Kosova në "kthetrat" e drejtësisë tranzicionale: Pse është në rritje narrativa antiserbe?

Etnonacionalizmi, narrativa kundër gjinore, ekstremizmi fetar dhe narrativa antiserbe në Kosovë janë të ndërlidhura mes vete dhe po shënojnë rritje, duke kontribuar në ndarjet në shoqëri, u tha në konferencën rajonale të mbajtur në fund të muajit të kaluar në Prishtinë. Për bashkëbiseduesit e Kosovo online, shkaqet e kësaj dukurie duhen kërkuar në mosndëshkimin e një sjelljeje të tillë ndaj komunitetit serb, por edhe në retorikën nacionaliste që vazhdon të jetë dominuese në diskursin publik në Kosovë.

Shkruan: Arsenije Vuçkoviq

Në studimin “Lufta kundër ekstremizmit në Kosovë: trendet, sfidat dhe masat kundër,” të financuar nga Ambasada e Holandës dhe realizuar nga organizata joqeveritare Sbunker, autorja Adelina Hasani vlerësoi se etnonacionalizmi në Kosovë është pasojë e çështjeve të pazgjidhura nga vitet ’90 dhe ngjarjeve të luftës, ndërsa diskursi politik dominon për shkak të mungesës së drejtësisë tranzicionale.

Vetëm në dhjetë ditët e para të këtij muaji në Kosovë kanë ndodhur disa incidente të ndara, ku cak kanë qenë pjesëtarët e komunitetit serb.

Në incidentin e fundit, më 10 shkurt, është sulmuar me gurë shtëpia e familjes Gjoriq nga Lipjani.

“Kjo ka ndodhur edhe më parë, hedhin kapsolla, gjuajnë me gurë. Bashkëshorti im e ka raportuar në polici dhe ata kanë ardhur, por asgjë, thonë se janë fëmijë të vegjël, s’mund të bëjmë asgjë. Kjo po ndodh prej vitesh, që nga viti 2000. A po na bëjnë presion sepse jemi serbë dhe duan që t’ua shesim shtëpinë…”, ka treguar Lilana Gjoriq për gazetarët e Kosovo online.

Ajo shpjegoi se para luftës në Lipjan jetonin 10.000 serbë, ndërsa sot kanë mbetur vetëm rreth 300.

"Unë punoj në shkollë, dhe numri i nxënësve është shumë i vogël. Të gjithë jemi nën presion, jo vetëm familja jonë, por të gjithë ata që kanë mbetur këtu," shpjegoi Gjoriq.

Më 6 shkurt, në oborrin e shkollës fillore në pjesën serbe të Rahovecit, u vendosën flamujt e Shqipërisë dhe të ish-UÇK-së, ndërsa po atë ditë, në murin e shtëpisë familjare të Nikolla Jankoviqit në Kamenicën e Kosovës u shfaq grafiti "UÇK".

"Shtëpia ku jetoj në fshatin Bushinc lidh dy komuna - Novobërdën dhe Komunën e Kamenicës së Kosovës. Në mëngjes, kur po nisesha për në punë, pashë se në fasadën e shtëpisë sime ishin shkruar grafite me mbishkrimin UÇK. Dikush i kishte vizatuar ato. Po ashtu, kishin vandalizuar postera të Listës Serbe. Më pas, thirra policinë dhe ata erdhën në shtëpinë tonë, morën deklarata dhe rasti është nën hetim," tha Jankoviq për Kosovo online.

Ai nuk e përjashton mundësinë që ky veprim të jetë bërë për shkak se presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, ka pagëzuar djalin e tij, Lazarin – foshnjën e njëmijëtë të lindur në maternitetin e Pasjanit.

Konstanta

Aleksandar Mitiq, bashkëpunëtor hulumtues në Institutin për Politikë dhe Ekonomi Ndërkombëtare në Beograd, beson se kjo është një "konstante" në qëndrimin ndaj komunitetit serb në Kosovë.

“Narativa antiserbe që ekziston në popullatën shqiptare në Kosovë dhe Metohi është diçka që është konstante, diçka që çoi në përshkallëzimin e krizës në vitet 1980 dhe 1990, në konfliktin dhe spastrimin etnik të serbëve me Kosovën dhe Metohinë pas qershorit 1999, deri në pogromin e 20 marsit. Natyrisht, këto raunde të fundit të spastrimit etnik, kryesisht në veri të Kosovës dhe Metohisë gjatë viteve të fundit nën udhëheqjen e Albin Kurtit. Fatkeqësisht, është diçka që është konstante dhe nuk mund të themi se ky narrativë antiserbe sapo ka dalë”, ka deklaruar Mitiq për Kosova online.

Mitiq thotë se është mirë që po paralajmërohet për këtë problem, por beson se ky është një reagim shumë i vonuar.

“Është një rrëfim që po ndërtohej mes popullatës së gjerë shqiptare. Fatkeqësisht, duhet shumë kohë dhe shumë përpjekje për ta ndryshuar atë”, thekson Mitiq.

Ai saktëson se “çështja serbe” për elitat politike në Kosovë sot shërben për të defokusuar vëmendjen nga problemet e tjera shumë më të rëndësishme.

“Problemet që ekzistojnë në Kosovë dhe Metohi, veçanërisht ato ekonomike, janë diçka që është me të vërtetë themelore, në radhë të parë për popullatën shqiptare. Zhvendosja e vazhdueshme e fokusit te kërcënimet që vijnë nga serbët, nga Beogradi, veçanërisht në vitet e fundit te kërcënimet që kinse vijnë nga ndonjë dezinformim rus apo presioni hibrid serbo-rus, është diçka që është bërë shumë e njohur, veçanërisht që nga viti 2022 në diskursin e Albin Kurtit”, thekson Mitiq.

