A mund të ndikojë njohja amerikane e Krimesë në statusin e Kosovës?

Presidenti i SHBA-së, Donald Trump, pretendon se po i afrohet arritjes së paqes në Evropën Lindore, e cila do të përfshinte sovranitetin e Rusisë mbi Krimenë. Rishpërndarja e territorit ukrainas do të shkaktonte një efekt domino në marrëdhëniet ndërkombëtare, paralajmërojnë bashkëbiseduesit online të Kosovës. Ata kujtojnë se precedenti ishte vendosur që në vitin 1999 në Kosovë. Dilemat janë vetëm nëse çështjet e Krimesë dhe të Kosovës mund të krahasohen fare, por edhe se kush do të ishte më i përshtatshëm për këtë lloj rezultati të luftës - Beogradi apo Prishtina.

Shkruan: Gjorgje Baroviq

Shtëpia e Bardhë njoftoi të premten se SHBA-të po tërhiqen nga ndërmjetësimi në negociatat mes Ukrainës dhe Rusisë dhe se po ndryshojnë "metodologjinë e kontributit" të tyre në bisedime.

“Do të vazhdojmë të ndihmojmë, por nuk do të fluturojmë më nëpër botë si ndërmjetësues në takime. Tani është radha e të dyja palëve. Ka ardhur koha që ato të paraqesin dhe zhvillojnë ide konkrete se si ta përfundojnë këtë konflikt. Kjo do të jetë në duart e tyre,” tha zëdhënësja e Shtëpisë së Bardhë, Temi Brus.

Ajo shtoi se tani Kievi dhe Moska duhet të paraqesin propozime konkrete për përfundimin e luftës dhe të takohen drejtpërdrejt për të zgjidhur konfliktin.

Vendimi për t’u tërhequr nga negociatat erdhi vetëm një ditë pasi SHBA dhe Ukraina nënshkruan, siç u tha, një “marrëveshje historike” me të cilën “u nis partneriteti i parë i këtij lloji për rindërtimin dhe suksesin afatgjatë ekonomik të Ukrainës.”

Më 2 maj, Sekretari i Shtetit Marko Rubio njoftoi gjithashtu mundësinë e tërheqjes së SHBA-së nga negociatat.

Duhet pranuar se ai tha në atë kohë se Moska dhe Kievi ishin afruar më shumë me zgjidhjen e konfliktit ukrainas.

"Ata janë ende larg. Janë më afër, por shumë larg. Një përparim do të nevojitet së shpejti. Presidenti (Donald Trump i SHBA-së) do të vendosë se sa kohë do t'i kushtojmë kësaj", specifikoi Rubio.

Ai përsëriti pretendimin se Ukraina nuk do të jetë në gjendje të mbështetet në integritet.

“Ukraina nuk do të jetë në gjendje ta shtyjë Rusinë përsëri aty ku ishte në vitin 2014”, tha Rubio për Fox News.

Gadishulli i Krimesë ka qenë nën administrimin e Rusisë që nga marsi i vitit 2014.

Fillimisht, më 11 mars të atij viti, në Sovjetin Suprem (parlamentin) u miratua deklarata për pavarësinë e Krimesë nga Ukraina, dhe pesë ditë më vonë u shpall referendumi në të cilin kjo u konfirmua.

Ky referendum nuk u njoh nga asnjë aktor ndërkombëtar, përfshirë edhe OKB-në, por që nga 17 marsi 2014, Krimea është zyrtarisht pjesë e Federatës Ruse.

Shefi i diplomacisë ruse, Sergej Lavrov, në disa raste pas fillimit të luftës në Ukrainë më 2022, ka theksuar se "parimet e Kartës së Kombeve të Bashkuara janë më aktuale se kurrë", por që të gjitha problemet lindin për shkak se ato parime nuk respektohen.

Ai ka deklaruar se Perëndimi zgjedh parimet "që i përshtaten", gjë që, sipas tij, shihet më së miri në rastet e Krimesë dhe Kosovës.

