose shpallin publikisht vullnetin e tyre për të bashkëpunuar me Rusinë, si dhe me pjesën tjetër të Evropës. Nga ana tjetër, në Ballkan, ato parti politike dhe ato qeveri që e injorojnë plotësisht Ditën e Fitores dhe marrin pjesë ekskluzivisht në festimin e Ditës së Evropës, në një farë mënyre tregojnë besnikërinë e tyre ndaj një Evrope të bashkuar në lidhje me luftën në Ukrainë dhe marrëdhëniet me Rusinë”, shpjegon Ristanoviq.

Ai është i bindur se kjo temë ka marrë një "dimension politik të përditshëm".

"Mendoj se është bërë një çështje që, si çdo gjë tjetër, ka marrë edhe një dimension të politikës së përditshme, ku sinjalizohet qëndrimi ndaj Rusisë dhe Ditës së Fitores dhe bëhen përpjekje për të fituar simpatinë e qytetarëve, ndoshta për të heshtur disa tema të tjera, për t'i lënë mënjanë. Për të krijuar një perde tymi politike", thotë ky historian.

Në këtë dritë, ai vëren reagimet e Prishtines ndaj largimit të Presidentit të Serbisë në Moskë.

"Prishtina është një protektorat që varet plotësisht nga ndihma perëndimore, kështu që për sa i përket tyre, ata nuk kanë shumë zgjedhje. Ata mbajnë anën ideologjike të Perëndimit. Nga ana tjetër, Rusia nuk e njeh Kosovën, në marrëdhëniet ndërkombëtare mbështet Serbinë si shtet sovran të cilit i përket edhe Kosova, kështu që në Prishtinë nuk ndiejnë asnjë vullnet apo dëshirë për t'u afruar ideologjikisht qoftë edhe pak me Moskën", përfundon Ristanoviq.

Polarizimi dhe rirregullimi

Boris Stojkovski, profesor i Departamentit të Historisë në Fakultetin e Filozofisë në Novi Sad, beson se përçarjet që rrethojnë festimin e Ditës së Evropës dhe Ditës së Fitores tregojnë shkallën e polarizimit në marrëdhëniet ndërkombëtare të sotme.

“Ky politizim tani po fiton rëndësi vetëm në kontekstin e marrëdhënies BE-Moskë, e cila përsëri lidhet kryesisht me konfliktin në Ukrainë, por do të thoja jo vetëm për këtë, por për të gjithë ndryshimin e madh brenda botës perëndimore”, thekson Stojkovski për Kosovo online.

Ai është i bindur se Dita e Evropës dhe Dita e Fitores "nuk shkojnë bashkë pa njëra-tjetrën".

"Dita e Fitores, pra dita kur Gjermania kapitulloi, përfaqëson fundin e Luftës së Dytë Botërore, e cila është ende konflikti më i përgjakshëm në historinë e njerëzimit sepse u zhvillua në të gjitha kontinentet. U quajt edhe luftë totale. Si pasojë e asaj lufte, mund të themi se në vitin 1945 u krijua diçka e quajtur 'botë e re', ku një nga themelet është Bashkimi Evropian. Dhe 9 maji nuk u zgjodh rastësisht si Dita e Evropës", përfundoi Stojkovski.

Populizëm ekstrem

Artan Muhaxhiri, një analist politik nga Prishtina, pajtohet pjesërisht me këtë vlerësim.

Ai vlerëson se Dita e Evropës është një kujtesë për përpjekjet dhe sakrificat që kanë çuar në kohezionin e kontinentit të vjetër, por se për shkak të populizmit ekstrem në rritje, riformësimi i BE-së është i nevojshëm.

“Dita e Evropës është një përkujtues i bukur për të gjithë përpjekjet dhe sakrificat që janë bërë për të arritur këtë lloj kohezioni në Evropë, në aspektin social dhe ekonomik, e ndonjëherë edhe politik. Megjithatë, mendoj se në këto kohë të populizmit ekstrem, Evropa duhet të riformësohet, të rikrijohet, në mënyrë që të jetë më e përshtatshme për ndryshimet aktuale që po ndodhin, veçanërisht në aspektin politik dhe ushtarak,” deklaroi Muhaxhiri me rastin e Ditës së Evropës.

