Sorensen shqyrtoi terrenin, cilat janë hapat e ardhshëm në dialog?

Përfaqësuesi i posaçëm i Bashkimit Evropian për dialogun, Peter Sorensen, ka përfunduar raundin e parë të konsultimeve në Prishtinë dhe Beograd, dhe tani e pret pjesa më e vështirë e punës – të inkurajojë të dyja palët për zbatimin e marrëveshjeve të arritura dhe të përpiqet të krijojë mes tyre të paktën minimumin e nevojshëm të besimit. Sipas vlerësimit të bashkëbiseduesve të Kosovo online, fokusi i tij mund të jetë në hapat që duhet të ndërmarrë Prishtina për themelimin e Bashkësisë së Komunave Serbe, pas së cilës vëmendja do të kalonte tek Beogradi, lidhur me marrëveshjen për përfaqësimin e Kosovës në organizatat ndërkombëtare.

Shkruan: Dushica Radeka Gjorgjeviq

Sorensen erdhi në Beograd dje dhe në Prishtinë javën e kaluar, në një moment kur dialogu në nivel të lartë politik mungon tashmë për një vit e gjysmë.

Në Beograd, ai u takua me presidentin e Serbisë, Aleksandar Vuçiq, ministrin e Punëve të Jashtme, Marko Gjuriq, dhe drejtorin e Zyrës për Kosovën dhe Metohinë, Petar Petkoviq.

Takimin e parë me Sorensenin, që nga marrja e tij e detyrës si përfaqësues i BE-së për dialogun më 1 shkurt, Vuçiq e përshkroi si të hapur dhe korrekt. Gjatë bisedës, presidenti serb shprehu, siç deklaroi ai, shqetësim të veçantë për pozitën e vështirë në të cilën ndodhen serbët në Kosovë për shkak të shumë veprimeve të njëanshme dhe të dhunshme të Prishtinës, si dhe për obstruksionet e vazhdueshme që, sipas tij, Prishtina po kryen në procesin e dialogut.

"Kam përsëritur se formimi i Bashkësisë së Komunave Serbe, pas 12 vitesh refuzimi të Prishtinës për ta përmbushur këtë detyrim, është një parakusht për fillimin e normalizimit thelbësor të marrëdhënieve. Kam përsëritur gjithashtu qëndrimin e Serbisë se vetëm zgjidhjet kompromisi mund të kontribuojnë në paqen dhe stabilitetin afatgjatë në Ballkanin Perëndimor," deklaroi Vuçiq.

Ministri Gjuriq i vuri në dukje Sorensenit se duhet një rol më i fortë i BE-së në periudhën e ardhshme për të vazhduar dialogun dhe për të gjetur zgjidhje kompromisi, si dhe se parakusht për ringjalljen e këtij procesi është vendosja e besimit mes të gjitha palëve. Drejtori i Zyrës për Kosovë dhe Metohi, Petar Petkoviq, i tha se në këtë moment çështja më e rëndësishme për Beogradin është formimi i BKS-së dhe se Beogradi do të kërkojë që ky obligim të përmbushet në përputhje me dokumentet e nënshkruara nga viti 2013 dhe 2015, dhe kryetari i Komisionit për Persona të Zhdukur të Republikës së Serbisë, Velko Odalloviq, e njoftuan përfaqësuesin e BE-së për problemet që kanë të bëjnë me zgjidhjen e çështjes së personave të zhdukur.

Paraprakisht, Sorensen vizitoi Prishtinën javën e kaluar, ku përfaqësuesit e qeverisë treguan se marrëveshja e Brukselit 2023 dhe Aneksi i saj i Ohrit duhet të zbatohen plotësisht “përmes një plani të drejtë të renditjes mes palëve”, ndërsa presidentja e Kosovës Vjosa Osmani i paraqiti kundërshtimet e saj në lidhje me draft-statutin e Kuvendit të Kosovës të propozuar nga BE-ja, i cili, sipas mendimit të saj, bie ndesh me Kushtetutën e Kosovës.

Kryenegociatorët e dy palëve, Petar Petkoviq dhe Besnik Bislimi, u takuan për herë të fundit më 17 dhjetor të vitit të kaluar, dhe Millosh Pavkoviq, bashkëpunëtor në Qendrën për Politika Evropiane në Beograd, thotë për Kosovo online se pas vizitës së Peter Sorensen në Beograd dhe Prishtinë, ai nuk pret një raund të ri të dialogut së shpejti, duke pasur parasysh se si Beogradi ashtu edhe Prishtina kanë qeveri teknike.

Ai supozon se dialogu në muajt e ardhshëm do të zhvillohet në nivel teknik dhe se takimet në nivelin e lartë politik do të presin deri në verë.

“E gjithë kjo, natyrisht, mund të ndryshojë sepse ne shohim se sa shpejt po ndryshojnë gjërat si në Beograd ashtu edhe në Prishtinë, por tani për tani, siç janë gjërat, mendoj se fokusi i Sorensen do të jetë në vendosjen e kontakteve dhe potencialisht vazhdimin e dialogut në nivel teknik, ndërsa takimet e negociatorëve të lartë politikë janë shtyrë për një periudhë të mëvonshme”, tha Pavkoviq.