Ky lloj narrative, saktëson ai, ende nuk i zgjidh problemet.

“Kjo është diçka që nuk mund të fshehë problemet me të cilat ballafaqohet kryesisht ekonomia në Kosovë dhe Metohi. Fakti është se as SHBA-ja dhe as BE-ja nuk kanë arritur të bëjnë sa duhet për të përmirësuar situatën ekonomike në Kosovë dhe Metohi për të qetësuar këtë narrativë mjaft ekstreme dhe antiserbe”, paralajmëron Mitiq.

Etnonacionalizmi

Në anën tjetër, koordinatori i Grupit Punues të Konventës Kombëtare për BE-në për kapitullin 35, Dragisha Mijaçiq, beson se narrativa e intensifikuar antiserbe është rezultat i etnonacionalizmit që ka shënuar mandatin e kryeministrit aktual Albin Kurti.

“Etnonacionalizmi është baza mbi të cilën Kurti erdhi në pushtet. Ai sigurisht që fitoi mbështetje brenda elektoratit shqiptar edhe me qëndrimet e tij kundër korrupsionit, por ishte përmes etnonacionalizmit dhe veprimeve të njëanshme në veri të Kosovës që ai e konsolidoi dhe forcoi pushtetin e tij në elektorat,” thotë Mijaçiq për Kosovo online.

Ai është i bindur se nëse Kurti e formon sërish qeverinë e pavarur, do të vazhdojë me politikat që cenojnë marrëdhëniet ndëretnike në Kosovë.

Më së shumti e ka fjalën për katër komunat në veri.

“Gjendja aktuale është vërtet e paqëndrueshme. Kemi forca speciale të policisë që patrullojnë të armatosura deri në dhëmbë në komunat me shumicë serbe në veri të Kosovës, kemi kryetarë shqiptarë që drejtojnë këto komuna. Kemi shkatërrim të institucioneve që janë ndërtuar ndër vite, përfshirë edhe ato të bashkëpunimit ndëretnik. Këto rrethana nuk duhen përshkallëzuar në periudhën e ardhshme. Kjo do të varet shumë jo vetëm nga ai që do të formojë qeverinë, por edhe nga faktori ndërkombëtar, i cili ka qenë mjaft i butë ndaj të gjitha veprimeve që ka ndërmarrë kjo qeveri deri më tani,” thekson Mijaçiq.

Mosndëshkimi

Për historianin e Graçanicës, Aleksandar Guxhiq, mosndëshkimi është fjala kyçe në përgjigjen e pyetjes se pse narrativa anti-serbe është në rritje në Kosovë.

“Shqiptarët e Kosovës nuk janë ndëshkuar për të kaluarën e tyre, për ta thënë më butë, ‘të prapë’”, thotë Guxhiq me ironi në një intervistë për Kosovo online.

“Nuk janë ndëshkuar për fashizmin e hapur dhe bashkëpunimin me Italinë fashiste dhe Gjermaninë naziste gjatë Luftës së Dytë Botërore. Por, nuk janë ndëshkuar as për dhunën e tmerrshme dhe të frikshme të ushtruar ndaj serbëve gjatë gjithë shekullit të 19-të. Për këtë dhunë ndaj serbëve, të kryer nga shqiptarët, flasin shumë raporte të diplomatëve ndërkombëtarë që kanë qëndruar në Kosovë dhe që kanë qenë gjithçka tjetër veçse të favorizuar ndaj serbëve,” saktëson ky historian.

Duke komentuar konkluzionet e konferencës rajonale në Prishtinë, Guxhiq beson se të gjitha organizatat joqeveritare dhe aktivistët e të drejtave të njeriut në Kosovë po kopjojnë modelin gjermano-francez dhe po flasin për pajtim, por në të njëjtën kohë nuk duan të ballafaqohen me faktet nga historia e fundit e shqiptarëve të Kosovës për të cilat ka gjurmë dhe raporte të shkruara.

“Raporti austro-hungarez flet për dhunën ndaj serbëve gjatë shekullit të 19-të. Austro-Hungaria nuk është aspak e favorshme për Serbinë dhe serbët. Vuajtjet e serbëve gjatë Luftës së Dytë Botërore nga duart e kuislingëve shqiptarë janë të dokumentuara në raporte të shumta naziste, dhe Gjermania naziste nuk ishte aspak simpatike ndaj Serbisë dhe serbëve," kujton ky historian.

Ai thekson se shqiptarët nuk u dënuan për dhunën ndaj serbëve gjatë viteve 1990 dhe më pas për dëbimin e 200.000 serbëve në vitin 1999.

Problemi i mosndëshkimit, thekson ai, ishte më i theksuar pas pogromit të marsit të vitit 2004.

“Më shumë se 50,000 njerëz, shqiptarë të Kosovës, morën pjesë në pogromin treditor kundër serbëve. Ishte dhunë e motivuar etnikisht. Për pogromin kundër serbëve, vetëm disa qindra shqiptarë u dënuan me disa dënime”, thotë Guxhiq.

Ai e sheh zgjidhjen në sanksionimin e ashpër të çdo forme të nacionalizmit dhe gjuhës së urrejtjes.

“Përvoja historike ka treguar se dhuna e motivuar etnikisht u shpërblehet shqiptarëve të Kosovës dhe se ata do të mbeten të pandëshkuar për këtë. Pikërisht për këtë e vetmja mënyrë është që institucionet e drejtësisë të reagojnë ndaj çdo forme të nacionalizmit dhe gjuhës së urrejtjes dhe të ndëshkojnë në mënyrën më të rreptë autorët e këtyre akteve. Kjo është mënyra e vetme se si mund të çlirohemi nga etno-nacionalizmi dhe çdo formë dhune në të ardhmen”, thekson Guxhiq.