Ai shpjegon se transformimi është i nevojshëm për shkak të kërcënimeve aktuale të sigurisë.

"Disa ide që ishin shumë të mira më parë, tani duken idealiste, dhe me kërcënimet aktuale në të gjitha nivelet, mendoj se edhe Evropa duhet të rishpikë veten dhe të bëhet shumë më vendimtare dhe shumë më e fuqishme", beson Muhaxhiri.

Ai beson se mbështetja për integrimin evropian është shumë më e madhe në Kosovë sesa në Serbi, dhe shkaqet i sheh në aspekte historike, politike dhe fetare.

Ai paralajmëron se për shkak të procesit të gjatë të dialogut për normalizimin e marrëdhënieve, mbështetja e qytetarëve të Kosovës po dobësohet gjithashtu.

"Mendoj se nuk është siç ishte më parë në Kosovë, sepse shpresat ishin shumë, shumë të larta, veçanërisht 10-15 vjet më parë. Megjithatë, procesi i dialogut ka qenë shumë i gjatë dhe mendoj se shumica e njerëzve kanë humbur besimin se vetëm Evropa mund ta çojë Kosovën dhe Serbinë drejt nënshkrimit të marrëveshjes përfundimtare. Gjithashtu, janë SHBA-të, të cilat ushtrojnë presion mbi Evropën, si dhe mbi Kosovën dhe Serbinë. Megjithatë, ka shumë variabla dhe secila prej tyre duhet të koordinohet për të arritur një rezultat”, thekson ky analist.

Ai specifikon se Beogradi ka një qasje të ndryshme për shkak të mbështetjes që merr nga Moska.

"Serbia ka një qasje të ndryshme sepse establishmenti politik atje ka një lidhje të ndryshme, mbështetje të ndryshme edhe nga Rusia, gjë që është e pakrahasueshme me planet e BE-së për integrim. Dhe kjo është ajo që thonë të gjithë. Prandaj, problemi është se Evropa duhet të jetë shumë më e pranishme si në Kosovë ashtu edhe në Serbi. Dhe ndoshta për të përmirësuar këtë qasje të shkopit dhe karotës në mënyrë që ndoshta të krijohet një qasje shumë më pozitive dhe shumë më konstruktive si për Kosovën ashtu edhe për Serbinë", përfundon Muhaxhiri.

Fillim i ri

Politologu nga Shkupi, Nenad Markoviq, thekson se simbolika e Ditës së Evropës dhe Ditës së Fitores duhet të jetë unifikuese, gjë që do të përfaqësonte edhe një fillim të ri për kontinentin evropian.

“Simbolika e të dy festave është dashur të jetë pozitive, bashkuese. Dita e Fitores simbolizon kapitullimin e Gjermanisë naziste para Bashkimit Sovjetik, dhe përkon me të njëjtën ditë si Dita e Evropës, e cila është shpallur menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore, diku në vitet ’60. Megjithatë, këto dy data në thelb do të duhej të simbolizonin një lloj fillimi të ri për kontinentin evropian,” tha Markoviq për Kosovo online.

Ai shpjegon se për Rusinë kjo datë është një simbol i "çlirimit" nga e keqja më e madhe e shekullit të 20-të - nazizmi.

"Në të njëjtën kohë, Dita e Evropës duhet të simbolizojë gjithashtu të gjitha vlerat që përfaqëson Evropa, siç janë toleranca, zgjidhja e konflikteve të rregulluara, uniteti dhe solidariteti. E gjithë kjo sot shoqërohet me një nocion mjaft të paqartë të vlerave evropiane. Në këtë kuptim, ishte simbolike dhe interesante, dhe nuk është rastësi që të dyja festat janë më 9 maj. Kjo datë ende shoqërohet me simbolikën e përfundimit të Luftës së Dytë Botërore”, thotë Markoviq.