Ai i interpreton vizitat e para të Sorensenit në Beograd dhe Prishtinë si një lloj vizite studimore dhe si një hyrje me aktorët kryesorë të dialogut dhe mbledhjen e sa më shumë informacioneve nga terreni për gjendjen aktuale të dialogut, në bazë të të cilave ndërmjetësi i BE-së do të planifikojë hapat e ardhshëm.
Tema kyçe me të cilën do të merret përfaqësuesi i ri i BE-së për dialog, siç vlerëson ai, do të jetë Marrëveshja për rrugën drejt normalizimit dhe aneksi i saj i Ohrit, të cilat janë arritur dy vjet më parë dhe zbatimi real i së cilës ende mungon.

“Sa i përket Prishtinës, fokusi para së gjithash është krijimi i Bashksisës së Komunave Serbe, gjegjësisht dërgimi i draft-statutit të BKS-së në Gjykatën Kushtetuese për shqyrtim kushtetues. Kur është fjala për Beogradin, me siguri do të pritet një qasje konstruktive për përfaqësimin e Kosovës në organizatat ndërkombëtare, por ky është padyshim një hap i ndërmarrë nga Prishtina. Aktualisht fokusi më duket është në BKS dhe kthimi i komunitetit serb në institucionet e Kosovës. Është një temë e nxehtë pa të cilën nuk mund të flasim fare për të gjitha aspektet e tjera të dialogut. Kjo është diçka për të cilën Sorensen do të duhet të punojë me të gjitha palët e përfshira në dialog”, thotë bashkëbiseduesi ynë.

Duke pasur parasysh se temat nuk janë të reja dhe se paraardhësi i Sorensenit, Miroslav Lajçak, nuk arriti të bindë Beogradin dhe Prishtinën për zbatimin e marrëveshjes, lind pyetja nëse përfaqësuesi i ri i BE-së për dialog ka atu të reja.

Pavkoviq thotë se funksioni i Sorensenit është në një farë mënyre i forcuar nga fakti se ai është i përqendruar vetëm në një çështje, pra në dialogun midis Beogradit dhe Prishtinës, ndërsa Lajçak merrej edhe me Ballkanin Perëndimor në përgjithësi.

“Ajo që më së shpeshti i është vënë në pah Lajçakut është se ai nuk kishte kapacitetin për të imponuar zbatimin e marrëveshjeve. Nëse kjo do të ndryshojë me Sorensenin është e vështirë të vlerësohet në këtë moment. Sa i suksesshëm do të jetë ai dhe nëse do të arrijë t’u imponojë palëve zbatimin, do të varet kryesisht nga mbështetja që do të ketë nga përfaqësuesi i lartë për politikën e jashtme të Bashkimit Evropian, por ndoshta edhe më e rëndësishme, nga mbështetja individuale e vendeve anëtare të BE-së. Nëse ai merr mbështetjen e shteteve anëtare dhe ato punojnë në sinergji me Sorensenin, atëherë mund të presim një rezultat më të mirë se me Lajçakun. Nëse vazhdon qasja e veçuar e disa shteteve anëtare, atëherë puna e Sorensenit do të bëhet më e vështirë dhe kredibiliteti i tij do të minohet nga vetë shtetet anëtare” thotë Pavkoviq.

Historiani Lluka Jovanoviq thekson se pyetja e vërtetë në këtë moment është nëse vetë Sorensen do të ketë fuqi për të detyruar palën që nuk e ka përmbushur deri tani marrëveshjen që fillimisht ta përmbushë atë, e më pas të fillojë negociatat e reja.

"Unë personalisht dyshoj se kjo do të ndodhë. Besoj se do të ndiqet receta e vjetër, do të kërkohen marrëveshje të reja, edhe pse të vjetrat ende nuk janë përmbushur", tha Jovanoviq për Kosovo online.
Dialogu, siç shton ai, gjatë një apo dy viteve të fundit ka pësuar një lloj kolapsi dhe do të jetë e vështirë të rifillohet nga zero, megjithëse thekson se Sorensen është një diplomat me përvojë dhjetëra vjeçare, gjatë së cilës është marrë me të gjitha çështjet që lidhen me rajonin e Ballkanit Perëndimor dhe është në dijeni të të gjitha fakteve dhe vështirësive të udhëheqjes së dialogut.

Çështjet që kërkojnë zgjidhje urgjente dhe vëmendje të veçantë nga të dyja palët, si dhe nga komuniteti ndërkombëtar, sipas mendimit të Jovanoviqit, janë gjendja aktuale e popullit serb në Kosovë, përkatësisht rrezikimi i tij si pasojë e veprimeve të autoriteteve të Prishtinës gjatë dy viteve të fundit.
"Ajo që ka bërë Prishtina në dy vitet e fundit ka çuar në humbjen edhe të asaj pak besimi që ekzistonte, e cila ishte krijuar gjatë procesit të mëparshëm të dialogut. Mundëm të shohim recetën e vjetër, ku gjërat e dakorduara në tryezë zakonisht injoroheshin në terren, dhe kur vinte momenti për t'u zbatuar, ato anashkaloheshin dhe anuloheshin plotësisht, veçanërisht nga vetë administrata e Prishtinës," thotë Jovanoviq."