Përfundimi i luftës në Evropën Lindore ishte një nga premtimet parazgjedhore të Donald Trumpit, dhe pas fitimit të mandatit të dytë, ai ka deklaruar disa herë se oferta e tij për përfundimin e luftës në Evropën Lindore përfshin që Krimea të mbetet pjesë e Rusisë.

Presidenti ukrainas Volodimir Zelenski deri tani e ka refuzuar prerazi këtë.

"Ukraina nuk do të njohë ligjërisht asnjë territor të okupuar përkohësisht. Mendoj se ky është një qëndrim absolutisht i drejtë. Ai është i ligjshëm jo vetëm nga pikëpamja e Kushtetutës së Ukrainës, por edhe nga pikëpamja e së drejtës ndërkombëtare", ka thënë Zelenski.

Bashkëbiseduesit e "Kosovo online" e interpretojnë në mënyra të ndryshme çështjen e Krimesë dhe Kosovës.

Rënia e të drejtës dhe “vetoja ruse”

Bashkëpunëtori i Qendrës për Stabilitet Shoqëror, Marko Mishkelin, thotë se është vështirë e imagjinueshme që në negociatat për përfundimin e luftës në Ukrainë, SHBA-të do t’i lejojnë Rusisë të mbajë Krimenë, sepse kjo do të nënkuptonte rrënim të mëtejshëm të së drejtës ndërkombëtare.

"Nëse, në teori, kjo do të ishte një nga gjërat që Donald Trump i ofroi Vladimir Putinit, atëherë sigurisht që po flasim për faktin se pasojat e kësaj do të jenë kolapsi i mëtejshëm i së drejtës ndërkombëtare. Ajo që ka rëndësi parësore për ne është sigurisht ajo “veto ruse” dhe nëse diçka do të ndryshojë atje. Ne kemi një qëndrim të qartë nga Moska se ata kurrë nuk do ta njohin pavarësinë e shpallur njëanshëm të Kosovës”, thekson Mishkelin për Kosovo online.

Ai beson se mosmarrëveshjet territoriale të Kosovës dhe Krimesë kanë ngjashmëri, por edhe dallime kyçe.

“Kur flasim për situatën në Kosovë dhe Metohi, ne ende flasim për faktin se është një territor që është nën kujdesin e OKB-së dhe që shpalli pavarësinë në mënyrë të njëanshme. Megjithatë, qëllimi i Prishtinës ishte shtetësia e plotë. Nga ana tjetër, nëse po flasim për Krimenë, po flasim për një pjesë të territorit që nuk është nën mandatin e OKB-së dhe që pati një referendum, ndryshe nga Kosova, për përcaktimin e saj”, thotë Mishkelin.

Ai kujton se referendumi u mbajt de facto nën agresion ushtarak, prandaj nuk u njoh nga bota dhe as nga OKB-ja.

“Kur flasim për Krimenë, nuk ka dëshirë për pavarësi, por dëshirë për t’u bashkuar me një vend tjetër, në këtë rast me Rusinë. Pra, ka nuanca, por sigurisht vetë fakti që po flitet për të në mënyrën që na duket neve është ndoshta treguesi më i mirë i gjendjes së së drejtës ndërkombëtare”, thekson Mishkelin.

Ai paralajmëron se njohja e Krimesë mund ta ndërlikojë më tej tezën e Perëndimit për "superioritetin moral" dhe këmbënguljen në integritetin territorial të shteteve anëtare të OKB-së.

"Sigurisht, me përjashtim të situatës së Serbisë, Rezolutës 1244 dhe Kosovës e Metohisë, ku flitet për një precedent të supozuar. Nëse krijohet një precedent në Krime, atëherë nuk mund të thuhet më se ekziston një rast i veçantë për shkak të të cilit është shkelur paprekshmëria e integritetit territorial, sepse kjo do të ndodhë edhe në shembullin e Krimesë. Sidoqoftë, është e drejta ndërkombëtare që do të vazhdojë të vuajë pavarësisht se çfarë vendoset”, përfundon Mishkelin.