Ai shton se pavarësisht faktit që shumë i ngatërrojnë këto dy festa: njëra kushtuar kapitullimit të Gjermanisë në vitin 1945, dhe tjetra në nder të "Deklaratës së Shumanit" në vitin 1950, e cila shënon fillimin e krijimit të BE-së, ato janë, thekson ai, të pajtueshme, por shkaktojnë fërkime për shkak të konfliktit midis Evropës dhe Rusisë.

"Tani mund të themi se ato janë paksa të ndryshme, në atë kuptim, dhe nuk do të thoja se nuk janë të pajtueshme, problemi është te data, por në një kuptim simbolik ato mund të përfaqësojnë diçka të ndryshme, ose të paktën njerëzit i perceptojnë këto dy gjëra ndryshe. Sidomos në këtë anë të ndarjes midis Rusisë dhe Evropës, kjo shkakton më shumë përbuzje dhe keqkuptim midis dy palëve, në vend që ajo datë t’i bashkojë ose disi t’i lidhë të dyja palët, të cilat në këtë moment janë ndoshta në marrëdhëniet historikisht më të këqija në shekujt e fundit”, specifikon Markoviq.

Ai beson se ky problem reflektohet edhe në Ballkanin Perëndimor, dhe veçanërisht në marrëdhëniet midis Beogradit dhe Prishtines.

Megjithatë, ai thekson gjithashtu se qëndrimi ndaj Ditës së Evropës po ndryshon edhe në Maqedoninë e Veriut, dhe se zhgënjimi është gjithnjë e më i përhapur për shkak të ngadalësisë së procesit të anëtarësimit në BE.

“Beogradi dhe Prishtina nuk i referohen kësaj date, nuk kanë mirëkuptim, e as që ka ndonjë përparim në marrëdhëniet e tyre dypalëshe, dhe gjendja nuk është më e mirë as në Maqedoni, sepse opinioni publik sillet në mënyrë cinike ndaj Ditës së Evropës. Ekziston një zhgënjim i madh për shkak të procesit shumë të gjatë të integrimeve evropiane dhe mosmarrëveshjeve të dhimbshme dypalëshe që na janë ngarkuar në vetë procesin dhe që janë të inkorporuara në kornizën negociuese,” thekson Markoviq.

Ai e justifikon situatën në Maqedoninë e Veriut me faktin se qytetarët janë “të lodhur, cinikë dhe me një dozë përbuzjeje” në lidhje me BE-në.

"Kjo është ndoshta rezultat i gjithçkaje që ka ndodhur në 20, 30 vitet e fundit. Sidomos që nga momenti që u bëmë vend kandidat, kur nënshkruam Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit rreth vitit 2001 e tutje. Në këtë kuptim, nuk mendoj se 9 Maji ka të njëjtën rëndësi si Dita e Evropës siç kishte disa vite më parë ose para viteve 2005-2006 kur opinioni publik ishte shumë më pozitiv. Mbështetja për procesin e integrimit evropian mbetet e lartë, është vetëm deklarative, në thelb, Maqedonia nuk është më e gatshme për lëshime", pohon Markoviq.

Rezistenca më e madhe që Maqedonia e Veriut ka në lidhje me identitetin e këtij vendi.

"Do të shohim nëse do të ketë ndonjë lloj faktori X ose ndonjë lloj faktori kontribues që do të ndryshojë mendimin tonë. Nuk shoh diçka të tillë në horizont, dhe gjithashtu zvogëlon dëshirën e elitave politike vendase për të punuar mbi këtë çështje, dhe për këtë arsye për t'u angazhuar në një axhendë reformash më serioze. Tani do të shohim nëse kjo e brendshme, pa këtë faktor ndërhyrjeje të jashtme, do të ndodhë dhe me çfarë cilësie, por do të presim pak për këtë", thotë Markoviq.

Kur bëhet fjalë për Beogradin dhe Prishtinën, ai përmend edhe ekzistencën e "status quo-së", pa shenja përparimi në procesin e dialogut.