Sipas mendimit të bashkëpunëtorit të organizatës joqeveritare “Nisma e Re Shoqërore” Aleksandar Shluka, është e vështirë të pritet që në një të ardhme të afërt të ketë një kthesë të madhe në dialog. Temat e mëdha nga dialogu, siç thotë ai për Kosovo online, tashmë janë jashtë fokusit dhe nuk beson se në një të ardhme të parashikueshme nuk do të ndodhë as formimi i BKS-së dhe as përmbushja e pikave të tjera nga Marrëveshja e Ohrit për të cilat u angazhua Serbia, të cilat janë kontroverse.

“Unë do të thosha se këto ishin, para së gjithash, takime informative për të parë se në çfarë pozicionesh janë palët dhe për të parë nëse ka ndonjë tema të përbashkët apo pika të përbashkëta për të cilat ato mund të bien dakord në periudhën fillestare”, thotë Shluka.

Ai kujton se Sorensen ka deklaruar në Prishtinë se zgjidhja e çështjes së personave të pagjetur është prioritet dhe vlerëson se do të punohet në atë drejtim.

“Gjëja e fundit që doli nga mandati i Lajçakut ishte formimi i një komisioni të përbashkët për personat e zhdukur, i cili nuk ka filluar të funksionojë. Mendoj se Sorensen do të kërkojë të ringjallë punën e atij komisioni dhe të zgjidhë këtë çështje. Siç tha ai, ai e sheh këtë çështje si humanitare dhe jo politike dhe kështu do t'ua prezantojë palëve, në mënyrë që të arrihet një konsensus për të, si për një çështje humanitare, në mënyrë që gradualisht të rikthehet besimi dhe të hapet hapësira për zgjidhjen e disa çështjeve të tjera”, tha Shluka.

Përveç kësaj, shton ai, është e mundur që disa çështje teknike të jenë në tavolinë, sepse në fund të mandatit të Lajçak, ka pasur disa zgjidhje teknike lidhur me certifikatat për të cilat është rënë dakord mes Prishtinës dhe Beogradit.

Shluka nuk pret një takim të përbashkët të dy palëve në një të ardhme të afërt, sepse ai beson se Sorensen tani duhet të analizojë gjithçka dhe të shohë se cilat janë mundësitë për një takim të ri.
“Tani shohim një situatë të ngatërruar politike në Prishtinë, kështu që ende nuk e dimë se si mund të organizohet mbledhja sepse në Prishtinë nuk është formuar asnjë qeveri dhe nuk dihet se kush mund ta përfaqësojë Kosovën në Bruksel. Nga ana tjetër, ne kemi një krizë të caktuar politike në Serbi dhe derisa të zgjidhen këto gjëra, nuk mund të presim zhvillime të mëdha. Ndoshta ndonjë takim për çështjet e munguara apo teknike, por asgjë vendimtare”, përfundon Shluka.

Sipas analistit politik nga Prishtina, Artan Muhaxhiri, mesazhet e përfaqësuesit të ri të BE-së për dialog në periudhën e ardhshme do të bazohen në nevojën e respektimit të marrëveshjes Bruksel-Ohër të dy viteve më pare dhe se duhet të ecim përpara.

"Sorensen nuk mund të jetë shumë i ndryshëm nga paraardhësi i tij Miroslav Lajçak, sepse BE-ja punon në bazë të agjendave afatgjata. Ai do të thotë se pengesat duhet të hiqen sa më shpejt që të jetë e mundur dhe se si Beogradi ashtu edhe Prishtina duhet të jenë shumë më bashkëpunues në dialog. Si Kosova, ashtu edhe Serbia kanë opsione, nëse mbeten në status quo, nuk do të ecin përpara me agjendat e tyre evropiane, nëse vendosin të bashkëpunojnë dhe të bëhen shumë më realistë, atëherë do të përfitojnë”, thotë Muhaxhiri.

Kërkesat e të dyja palëve, shton ai, janë shumë të qarta sepse dihet se çfarë kërkon BE-ja prej tyre dhe kjo do të përsëritet derisa lidershipi në Beograd dhe Prishtinë të bëhet shumë më bashkëpunues dhe progresiv.

"Gjithçka varet nga lidershipi i Kosovës dhe Serbisë, nga vullneti dhe planet e tyre, por edhe të gjithë aktorët kryesorë - SHBA, Gjermania, Franca, Italia, Britania e Madhe, e kanë bërë të qartë se asgjë nuk mund të jetë pozitive as për Kosovën, as për Serbinë në aspektin e anëtarësimit në BE para përfundimit të dialogut. Pra, dialogu është gjëja më e rëndësishme që duhet përmbushur që edhe Kosova edhe Serbia të kenë shpresë që një ditë të anëtarësohen në Bashkimin Evropian”, përfundon Muhaxhiri.