Efekti domino dhe konteksti

Analisti politik nga Prishtina, Artan Muhaxhiri, nuk ka dyshim se statusi i Krimesë është një çështje shumë e rëndësishme dhe se mund të prodhojë një efekt domino.

“Kjo është një çështje shumë e rëndësishme dhe nëse ndodh, atëherë do të shkaktojë një efekt domino në aspektin gjeostrategjik dhe gjeopolitik”, është  bindur  Muhaxhiri në bisedën për Kosovo online.

Thekson se mes Krimesë dhe Kosovës ekzistojnë ngjashmëri, por se konteksti ka qenë i ndryshëm sepse Jugosllavia u shpërbë përmes një lufte.

Ai është i bindur se nëse Ukraina pranon sovranitetin rus mbi Krimenë, kjo do ta ndryshojë "tërësisht kontekstin".

“Atëherë do të ndryshojë edhe pamja e Kosovës dhe mendoj se do të ishte më e lehtë madje që edhe Rusia apo Kina ta pranojnë realitetin e ri në lidhje me marrëdhëniet mes Kosovës dhe Serbisë, dhe madje të mos e bllokojnë anëtarësimin e Kosovës në OKB. Nuk e di nëse do të mund ta pranonin pavarësinë e Kosovës, megjithatë mendoj se mund të mbeteshin neutrale në Këshillin e Sigurimit, dhe edhe kjo do të ishte një ndryshim i madh, një ndryshim tektonik i madh”, beson Muhaxhiri.

Për fatin e Krimesë, rol vendimtar do të luajë Ukraina.

“Gjithçka varet nga vullneti i Ukrainës për ta pranuar këtë dhe në çfarë formati politik, në çfarë dizajni politik do të bëhej kjo”, thotë Muhaxhiri.

Paranoja dhe realiteti

Nga ana tjetër, bashkëpunëtori i iniciativës Pupin, Petar Iviq, pohon se njohja amerikane e sovranitetit rus mbi Krimenë mund të prodhojë njëfarë paranoje në Prishtinë se Serbia mund të zbatojë një skenar të ngjashëm në Kosovë.

“Për shkak të njohjes formale të Krimesë nga ana e SHBA-së, mund të shfaqet një dozë e caktuar paranoje nga administrata e Prishtinës, se diçka e tillë mund të ndodhë edhe me ta nga ana e Serbisë, edhe pse në realitet kjo është krejtësisht joreale, duke pasur parasysh që Serbia ka treguar qetësi dhe konstruktivitet në dialog,” thotë Iviq për Kosovo online.

Iviq thotë se ishte shpallja e pavarësisë së Kosovës në vitin 2008 që i shërbeu Rusisë të përdorte të njëjtin “precedent politik dhe historik”.

“Ngjarjet në Kosovë nga viti 2008 deri më sot në fakt shkaktuan atë që po ndodh në Krime. Situata në Kosovë në fakt përfaqëson një precedent politik dhe historik në përpjekjen e Vladimir Putinit për të aneksuar atë territor dhe për ta vendosur atë në histori dhe politikë, dhe precedenti në këtë u pa në vitin 2008, ajo që në të vërtetë i ndodhi Kosovës”, beson Iviq.

Ai thekson se Kosova dhe Krimea kanë më shumë dallime sesa paralele.

“Kontrasti i parë është se në vitin 2008, Kosova shpalli në mënyrë të njëanshme pavarësinë, ndërsa këtu nuk kemi pavarësinë e rajonit të Krimesë, por aneksimin e saj nën Federatën Ruse. Shpallja e njëanshme (e Kosovës) u bë në mënyrë të njëanshme dhe të paligjshme, por në mënyrë paqësore, ndërsa aneksimi i Krimesë u bë nëpërmjet ndërhyrjes së armatosur në vitin 2014", shpjegon Iviq.