"Në fakt, e shoh qëllimin, por nuk shoh ndonjë motivim që asnjëra palë t'i qaset zgjidhjes së problemit, sepse atëherë shumë karriera politike ndoshta do të dështonin. Prandaj, një konflikt i tillë është ideal për të ndërtuar një numër të pafund karrierash politike dhe për të shfrytëzuar kapitalin politik që ju është imponuar nga një mosmarrëveshje dypalëshe kaq radikale dhe e pazgjidhshme", beson Markoviq.

Prandaj, ai nuk sheh ndonjë zgjidhje të shpejtë që të paktën do t'i përmirësonte ato gradualisht.

"Por unë besoj se të paktën aspekti i sigurisë mund të kontrollohet dhe se nuk do të ketë shpërthime dhe provokime të reja nga të dyja palët, gjërat mund të zgjidhen pak më paqësisht. Diçka që nuk e dimë nëse do të bëhet realitet dhe është vetëm dëshira ime, do ta shohim nëse është një dëshirë boshe apo e vërtetë", është i bindur Markoviq.

Ai i sheh shkaqet edhe në "realitetin gjeostrategjik që errëson faktet".

"Realiteti gjeostrategjik errëson shumë gjëra, nga perspektiva e Maqedonisë. Kur dëgjon se pas 20 vitesh përpjekjesh serioze për t'u bashkuar me Bashkimin Evropian, që papritmas Moldavia dhe Ukraina të fitojnë njëfarë avantazhi, dhe Gjeorgjia, ju është e qartë se gjeopolitika shpesh dikton trendet dhe se ju jeni mjaft të pafuqishëm të bëni diçka në lidhje me të. Nuk e di nëse i errëson faktet, por errëson gjithçka që kemi tentuar të bëjmë për 20 vjet, duke përfshirë, të themi, mosmarrëveshje dypalëshe shumë të dhimbshme, njëra e zgjidhur tashmë, njëra në proces zgjidhjeje ose në proces moszgjidhjeje, për të qenë më të saktë, dhe errëson të gjitha përpjekjet tona në aspektin e afrimit me atë Bashkim dhe ndërmarrjes së diçkaje në nivel gjeopolitik, në nivel të politikës së jashtme”, thotë Markoviq.

Ai është i bindur se "tonet e larta emocionale në Evropë aktualisht po i errësojnë mundësitë për paqe dhe prosperitet".

"Agresioni rus kundër Ukrainës ka çuar absolutisht në një realitet të ri gjeopolitik në të cilin mendoj se të gjitha palët kanë humbur rrugën. Evropa e ka kuptuar se sa e përçarë është dhe sa shumë ndonjëherë i mungon aftësia për të reaguar në mënyrë të bashkuar, ajo e ka kuptuar se po përballet ndoshta me sfidën më serioze të reformave të brendshme në mënyrë që të jetë në gjendje të marrë vendime më të mira në mënyrë më efektive. Potencialisht, nuk e di nëse do të ndodhë apo jo, shpesh më etiketojnë si një dashnor i luftës, jo, nuk jam një dashnor i luftës, as nuk jam një dashnor i ndonjë lloj konflikti, por Evropa ndoshta do të militarizohet në periudhën e ardhshme”, thotë Markoviq.

Kjo shpjegohet me prioritetet e reja të BE-së, të cilat janë bërë siguria dhe militarizimi i Evropës.

"Evropa ndihet e pasigurt, kontinenti është i pasigurt dhe të gjitha ato para mund të investohen në progres, mund të deklarohen për kërkim dhe zhvillim, mund të investohen në arsim dhe shërbime sociale, të cilat ndoshta do të shohim se në cilin drejtim do të shkojnë. Ndoshta Evropa, ashtu siç është, do të qetësohet nëse konflikti ruso-ukrainas qetësohet dhe kthehet në mënyrat e saj të vjetra të mosarmatosjes dhe mosmilitarizimit. Megjithatë, nuk e di nëse kjo rrugë e kthyeshme apo e pakthyeshme që kemi ndjekur është një lloj lufte e re e ftohtë latente, ndoshta me intensitet të ulët, që errëson gjykimin e duhur”, specifikon ai.